Katkısallık

Katkısallık (additionality) kavramı kısaca müdahale sonucu ortaya çıkan net değişiklikler;

müdahalenin gerçekleşmediği senaryoda olabileceklere ek olarak ortaya çıkan durum olarak tanımlanabilir (Scottish Enterprise, 2008). MDP’nin katkısallığı ise programın yürütüldüğü senaryonun yürütülmediği senaryoya göre getirdiği net faydalar olarak ifade edilebilir. Net katkısallık çerçevesi aşağıda gösterilmektedir (English Partnership, 2008):

Katkısallığın azami seviyeye çıkarılması için yapılması gerekenler en temel haliyle sızıntı etkisi, de-plasman ve ikame etkilerinin azaltılırken çarpan etkisinin arttırılması olarak değerlendirilmektedir (English Partnership, 2008) (Ersayın, 2012).

Katkısallık’a etki eden

unsurlar Açıklama

- Sızıntı etkisi (leakage) Sonuçların hedef grubu dışındakilere fayda sağlaması durumudur.

- De-plasman (displacement) Müdahale sonucu ortaya çıkan sonuçların, yer değiştirme ile oluşmasıdır.

- İkame (Substitution) etkisi

Yararlanıcının kamu desteğinden faydalanmak için faaliyetini bir benzeri ile değiştirmesi durumudur. Çoğunlukla istihdam edilen kişinin çıkarılarak, yerine kamu desteği ile personel istihdamı olarak ortaya çıkmaktadır.

+ Çarpan (Multiplier) etkisi Ekonomik anlamda ele alındığında ek ekonomik hareketlilik ortaya çıkması (istihdam, gelir ve harcamaların artışı) durumudur.

Tablo 14: Katkısallık’a etki eden unsurlar (English Partnership, 2008)

MDP’nin katkısallığının analiz edilmesi bu etki değerlendirme çalışmasının izlediğinden farklı ve daha derin bir araştırma gerektireceğinden dolayı bu çalışmada net katkısallık hesaplanmamış, program dahilinde katkısallığa etki eden unsurlar ve programın yarattığı katkısallık ile ilgili üst düzey değerlendirmeler yapılmıştır.

Tespit: Mali destek programı ile sınırlı da olsa katkısallık yaratmıştır.

Katkısallık’ın, işletmelerin aldığı diğer desteklerden ayrı olarak değerlendirilebilmesi için, yararlanıcılara birtakım özel amaçlı sorular yöneltilmiştir. Bunlara alınan yanıtlar değerlendirilmiş ve bazı üst düzey sonuçlara ulaşılmıştır.

KOBİ Mali Destek Programı kapsamında desteklenen firmalar, 2009 - 2012 yılları arasında diğer bazı desteklerden de yararlanmışlardır. Bu durum, katkısallık değerlendirmelerinde yanıltıcı etkiler ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. Anketi yanıtlayan 46 firmadan 44’ünden alınan bilgilere göre, 14 firma bu dönemde diğer kurumlardan da mali destekler almıştır. Bu firmalardan 8’i 1 diğer kurumdan, 4’ü 2 diğer kurumdan, 2’si ise 3 diğer kurumdan mali destek almıştır. Bu desteklerin tutarı, 2.390.214,22 TL ile ankete katılan firmalara kullandırılan toplam hibe tutarının (9.487.073,53 TL) yaklaşık %25’i kadardır ve bu değerlendirmeleri etkileyecek büyüklükte, materyal bir rakam olarak değerlendirilmektedir.

Referans vakanın etkisi (dara kaybı)

Mali destek alan işletmelere, mali destek almamış olsalardı, projelerindeki aktivitelerin ne kadarını gerçekleştirecekleri sorusu yöneltilmiştir. Anketi cevaplayan 46 işletmenin 36’sından alınan cevaplar, yüzdeler ile ifade edilmiştir. Bu cevapların ortalama değerinin %56, medyan değerinin %55 olduğu

Müdahale seçeneğinin etkisi

Referans vakanın

etkisi (dara kaybı) Net katkısal etki

ortaya çıkmıştır. Bu durumda işletmeler, mali destek almasalardı, proje aktivitelerinin ortalamada yaklaşık yarısı kadarını gerçekleştirebileceklerdi. Alınan cevapların kırılımı aşağıdaki gibi olmuştur:

Firma Sayısı Firma Yüzdesi Seçilen Yüzdelik Dilim

Tablo 15: KOBİ MDP yararlanıcılarının İZKA Mali desteği olmadan proje faaliyetlerini gerçekleştirebilme oranlarına yönelik öngörüleri (Anket, KOBİ MDP Yararlanıcı Anketi, 2013)

