Kartaca’da 1970 yılında İngiliz Arkeolog Henry Hurst denetiminde liman alanının kazısı yapılmış, Bob Yorke ve David Davidson tarafından bir dizi dalışlar yapılmıştır. Kazılara göre limanlar İ.Ö. 3. yy.dan önce yapılmış olamazdı ve limanlar İ.Ö. 146’da “Üçüncü Pön Savaş” ı ile Romalılar tarafından yağmalanmış ve neredeyse tamamen yok olmuştur.
Vergilius Aeneas’ında şöyle der; “hic portus alii effodiunt. Portus effodiunt as cothona faciunt ve ekler; Carthaginienses cothone fossa utuntur, non naturali portu”31. Yani bu orjinalinden alınan metinlerde Kartaca limanlarını ilk yerleşenler kazarak inşa etmişlerdir ve bu limanlar doğal bir liman değildirler, demektedir.
Kartaca limanlarının konu edildiği antik yazar Polibius’tur ve İ.Ö. 146 Roma kuşatması sırasında gözlemlediklerinden aktarır. Edindiğimiz bilgilere göre iki liman arasında bir geçiş vardı. Bu geçiş 70 fit (yaklaşık 23m.) genişliğinde ve demir zincirlerle kapatılıyordu. Girişteki ilk liman tüccarlara hizmet etmekteydi. Appian bu limandan dış liman olarak söz etmiştir.
1970 yılında Hurst doğal taşlardaki dirençleri belirli bir metotla ölçerek hesaplamalarda bulundu. Mevcut deniz seviyesinin altında araştırmalar 25 cm ile 5 metre derinliğe kadar sürdürüldü. Bu hesaplama inorganik canlıların atom yarılanma ömürlerine göre yaşını saptayan termolüminesanstan başka bir şey değildi.
7.1. Askeri Liman
Artık her ne kadar Romalılar tarafından tamamen yok edilmiş olsalar da limanlar hakkında şüphe götürmeyen gerçekler ortaya çıkmıştır. Bu Kartaca Antik Kenti’nin iki limana sahip olduğudur.
Bu limanlardan birincisi ya da Kuzeybatısındaki dairesel liman; 120 metre çapında merkezi adayla birlikte dairesel olarak 330 metre uzunluğunda yapılmıştı. Dairesel liman 220 savaş gemisiyle birlikte bunların kızakları32, gemi barınakları, gemi hangarları, askeri mühimmat ve cephanelikleri için gerekli alanı sağlamaktaydı33.
31 Vergilius, Aeneid I, 427. 32 Bakınız: Fotoğraf 6 ve 7.
Dairesel limanda ortada bir ada vardı ve askeri gemiler kızaklar vasıtasıyla bu adaya çekilmekteydi34. Burada gemilerin onarımı ve bakımları yapılır, sefere hazırlanırdı. Yani tersane olarak da hizmet vermekteydi. Kızaklarla kaydırılarak çekilen bu alanlar magazinlere bölünmüştü. Yani her gemi için bir kızak bulunmakta ve bu sayede aynı anda ikiyüzyirmi gemiyi adaya çekebilmekteydiler. Magazinlerin önündeki İon stilli sütunlarca taşınan bir üst örtü sayesinde kapalı alan elde edilmiş oluyordu. Magazinler, yaklaşık 50’şer metre uzunluğunda ve yaklaşık 9 metreyi bulan eşit genişlikteydiler. Fakat dairesel mimarinin özelliğinden olsa gerek magazinlerin merkeze doğru yaklaştığı ve genişlik ölçülerinin 6 metreye kadar düştüğü görülür35.
Bu adanın tam ortasında inşa edilmiş amiral karargâhı bulunuyordu36. Amiral buradan tüm limanı gözetleyebiliyor ve gereken emirleri verebiliyordu. Aslında Amiralin tam hâkim olduğu liman sadece askeri kısımdı, duvarlardan dolayı ticari limanı görememekte ve burada olan bitenden aracılar vasıtasıyla haberdar olabilmekteydi.
