Araştırmalarda sonuçların etkililiği için geçerlik ve güvenirlik kavramları en yaygın olarak kullanılan iki ölçüttür. Özellikle nitel araştırmalar, güvenirlik ve geçerlik bakımından eleştirilmektedir çünkü nicel araştırma desenlerinde istatistikler, belirlenmiş tanımlar ve yöntemler kesin bir şekilde yer almaktadır. Oysa nitel araştırma desenlerinde de bunlar birtakım önlemlerle sağlanabilmektedir ancak nitel araştırmanın doğası bir ‘olgunun varlığına ve anlamına’ yönelirken nicel araştırma o olgunun ‘ne derece var olduğuna’ yönelmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 255). Güvenirlik ve geçerlik çalışmaları, nitel araştırma desenlerinde alternatif yaklaşımlarla yapılmaktadır. Bu bağlamda iç geçerlik yerine “inandırıcılık”, dış geçerlik yerine “aktarılabilirlik”, iç güvenirlik yerine “tutarlık”, dış güvenirlik yerine “teyit edilebilirlik” kavramları tercih edilmektedir (Lincoln ve Guba, 1985; akt. Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 264-265). Aşağıda ilgili araştırmanın güvenirlik ve geçerlik çalışmalarının nasıl yapıldığına yer verilmiştir.
3.6.1. Araştırmanın Geçerliği
Nitel araştırma desenlerinde geçerlik, araştırmacının ulaşmayı hedeflediği olguyu, olduğu biçimiyle ve yansız olarak aktarmasıdır (Kirk ve Miller, 1986, akt. Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 255). Bu bağlamda aşağıda; Erlandson, Harris, Skipper ve Allen’ın (1993) geçerlik çalışmaları için önerdiği yöntemlere başvurulmuştur (akt. Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 265):
3.6.1.1. İnandırıcılık (iç geçerlik). Araştırmanın iç geçerliğini (inandırıcılığını)
artırmak için; görüşme formu geliştirilirken ilgili alanyazın incelemesi sonucunda ele alınan araştırma problemiyle ilgili kavramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Bu kavramsal çerçeveden hareketle de ortaya konulacak durumun araştırma problemi açısından uygunluğu, birbiriyle ilişkisi bir bütün olarak ortaya konulmalıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 267). İçerik analizi sonucunda katılımcı sınıf öğretmenlerinin görüşlerinden elde edilen ve ortaya çıkarılan temalar ile temaları oluşturan alt temaların kendi aralarında ve her bir temanın diğerleriyle ilişkisi kontrol edilerek bütünlük sağlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca alanyazın taramasından, görüşme formu oluşturulmasına, toplanan verilerin analizinden, raporlama sürecine değin özel eğitim alanında uzman başka bir kişi yapılan araştırmaya geribildirimlerde bulunmuştur. Diğer taraftan katılımcılarla sözleşme imzalanarak görüşmelerde kaydedilen bilgilerin sadece bilimsel amaçlı kullanılacağı; kendilerinin, çalıştıkları kurumların ve kaynaştırma öğrencilerinin isimlerinin kodlanarak ilgili araştırmada yer alacağı, katılımcı sınıf öğretmenlerine bildirilmiştir. Bu da karşılıklı güvenin sağlanmasına ve böylece görüşme sürecinden elde edilen verilerin gerçek durumu yansıtmasına önayak olduğu düşünülmektedir.