Buna göre, 36 firmanın yaklaşık %20’si, mali destek almadan da projele aktivitelerinin %80 ve üstü kadarını gerçekleştirebileceklerini beyan etmişlerdir. Bununla birlikte, bu firmaların %50’si, mali destek almasalardı, proje faaliyetlerini %50 ve daha az oranında gerçekleştirebileceklerini beyan etmişlerdir. Anketi yanıtlayan 46 firmadan 32’sinden alınan bilgilere göre, İZKA desteği alınmamış olsaydı firmaların gelirleri ortalamada %20 daha düşük gerçekleşeceğini beyan etmişlerdir. Alınan cevapların kırılımı aşağıdaki gibi olmuştur:

Firma Sayısı Firma Yüzdesi Seçilen Yüzdelik Dilim

Tablo 16: KOBİ MDP yararlanıcılarının İZKA Mali desteği olmadan firma gelirlerinin “daha az” gerçekleşme değerlerine yönelik öngörüleri (Anket, KOBİ MDP Yararlanıcı Anketi, 2013)

Bunların dışında, odak grup mülakatlarında da yararlanıcılara İZKA desteği olmadan yürüttükleri projeler kapsamındaki yatırımları yapıp yapamayacakları sorulmuştur. Alınan cevaplar daha uzun vadede yapılabileceği şeklinde olmuştur (KOBİ MDP, 2013). Bu sonuç, İZKA desteğinin yararlanıcıların yapacakları yatırımı öne aldığı şeklinde değerlendirilebilir. Bazı vakalarda da yürütülen projelerdeki ek yatırımlar haricinde işletmenin diğer süreçlerine ve tesislerine de yatırımlar yapıldığı da odak grup toplantılarında ifade edilmiştir (KOBİ MDP, 2013). Ancak bu yatırımların bir kısmı, İZKA’nın destek vermediği alternatif senaryoda da ya gerçekleştiriliyor olacağından dolayı tamamen katkısallık içerisinde değerlendirilememektedir.

İkame etkisi

Anketi yanıtlayan 46 firmadan 39’undan alınan bilgilere göre, İZKA mali destekleri ile gerçekleştirdikleri projelerin aktivitelerini gerçekleştirebilmek amacı ile hiç bir firma diğer bir projeyi sonlandırmak veya vazgeçmek durumunda kalmamıştır. Bu durum katkısallığın azalmasına yol açmamıştır.

Sızıntı etkisi

Projelerin doğrudan işletmelere katkılarının yanı sıra, İzmir için diğer etkilerinin olup olmadığı da değerlendirilmiştir. Bu durumun bir örneği, firmaların mali destek alan işletmelerin tedarik ettikleri mal ve hizmetleri İzmir’den, İzmir dışı illerden veya yurtdışından temin etme durumlarıdır. Anketi yanıtlayan 46 firmanın 42’sinden alınan bilgilere göre, mal ve hizmetlerin tedarik kaynakları aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir⁸:

 İzmir: %50

 İzmir hariç Türkiye geneli: %38

 Yurtdışı: %12

Buna göre, proje etkilerinin bir kısmının İzmir dışında da gerçekleştiği görülmektedir.

Ancak bu alandaki diğer bir çalışmada İZKA’nın projelere aktardığı hibenin yarısına yakınının katkısallığı düşük olan projelerde kullanıldığı sonucu yer almaktadır. İstihdam açısından bakıldığında ise program kapsamında istihdam edilen 423 kişiden 155’inin katkısal olduğu Ersayın’ın çalışmasında belirtilmiştir (Ersayın, 2012).

Tüm bu bilgilerin ışığında, KOBİ MDP’nin katkısallığına ilişkin genel değerlendirme yüksek oranda gerçekleştirilemediği olmuştur. Dara kaybının yarıdan yüksek olduğu, ancak ikame etkisinin gözlemlenmediği ve sızıntı etkisinin ise sınırlı ölçüde gerçekleştiği program, genel bir değerlendirme ile sınırlı da olsa katkısallık yaratmıştır.

Mali destek sağlanan projelerde katkısallığın yüzde yüz olarak hedeflenmesi gerçekdışı bir hedeftir (English Partnership, 2008), ancak yüksek düzeyde katkısallık elde edilebilmesi için, program tasarımı aşamasında yukarıda belirtilen faktörlerin ilk üçünden mümkün olabildiğince kaçınılabilmesi için tedbirler arttırılmalıdır.

8 Bu verilerin analizinde, alınan ekipmanın menşei, analiz dışında bırakılmıştır