İ.Ö. 368’de bir yangınla kül olan doklar yeniden inşa edilir37. Kartaca limanları, Zea
kıyılarında yapılan kazılar sonunda bulunan Atina doklarıyla kıyaslanabilir. Strabon; “Kartaca’daki dairesel limanda bulunan ada magazinleri merkeze doğru daralmakta ve doklar bina cephesine sahiptirler. Bu doklar 150 fit uzunluğunda ve aynı boyda uzanırlar. Bu adanın ebatları 150 x 2Π veya 942 fit olarak verilir. Bu yüzden iç limanın suya bakan uzunluğu toplamda en az 5638 fit olmalıydı” der38.
Dairesel olan askeri amaçla yapılmış liman derinliği 2 metre civarındadır. Ticari olan diğer dörtgen limanın derinliği de 2 -3 metre kadardır39.
34 Bakınız: Fotoğraf 19, Çizim 1 ve 3, Resim 3. 35 Bakınız: Çizim 1 ve 3. 36 Bakınız: Fotoğraf 16. 37 Diodoros, XV. 73. 38 Strabon, XVII, 3. Bölüm, 14. 39 Hurst ve Stagere 1978, 341.
7.2. Ticari Liman
Dairesel kısma göre Güneydoğu’da yer alan bu liman dikdörtgen şeklinde olup 500 X 300 metre ölçülerindedir. İlk liman ya da dış liman olarak adı geçen liman sivil limandı. Kent ekonomisine etkisinden dolayı ticari liman olarak da anılır. Bu limana giren tekneler askeri limanı görmezlerdi. Fakat bu ticari limanın kuşatılması ya da fethedilmesi askeri liman için büyük bir sıkıntı yaratacaktı. Çünkü bu iki limanın tek ortak çıkışı vardı.
Ticari limanda ambarlar, askeri malzemelerin satıldığı dükkanlar ve depolar bulunmaktaydı. Limanları ki ortak girişi oluşturan ticari limana yapılan deniz feneriyle compleks tamamlanmış oluyordu40.
M. Beule’ye göre, Güney limanın (ticari limanın) ve dairesel(askeri) limanın etrafındaki duvarın ölçüleri sırasıyla olsa olsa; 3350 fit ve 1092 fit uzunluğunda, toplamda ise denize bakan kısım (dış cephe) 4442 fit(yaklaşık 145 m) olmalıydı41. Romalılar, III. Kartaca Savaşında kenti yağmalayıp zafere ulaştıktan sonra burayı sömürgesi olarak yeniden yaşatmaya devam etti. Başta limanları restore ettiler; ya da en azından iskele kurdular. Stadiasmos’a göre, Kartaca limanında kuleler vardı ve bu kuleler dış limanın girişinde bulunuyorlardı42. Bu kuleler sayesinde demir
zincirler çekiliyor, savunma hattı oluşturulabiliyordu43. Romalıların daha sonradan restore ettikleri liman olarak da burayı gösterir. Fakat iç limanın da daha sonra kullanılabileceği ihtimalini yok saymaz44. Bu tartışma konusunun asıl sonucunu şöyle açıklayabiliriz. Dış limanda denizde iskeleler mevcuttu45.
Güney kısımda bulunan bu iskeleler dışardan gelen ve gemilere yüklenecek kargonun yükleme alanıydı. Bu iskelelerin kalıntıları hala mevcuttur46.
Klasik incelemede Kartaca limanları hakkında Dr. Raimund Oehler’in bir görüşü vardı. 1893 de yayınladığı makalesinde47 eski teorilerin bazılarını onaylar. Kısaca, kentte iki liman olduğunu, bu limanlar arasında bir kanal olduğunu, dikdörtgen limanın ticari olduğunu ve denize açılan limanın da bu liman olduğunu bahseder. Roma hâkimiyetinden önce limanın topografyası daha farklıydı.
40
Ennabli, 2005, 16.