3.6.1.2. Aktarılabilirlik (dış geçerlik). Nitel araştırmaların aktarılabilirliği
dayandığı verilerin yeterli düzeyde betimlenmesine ve araştırma sonucunda elde edilen verilerin doğasına sadık kalınarak aktarılmasına bağlıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 270). Bu bağlamda elde edilen veriler ‘doğrudan alıntılar’ aracılığıyla bulgular kısmında verilmiştir. İlgili araştırmanın durum çalışması olması itibariyle de araştırma öncesinden araştırma sonucuna kadar her aşama ayrıntılı bir şekilde aktarılmıştır. Aktarılabilirlik (dış geçerlik) sağlama yöntemlerinde bir diğeri de amaçlı örnekleme yöntemlerinin seçilmesidir (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 271). Bu amaçla da araştırmaya dâhil edilen katılımcılar (veri kaynakları) seçkisiz olarak değil ‘maksimum çeşitliliğe göre’ seçilmiştir. Elde edilen veriler, hem genele hem özele ait bilgileri ortaya koymakla birlikte araştırma sonuçları da amaçlı örneklem seçiminden kaynaklı veri çeşitliliği ve değişkenliği noktasında daha
sonraki araştırmalara fikir vermesi açısından önemli bir katkı sağlayacak şekilde verileri ve sonuçlarıyla karşılaştırılmıştır.
3.6.2. Araştırmanın Güvenirliği
Bu araştırma sonuçları, nitel araştırma desenlerinden durum çalışması işe koşularak elde edilmiştir. Nitel desenlerde gerçeklerin bireylere, ortama ve zamana göre değiştiği ilkesi unutulmamakla birlikte güvenirlik kavramı, nicel desenlerle olduğu gibi ele alınamamaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 259). Bu bağlamda aşağıda; Erlandson, Harris, Skipper ve Allen’ın (1993) güvenirlik çalışmaları için önerdiği yöntemlere başvurulmuştur (akt. Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 271-272):
3.6.2.1. Tutarlık (iç güvenirlik). Araştırmanın iç güvenirliğini (tutarlığını)
artırmak için veri toplama aracının oluşturulması ve verilerin analizi hususunda alanında uzman bir kişi ile çalışma yapılmıştır. Görüşme formunun oluşturulma aşamaları daha önce belirtildiği üzere gerçekleştirilmiştir. Aşağıda ise veri analizi sürecinde gerçekleştirilen tutarlık çalışması yer almaktadır:
• Analiz sürecinde ortaya çıkan kod, alt tema ve temaları elde etme sürecinde özel eğitim alanında uzman olan bir kişi, araştırmacıdan bağımsız olarak araştırmada elde edilen kodları, belirlenen ana tema ile bu temaların altında yer alan alt temalara atamıştır. Araştırmanın güvenirliği için Miles ve Huberman’ın (1994) Güvenirlik = Görüş Birliği/ (Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı) formülü kullanılmıştır. İki araştırmacı arasında yukarıdaki güvenirlik formülüne göre .90 oranında güvenirlik kat sayısı elde edilmiştir. %90’ın üzerindeki değerler iyi görülmekle beraber (Miles ve Huberman, 1994) atama farklılıklarını gidermek amacıyla iki araştırmacı tarafından gözden geçirme çalışması yapılmış ve daha sonra bazı kodlar üzerinde uzlaşı sağlanarak güvenirlik katsayısı .96’ya çıkmıştır. Buradan hareketle, içerik analiziyle elde edilen temalar ile alt-temalara bulgular kısmında yer verilmiştir.
3.6.2.2. Teyit edilebilirlik (dış güvenirlik). Araştırmanın teyit edilebilirliği (dış
güvenirliğini) için araştırmacının ulaştığı sonuçları topladığı verilerle teyit etmesi gerekmektedir. Bunun için de veri toplama aracı, toplanan veriler, analiz aşamasında yapılan kodlamalar ve rapor aşamasına temel oluşturulan notlar, yazılar, çıkarımlar ve yorumlar dışarıdan iki uzmanın incelemesine sunularak teyit incelemesi yapılmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s. 272).
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR ve YORUM
Bu bölümde; sınıfında kaynaştırma öğrencisi olan sınıf öğretmenlerinin, kaynaştırma öğrencilerine yönelik nasıl öğretimsel düzenlemeler gerçekleştirdiklerine ve bu süreçte karşılaştıkları engeller ile aldıkları desteklerin neler olduğuna dayalı olmak üzere yürütülen araştırmadan elde edilen bulgulara ve yorumlara yer verilmiştir.
4.1. Katılımcıların Kaynaştırma Öğrencilerine Yönelik, Öğretim Öncesi