YAZILAN ESERLER
F. Kavaidü’l-Fıkhî’l-İslâmî
Müellif Muhammed Rukî, Kadı Abdulvehhab el-Bağdadî el-Malikî’nin el-İşraf ala Mesaili’l-Hilaf isimli eserindeki kâideleri incelemektedir. Ese-rin başında Kadı Abdulvehhab el-Bağdadî’nin hayatı ve eserleri hakkında ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Devamında ise el-İşraf isimli eserin küllî kâideler yönüyle incelenmesine geçilmektedir. el-İşraf, isminden de an-laşıldığı gibi ilm-i hilaf yani mezhepler arası mukayeseli hukukla ilgili bir eserdir. Kitapta konular, fıkıh bablarına göre mukayeseli olarak ele alınmaktadır. Tesisü’n-Nazar müellifi ed-Debusî ’nin kurduğu mukayeseli hukuk ilmi, küllî kâideler ilmi ile akraba ilim dallarındandır. Mezheple-rarası görüş farklılıkları ele alınırken, kâidelere başvurulması, bu iki ilmi birbirine yaklaştırmaktadır.395
Daha sonra müellif küllî kâidenin tanımı, benzer kavramlarla fark-lılıkları ve tarihçesi hakkında ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Bu bölüm-lerde, küllî kâidelerle ilgili eskiden ve yakın dönemde yazılan kitaplardan faydalanılmıştır.396
Küllî kâidelerle ilgili genel bilgilerden sonra el-İşraf kitabında yer alan küllî kâideler sırayla zikredilmektedir. Maliki mezhebindeki kâidelerin diğer mezheplerdekilerden farklılıklarını ve benzerliklerini anlayabilmek için, bunları aşağıya alıyoruz397:
Niyet ve Amaçlarla İlgili Kâideler 1. Ameller niyetlere göredir.
395 Ruki, s. 43 vd.
396 Ruki, s. 103 vd.
397 Ruki, s. 159 vd.
2. Niyet amaca ve anlamadır, söze ve kalıba değildir.
3. Niyetsiz sevap olmaz.
4. Aslı olan her şey, mücerred niyetle aslından intikal etmez.
5. İman , sözlere ve amaçlara bağlıdır.
(Şüphe ) ile İlgili Kâide 6. Şekk ile yakin zail olmaz.
Zorluk ve Zararla İlgili Kâideler
7. Zorluk, kolaylık göstermeyi gerektirir.
8. Zorluk kaldırılmıştır.
9. Zarar giderilir.
10. Sakınılması mümkün olmayan şey affedilmiştir.
11. Zaruretler, mahzurlu şeyleri mübah kılar.
12. Zaruret sebebiyle caiz olan başka durumlarda caiz olmaz.
13. Zaruretler miktarınca takdir olunur.
14. Bir özür sebebiyle caiz olan, o özrün ortadan kalkmasıyla caizliği iptal olur.
15. Zaruret ve ihtiyaç sebebiyle mübah olan her ruhsat, bunların var-lığından önce mübah olmaz.
16. Ruhsatlar, günahlara dayanak olmaz.
Örfle İlgili Kâideler
17. Örf, hasımlaşma sırasında kendisine müracaat edilen asıldır.
18. Örf, şart gibidir.
19. Itlak, âdete mahmuldur.
Bazı Genel Fıkıh Nazariyeleri İle İlgili Kâideler Tazmin Nazariyesi ile İlgili Olan Kâideler 20. Bir şeyin faydası, zamanı karşılığındadır.
21. Müfrit, tazmin eder.
22. Sebep olma ve bizzat yapma birleştiğinde, sebebin hükmü düşer.
23. Kasıt halinde tazmin edilen şey, hata halinde de tazmin edilir.
24. Menkulün tazmini gereken şeyde, asılların da tazmini gerekir.
25. Kiralanması sahih olan bir şeyi itlaf eden, zararı tazmin eder.
26. Alınmasına izin verilen şeyi itlaf eden, zararı tazmin eder.
27. Şahitlikle alınan bir şeyi itlaf edenin tazmin etmediğini, şahitlik dışında alındığı zaman da tazmini gerekmez.
28. Zaim , garimdir.
29. Alması icap edenin, def etmesi de icap eder.
Akit Nazariyesi İle İlgili Kâideler
30. Aynlarla ilgili akit, onun menfaatleriyle ilgili akit gibidir.
31. Aynla ilgili akte engel olmayan her şey, onun menfaatleriyle ilgili akti de engellemez.
32. Taksim edilmesi caiz olan her aktin, ortaklık üzere yapılması da caizdir.
33. Akitler zimmetlerde sabit olmaz.
34. Her fasit aktin, sahihliği reddedilmiştir.
35. Batıl şart, akitlerde etkili olmaz.
36. Aktin sıhhatinde şart olmayan bir şeyle iktiran etmek vacip vacip değildir.
37. İkrah, akti batıl eder.