41 Bakınız: Fotoğraf 2 ve 3, kent surları temel kalıntıları. 42 Bakınız: Fotoğraf 1, Resim 1 ve 4.
43 Bakınız: Resim 9. 44
Stadiasmos,
45 Bakınız: Resim 1 ve 4. 46 Torr, 1891, 284.
İngilizlerin ve Amerikalıların kazdığı dikdörtgen limanın batı tarafında ve kuzey doğu bölümdeki sette deniz kabuklarından oluşmuş doğal bir yığın vardı. Dikdörtgen limanın batı tarafındaki bu yığın önemli bir kanalın varlığını ıspat etmekteydi. 15–20 metre genişliğinde kuzey kuzeydoğu, güney güneybatı yönüyle uzanan 1–2 metre derinliğinde bir kanaldı.
Ayrıca kıyı şeridinin tarihsel değişimi de yapılan kent surlarına göre belirlenebilmektedir. Bu bağlamda yapılmış olan çalışmalarda sahil çizgisinin değiştiği de görülmüştür.
İ.Ö. 5.yy a kadar alan açık sahile benziyor. Zaman kentleştirmeye başladı ve şehir sur duvarları kıyı şeridi boyunca bir çit gibi çevrelemeye başladı48. İ.Ö. 3.yy da 50 metre veya daha fazla olduğu ileri sürülüyor. İ.S. 2. yy. da sahil doğuya doğru uzaklaşmıştır. İ.S. 2. yy duvarları, İ.Ö. 5. yy. şehir duvarlarından 50 metre daha Doğuda yer almaktadır49.
48 Bakınız: Çizim 6 ve 7.
8. SONUÇ
İ.Ö 9. yüzyılda kurulmuş olan Kartaca Antik Kenti dönemi içerisinde değerlendirilecek olursa, çağdaşı Roma İmparatorluğu gibi bir süper güç ile rekabet etmiş ve Romalıların korkulu rüyası olmuştu.
Antik Çağ’ın dünyası olarak nitelendirilebilen Akdeniz’in, Batısı tamamen kontrol altına alınmıştı. Afrika kıtasından Avrupa kıtası ve adalara koloniler kurmuş, bu topraklar için mücadeleler vermişti. Tüm bu denizaşırı topraklara hâkim olmak için iyi bir deniz gücü olmalıydı. Denizci bir kültüre sahip olan Kartacalılar askeri ve ticari anlamda güçlü filolara sahiptiler. Bu filoları da tersanelerinin bulunduğu limanlara borçluydular.
Kartaca limanı başlığı altında detaylarını verdiğimiz bu limanlar İ.Ö. 3. yy’da en bilinen şekliyle inşa edilmişti. Tarihsel süreci incelenen Kartaca’nın Tyre’den deniz yoluyla geldiği bilinir. İ.Ö. 9. yy’a rastlayan bu dönemden İ.Ö. 3. yy’a kadar denizlerden faydalanan Kartaca’nın hiç limana sahip olmadığı düşünülemez. Fakat bu ilk liman veya limanlar doğal koylardan ibaret olmalıydı. İlk yerleşim bölgesi olarak kayıtlara geçen Byrsa tepesine yakın olması muhtemel her koy o dönemlerde kullanılmakta olan doğal limanlardı.
Ekonomik ve siyasi anlamda gücünü hissettirdiği İ.Ö. 6. yy’da bile, bilinen limanların inşa edilmemiş olması dikkat çekicidir. Çünkü bu dönemlerde Kuzey Afrika’nın büyük bir bölümünün yanı sıra, İspanya, İtalya, Sicilya, Sardinya ve pek çok ada Kartaca’nın koloniler kurduğu bölgelerdi50. Bu kolonizasyon hareketlerinin kontrolü ve işlemesi için Kartacalılar muhakkak ciddi limanlar kullanmışlardı.
