Kayıt dışı göçmenlere af ve Sans-Papiers hareketi

1955 – 68 arası dönem genellikle “kontrolsüz göç” dönemi olarak anılmaktadır (Silverman 2003: 44). Bunun sebebi, ülkeye bir şekilde giriş yapmış ve kayıt dışı

74

olarak ülkede bulunan kişilere, daha sonra yasanın geriye yürümesi yoluyla (ex post facto) yasal statü kazandırılmasıdır (bir başka deyişle, düzenli ‘regular’ hale getirilmesi) (Hargreaves 2007: 166). Bu kişilere, iş bulmaları durumunda oturma ya da çalışma izni verilmiştir. Bu yöntem farklı dönemlerde uygulanmış, özellikle çalışmak üzere işverenler tarafından Fransa’ya getirilen on binlerce düzensiz (kayıt dışı) göçmen yasal statü elde etmiştir. Bu yolla kayıt altına alınan kişilerin oranı, devletin göç kontrolünde ne derece etkili olduğu gösteren bir unsurdur ve bu oran 1960’ların sonuna doğru %90’a yaklaşmıştır (Hollifield 1992: 45-73’ten akt. Hollifield 2010: 10).

Bu dönemde savaş sonrası Fransa’nın kalkındırılması ve refah düzeyinin artması için gereken ekonomik ivmeyi kazanabilmek amacıyla Fransız siyasetçiler de bu “kontrolsüz göç” vakasını görmezden gelmiş, hatta kimi politikacılar açıktan açığa kayıtdışı göçü olumlayıcı söylemlerde bulunmuştur. Pompidou’nun başbakanlığı dönemindeki bir beyanı buna örnek olarak verilebilir: “Göç, işgücü piyasasında belirli bir esnekliği sağlamada ve sosyal gerilimi önlemede9 _{bir araçtır.” (Perotti}

1985: 17’den akt. Silverman 2003: 44). 1893 yılında İtalyan işçilerin Fransızlar tarafından katledilişi (“The Aigues-Mortes Massacre”, 1893) ve benzeri yabancı işçilere yönelik saldırılar düşünüldüğünde, Pompidou’nun bahsettiği “sosyal gerilimi önleme” amacına ulaşılamamış gibi görünmektedir (Hargreaves 2007: 16). Buna karşın, işverenlerin istediği gibi kullanabildiği, Fransız vatandaşlarına kıyasla sendikal haklar da dâhil olmak üzere işçi haklarını kullanmaktan “aciz” bir yabancı işçi topluluğuyla karşı karşıya olunduğu düşünüldüğünde işgücü piyasasında esnekliği sağlamada başarılı olunduğu söylenebilir.

Temmuz 1968’de yayımlanan bir genelge ile kayıt dışı göçmenlerin kayıt altına alınması işleminin durdurulacağı ilan edilmiştir. 1968 Mayıs’ında Fransa’da öğrencilerin protestolarıyla başlayıp, işçilerin greve gitmesi ve fabrika işgalleriyle devam eden olaylar, yabancı işçileri de bir yönden etkilemiştir. Yabancı işçilerden sorumlu bakanlık birimi işçilere sendikalardan uzak durmalarını öğütlemiş, sendikal faaliyetlere katılanların sınır dışı edilebileceğini belirtmiştir. Sonuç olarak 1968’de grevlere ve protestolara katılan 700 göçmen işçi Fransa’dan gönderilmiştir. Ayrıca sınır dışı tehdidinin emniyet güçleri tarafından göçmenleri siyasi faaliyetlerden uzak 9 _{Vurgu bana aittir.}

75

durmaları için “ikna” etmekte kullanıldığına dair raporlar da bulunmaktadır (Germain 2008: 21). Fransız işçilerle aynı gösterilere katılan ve aynı talepleri dile getiren yabancıların sınır dışı işlemine maruz kalması, Fransa’ya girişlerinde kontrol sağlanamamış göçmenlerin bir şekilde ülke içinde kontrol edilmesine yönelik bir çaba yahut yabancılara karşı ayrımcılık olarak değerlendirilebilir. Bununla birlikte, Fransız işçilere karşı birçok yasal haktan mahrum kalan, çoğunu zaman haklarını bilmeyen ve hem iş yerlerinde hem de sosyal hayatlarında ayrımcılığa uğrayan göçmen işçilerin koşullarını iyileştirmeye yönelik bir çaba göstermemiş olan Fransız devletinin bu davranışı da şaşırtıcı değildir. Dolayısıyla, teorik olarak evrensel bir yaklaşıma sahip olan Fransız cumhuriyetçiliğinin pratik anlamda verdiği sözleri tutmadığı ortadadır.

1972 yılında Ocak ve Şubat aylarında yayımlanan iki genelge (Marcellin-Fontanet genelgeleri) ile çalışma ve oturum izinlerine yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Yine yabancılara yasal statü verilmesine yönelik olan bu genelgelere göre, bir kişinin yasal statü alabilmesi için bir yıllık iş sözleşmesi ve makul barınma şartlarına sahip olduğunu kanıtlaması gerekmekteydi. Bunları karşılayamayanların cezası ise sınır dışı edilmekti. Bu genelgeler kamuoyundan ciddi bir tepki çekmiştir. 1968 genelgesi sessiz sedasız karşılanmışken 1972 genelgelerine karşı çıkışların görülmesi, sınır dışı cezasının getirilmesine bağlanabilir. Sonuç itibariyle Aralık 1972’ye gelindiğinde, sınır dışı edilecek 19 Tunuslu, Valence şehrinde bir kiliseye giderek açlık orucuna başlamıştır. Göçmenlere yönelik uygulamalara reaksiyon gösterme biçimi olarak, “sans-papiers10 _{hareketi” diye anılan açlık oruçları yapılması, binaların ele}