38. Karşılıklı edim borcu doğuran akitlerden sürekliliği sahih olan her şeyin belli bir vakitle tayin edilmesi sahih değildir.
39. Taraflardan biri için akti fesheden şey, diğer taraf için de akti fes-heder.
40. Akdin gereği olan bir şeyin şart kılınması gerekmez.
Mülk Nazariyesi İle İlgili Kâideler
41. Ortadan kalktığı taktirde mülk edinilmesi sahih olan her hal, var-lığı halinde de mülk edinilmesi sahihtir.
42. Kullanılması haram olan şeyi almak da haramdır.
43. Kendisi haram olanın, semeni de haramdır.
44. Kiralanması sahih olanı, mülk edinmek de sahihtir.
45. Alarak mülk edinmek sahih olanı, satımla mülk edinmek de sa-hihtir.
46. Mirasla mülk edinmesi sahih olanı, hibe ve ibtiya’ ile mülk edin-mek de sahihtir.
47. Hayatta sahih olan her temlik, vefattan sonra da sahihtir.
Hak Nazariyesi İle İlgili Kâideler
48. İhtilaflı iki hak, birbirine dahil olmaz.
49. İkrarın ertelenmesi ile düşmeyen her hak, şahitliğin ertelenmesi ile de düşmez.
50. Hakkın alınması zamanı ancak bir delil ile belli olur.
51. Bir malda, birisi avzı alınan diğeri de avzı alınmayan iki hak bir-leştiği zaman , avzı alınan hak, avzı alınmayanın önüne geçirilir.
52. Bir insan için söz konusu olan hak, o insan üzerine hakkın vacip olması için mahal olmaz.
53. Satıcı ile müşterinin hakkı çatıştığı zaman , müşterinin hakkı öne geçirilir.
İbadetlerle İlgili Kâideler
54. Kasıtlı olarak yapıldığında ibadetleri bozan her şey, hata ile yapıl-dığında da bozar.
55. Anlamın makuliyeti dışında, ibadetlerde kıyas olmaz.
56. İbadete başlanması, onu tamamlamayı gerektirir.
57. Hata ile terk edilmesi, namazı sahih kılan her zikir, kasten terk edildiğinde de namazı sahih kılar.
58. Özür sebebiyle mükim iken sahih olan her şey, uzun veya kısa yolculukta da sahih olur.
59. Kendisinde nafilenin mutlak olarak sahih olduğu her vak’ada, farz da sahih olur.
60. Namazı bozmayan şey, abdesti de bozmaz.
61. Hadesten taharet , tavakkut etmez.
Muamelatla İlgili Kâideler
62. Darü’l-İslâmda sahih olmayan mebi’, darü’l-harpte de sahih ol-maz.
63. Satımı caiz olanın, bağışlaması da caizdir.
64. İçilmesi caiz olan şeyin satılması da caizdir.
65. Nikahı ve selemi caiz olanın, satımı da caizdir.
66. Zimmette semen olarak bulunması caiz olan her şeyin, selem olarak bulunması da caizdir.
67. Zimmette bir eceli bulunması caiz olan her şeyin, iki ecelinin bulunması da caizdir.
68. Zimmette mehir olarak bulunması sahih olan her aynın karz ola-rak bulunması sahihtir.
69. Bir fayda sağlayan her karz , haramdır.
70. Semenlerin bazısı, bazısının yerine geçer.
71. Şüpheler, hadleri kaldırır.
72. Kendisi ve başkası hakkında bir ikrarda bulunan kimsenin, kendisi hakkındaki ikrarından önce, başkası hakkındaki ikrarı kabul edilmez.
73. Hadlerin vücubu haline itibar edilir, istifası haline değil.
74. Asabe veya oğlu dışında birisine delalet eden her kimse, delalet ettiği kimse ile birlikte varis olmaz.
75. Erkek kardeşi ile birlikte varis olmayan her kadın, tek başına da varis olmaz.
76. Bir şeye varis olan, o şeyin hakları ile birlikte varis olur.
Muhtelif Kâideler
77. Engel ortadan kalktığında, eceli için engel olunan şey de ortadan kalkar.
78. İllet ortadan kalktığında, hüküm de ortadan kalkar.
79. İllet var olduğunda hüküm de var olur.
80. Mahzur ve mübah bir araya geldiğinde, mahzura hüküm verilir.
81. Bir konuda şari’in maksadını iptal etmeyi amaçlayan kimse, mak-sadının aksi ile cezalandırılır.
Müellif, yukarıdaki kâideleri toplu olarak zikrettikten sonra, her bir kâideyi ayrıntılı bir şekilde örneklerle açıklamaktadır.