Fakat İ.Ö. 3. yy’a gelinmesiyle birlikte, ekonomik gücünü ve nüfusunu artırmış olan Kartaca daha büyük yapılar için girişimlerde bulunabilmiştir. Ve yüzbinlerce metreküp kara kazılmış, iki önemli liman inşa edilmişti51. Ancak bu limanların yapılmasında sadece gerekli güç ve nufusun hazır olması sebep olamaz. Daha önce kullanılan limanların bir şekilde yetersiz veya korunaksız olması daha geçerli bir sebeptir. Limanların inşa edildiği İ.Ö. 3. yy’a bakıldığında kent duvarlarının var olması bu ihtimali kuvvetlendirmektedir. Yani zaten kent surlarla çevrelenmekte ve güçlü düşmanlarının saldırılarına karşı savunma artırılmaktaydı. Denizciliğin önemi ve dolayısıyla limanlarının stratejisi sebebiyle bu yapı kompleksini sur duvarlarının içine almak istemesi doğaldı. Denizi bir surla çevrelemek, akıntı, dalga ve derinlikten dolayı sağlam bir mimari işçilik yapılamayacağından, karayı kazıp denizi içeri almaktan daha kolaydır. Savunma avantajı da fazladır. Düşmanları artan Kartacalıların savunmaya çekilir tarzda kendilerini güvene alması gayet doğaldı.
Askeri ve ticari olmak üzere iki limana sahip liman örnekleri Akdenizde bulunmasına rağmen, hem insan yapımı, hem kent surları içinde kalmış, hem de kapatılabilen liman özelliklerini bir arada bulundurması Kartca limanını özel yapmaktadır. Kıtaları birleştirici ticari faaliyetleriyle diğer çağdaş kent limanları arasındaki etkileşimlerinin kıyaslanabilmesi açısından da önemlidir.
9. KISALTMALAR ve BİBLİYOGRAFYA
1. Akşit 1980, Akşit O., Roma İmparatorluk Tarihi, İstanbul, 1980.
2. Andersen 1978 vd, Andersen, E.-Dietz, S.-Kromann, A.-Lund, J.-Trolle, S., "Nye danske udgravninger i Oldtidens Karthago," Nationalmuseets Arbejdsmark, 1978, 50-64.
3. Atlan 1970, Atlan, S., Roma Tarihinin Ana Hatları, 1. Kısım Cumhuriyet Devri, İstanbul, 1970.
4. Baradez 1958, Baradez, J., "Nouvelle recherches sur les portes antiques de Carthage," Karthago 9, 1958, 47-78.
5. Bass 1998, Bass, G. F., A History of Seafaring Based On Underwater
Archaeology, 1972.
6. Baydur 1998, Baydur, N., Roma Sikkeleri, İstanbul, 1998.
7. Blackman 1982, Blackman, D.J., "Ancient Harbours in the Mediterranean", I.J.N.A., 11.2, 1982, 79-104, 185-211.
8. Brown 1991, Brown, S., Late Carthaginian Child Sacrifice and Sacrificial Monuments in the Mediterranean Context, Sheffield Academic Press, 1991.
9.Buhl 1975 vd, Buhl, M.L.-Dietz, S., "Karthago bor reddes," Nationalmuseets Arbejdsmark, 1975, 183-85.
10. Burollet 1952 vd, Burollet, P. F., Porto Farina- Tunisia: Direction des Travaux Publics, 1952.
11. Caputo 1978, Caputo, G., "Attivita archeologica in Libia, Algeria, Tunisia 1966-1975," Quaderni de 'La ricerca scientifica'n.
12. Casson 1965, Casson, L., "Harbor and River Boats of Ancient Rome," JRS 55, 1965, 31-39.
13. Castany 1956, Castany, G- Degallier, R., Sbiba. Tunisia; Ministere des Travaux Publics, Service des Mines, de I'Industrie et de I'Energie Royaume de Tunis, 1956.
14. Castany 1952, Castany, G..-Mrhila, D., Tunisia: Direction des; Travaux Publics, 1952.
15. Castany 1956, Castany, G., Essai de Synthese Geologique du 'Territoire: Tunisie-Sicile Tunisia: Ministere des; Travaux Publics, Service des Mines, de I'Industrie et de I'Energie, 1956.