geçirilmesi ve geniş katılımlı gösterilerin düzenlenmesi olayları bu yıllarda başlamış ve sonrasında da çok fazla görülmüştür. Bu anlamda kayda değer bir başka olay ise, 1980 yılına gelindiğinde tekstil atölyelerinde çalışan kayıt dışı 17 Türk işçinin açlık orucuna başlamasıdır. Çalışma şartlarında iyileştirme ve yasal statü talebinde bulunan Türk işçilerin açlık orucuna sendikalar da destek vermiş ve büyük çaplı gösteriler düzenlenmiştir. Bunlara karşılık 3.000 Türk tekstil işçisine yasal statü verilmiştir (Freedman 2008).

10 _{Sans papiers Fransızcada “belgesizler” anlamına gelmektedir. Freedman (2008) bu terimin, kendi} durumlarını belirtmek üzere kayıt dışı göçmenler tarafından kullanılmaya başladığını belirtmektedir.

76

1981 yılında Mitterand’ın cumhurbaşkanlığı döneminde de kayıt dışı göçmenlere yönelik kayıt altına alma işlemi yapılmıştır. Burada, yalnızca hâlihazırda işi olanlar ve 1 Ocak öncesinde ülkeye giriş yapmış olanlar dikkate alınmış ve o yıl toplamda 130.000 düzensiz göçmen kayıt altına alınmıştır (Brick, 2011).

Kayıt dışı olarak Fransa’da bulunan Afrikalı göçmenler, 1990’ların ortasına kadar yapılan birçok yasal düzenlemeye tepki olarak 1996 yılında Paris’te bir kiliseyi ele geçirmiş ve aralarından bazıları açlık orucuna başlamıştır. Sans papiers hareketi o sene devlet nezdinde geçmiş yılların aksi bir tepkiyle karşılaşmıştır. Kilisedeki dördüncü günde Fransız polisi göstericilere sert müdahalede bulunarak kiliseden çıkarmıştır. Dağıtılan göstericiler farklı bölgelerde protesto ve açlık oruçlarına devam etmiş, son olarak Saint Bernard kilisesini mesken tutmuştur. Bu süre zarfında sans papiers hareketine olan kamuoyu desteği gittikçe büyümüş, ülkenin farklı noktalarında Fransız vatandaşlarının da yer aldığı geniş katılımlı gösteriler düzenlenmiştir. Saint Bernard kilisesine de 1000’in üzerinde polis görevlendirilmiş ve içeride bulunan kayıt dışı göçmenler sınır dışı edilmek üzere göz altına alınmıştır (Freedman, 2008).

1997 yılı içinde yapılan seçimle iktidar sahiplerinin değişerek sosyalist partinin göreve gelmesiyle birlikte, kayıt dışı göçmenlerin düzenli hale getirilmesi için bir program başlatılmıştır. Bu kapsamda, 135000 kişi başvuruda bulunmuş ve bunlardan 87.000’ine oturum izni verilmiştir. Daha önceki yıllarda, çalıştığını belgeleyen yasa dışı göçmenler yasal statü almaya hak kazanırken, bu dönem çıkarılan Chevénement kanunuyla birlikte, Fransa’da bulunma süresi ve aile bağlarının dikkate alındığı bir prosedür kabul edilmiştir. 2006 yılına kadar, bu kanun maddesine dayanılarak binlerce kişi yasal statü almaya hak kazanmıştır (de Wenden 2011: 73-74).

Tablo 12. Aftan Yararlanan Kişi Sayısı, 1973 - 2006

Yıl Toplam Başvuru Kabul Edilen Başvuru

1973 40.000 40.000 1981-82 150.000 130.000 1991 50.000 15.000 1997-98 135.000 87.000 2006 33.538 6.924 Toplam 408.538 278.924 Kaynak: Brick, K. (2011)

77

Sans papiers hareketinin üzerine, 1996 yılının sonuna doğru, on yıllık oturum izinlerinin otomatik yenilenmesinin durdurulması, evlerine AB vatandaşı dışında misafir alan Fransızların, bunu yetkililere bildirmeleri ve valilere, bölgelerine gelecek Fransız olmayan ziyaretçiler konusunda geniş yetkiler verilmesine ilişkin kanun önerisi getirilmiştir (Schain, 2008: 54). AB vatandaşı olmayan misafirlerin devlete bildirilmesi konusundaki madde yoğun tepki çekmiş ve Danıştay tarafından da anayasaya aykırı olabileceği belirtilmiştir. Bunun üzerine, bu konudaki sorumluluk Fransız vatandaşlarından alınarak göçmenin kendisine yüklenmiştir (Freedman, 2008). Diğer maddeler ise olduğu gibi kabul edilmiş ve yasalaştırılmıştır. Son olarak 2006 yılında çıkarılan kanunla birlikte kayıt dışı göçmenlere yasal statü verilmesi uygulamasının durdurulması Fransa’nın göç politikalarında keskin bir dönüşü simgelemektedir. Buna karşın, kanun kabul edildikten birkaç hafta sonra, öğretmenler ve sivil toplum örgütlerinin baskısı üzerine sınır dışı edilme riski bulunan çocukları bulunan ailelere yasal statü verilmiştir (de Wenden 2011).