16. Castany 1947, Castany, G., Aioun, H. E., Tunisia: Direction des Travaux Publics, Annales des Mines et de la Geologie, 1947.
17. Chelbi 1980, Chelbi, F., “Découverte d’un habitat punique sur le flanc sud-est de la colline de Byrsa”, CEDAC Carthage 3, 1980, 17-18.
18. Chelbi 1984, Chelbi, F., “Quelques aspects de la civilisation
carthaginoise à l’époque hellénistique, Cahiers des Études Anciennes (Trois-Rivières, Université du Québec) XVI (Carthage VI: actes du congrès international sur Carthage, Trois-Rivières, 10-13 octobre 1984)”, 1984, 78-87.
19. Chelbi 1985, Chelbi, F., “Sépultures puniques découvertes à l’est du theatre (Carthage)”, Revue des etudes phéniciennes- puniques et des antiquités libiques 1, 1985, 77-94.
20. Chelbi 1992, Chelbi, F., Céramique à vernis noir de Carthage, Tunis 1992.
21. Conway 1920, Conway, R.S., The Place of Dido in History, Tunis, 1920.
22. Cunliffe 1976, Cunliffe, B.M., "Carthage," Antiquity 50, no. 198, 1976, 138-139.
23. Deneauve 1977, Deneauve, J.-Carrie, J.M., "Fouilles françaises a Carthage (1974-1975)," Antiquites Africaines 11, 1977, 13-130.
24. Docter 2002, Docter, R.F., Carthago: opgravingen van de Universiteit van Amsterdam in 2000 en 2001, TMA. Tijdschrift voor Mediterrane Archeologie 26, 2002, 43-49.
25. Docter 2004, Docter, R.F., Carthage Bir Massouda: Excavations by the Universiteit van Amsterdam (UvA) in 2000 and 2001, CEDAC Carthage 21, 2004, 29-34.
26. Docter 2004, Docter, R.F., The topography of archaic Carthage Preliminary results of recent excavations and some prospects, TALANTA. Proceedings of the Dutch Archaeological and Historical Society, 2004, 34–35.
27. Docter 1992, Docter, R.F., Überseehandel: Amphoren von Karthago, in: Tunesien - Wasser, Wüste, Weiter Süden. Texte zur Ausstellung Übersee-Museum, Bremen, Bremen, 1992, 16– 17.
28. Ennabli 1975, Ennabli, A., "Metodologia di scavo a Cartagine," Enciclopedia delta scienza e delta technica mondadorl, annuario, 1975, 233 - 240.
29. Ennabli 2005, Ennabli, Abdelmajid, CARTHAGE, Tunis, 2005.
30. Erhat 1972, Erhat, A., Mitoloji Sözlüğü, İstanbul, 1999, 23.
31. Flemming 1980, Flemming, N.C., "The Carthaginians Excavate their Harbors," Archeology Under Water, 1980, 170-171.
32. Grant 1973, Grant, M., Roman Myths, Roma, 1973.
33. Gsell 1918, Gsell, S., “Histoire ancienne du l'Afrique du Nord II”, Paris, 1918, 282-286.
34. Hamblin 1979, Hamblin, D. J., "Carthage," Smithsonian Magazine vol: 9, no. 11, 1979, 42-55.
35. Humphrey 1978 vd, Humphrey, J.- Pedley, J., "Roman Carthage," Scientific American 238, 1978, 111-120.
36. Humphrey 1975 vd, Humphrey, J. H., “Excavations at Carthage conducted by the University of Michigan:1975, "vol. I (1976), vol. II (1978), /975 vol. III (1977), vol. IV (1978).
37. Humphrey 1978 vd, Humphrey, J. H.- Pedley, J. G., "Roman Carthage," Scientific American 238, 1978, 111-120.
38. Humphrey 1978 vd, Humphrey, J. H., "North African News Letter I", AJA 82, 1978, 511-520.
39. Humphrey 1976, Humphrey, J. H., “Excavations at Carthage conducted by the University of Michigan, vols. I-IV. Kelsey Museum, Ann Arbor, Michigan, 1976.
40. Hurst 1975, Hurst, H., "Excavations at Carthage 1974: first interim report," Antiquaries Journal 55, 1975, 11-40.
41. Hurst 1976, Hurst, H., "Excavations at Carthage 1975: second interim report," Antiquaries Journal 56, 1976, 177-197.
42. Hurst 1975, Hurst, H., "Excavations at Carthage 1974: First Interim Report," Antiquaries Journal 55, 1975, 11-40.
43. Hurst 1877, Hurst, H., "Excavations at Carthage 1975: Second Interim Report," Antiquaries Journal 56, 1977, 177-197.
44. Hurst 1978, Hurst, H., "Excavations at Carthage 1976: Third Interim Report," Antiquaries Journal 58, 1978.
45. Hurst 1978, Hurst, H.-.Stager, L. E., "A Metropolitan Landscape: the Late Punic Port of Carthage," World Archaeology, 9:3, 1978, 334-46.
46. Hurst 1977, Hurst, H., "Excavations at Carthage 1976: third interim report," Antiquaries Journal 57, 1977, 232-261.
47. Iciek 1974, Iciek, A., "Prospections geophysiques a Carthage," Prospezioni Archeologiche 9, 1974, 61-74.
48. Jentel 1977, Jentel, M. O., "En marge des fouilles canadiennes a Carthage: quelques scenes des legendes d'Achille et d'Heracles", Revue d'art Canadienne 4, 1, 1977, 36-39.
49. Kolendo 1975, Kolendo, J., "Quelques remarques sur le plan de Carthage a la lumiere des recherches archeologiques et geophysiques polonaises", Etudes et Travaux, Cilt 8, 1975.
50. Kuzmanov 1976, Kuzmanov, G., "Etude du littoral de la Carthage Romaine," Archeologija (Sofia) 18, 1976, no. 4, 19-33.
51. Lancel 1976, Lancel, S., "Nouvelles fouilles de la mission archeologique française a Carthage sur la colline de Byrsa: Campagnes de 1974 et 1975," CRAI 1976, 60-78.
52. Lancel 1977 vd, Lancel, S.-Deneauve, J.-Carrie, J. M., "Fouilles françaises a Carthage (1974-1975);' Antiquites Africaines 11, 1977, 113-130.
53. Lancel 1978 vd, Lancel, S., "Fouilles de Carthage 1976-1977: la colline de Byrsa et I'occupation puniquc," CRAI, 1978, 300-331.
54. Lees 1964 vd, Lees, F.N., Dido Queen of Carthage and The Tempest, New York, 1964.
55. McCann 1994 vd, McCann, A. M.- Freed, J., Deep Water Archaeology, Sicily,1994.
56. Perrot 1864, Perrot G., "The area of the ancient closed of Thasos (A preliminary report)", Tropis, 1864, s.133-160.
58. Raban 1985, Raban, A., Harbour Archaeology. Proceedings of the First International Workshop on Ancient Mediterranean
Harbours, Caesarea Maritima, Oxford, 1985.
59. Rougé 1966, Rougé, J., Recherches sur l'organisation du commerce maritime en Méditerranée sous l'empire romain, 1966.
60. Saumagne 1959, Saumagne, C., "Le 'Lungomare' de la Carthage Romaine," Karthago 10, 1959, 157-170.
61. Sarnowski 1975, Sarnowski, T., "En marge des resultats des recherches archeologiques et geophysiques poursuivies a Carthage par I'equipe polonaise," Archeologia (Warszawa) 26, 1975, 165-169.
62. Senay 1976, Senay, P, "Carthage I," Cahiers des Etudes Anciennes 6, 1976.
63. Soren 1990, Soren, D.-Slim, H., Carthage: Uncovering the Mysteries and Splendors of Ancient Tunisia, New York, 1990.
64. Stager 1975, Stager, L. E., "Carthage the Punic project," American Schools of Oriental Research Newsletter 3-4, 1975, 10-11.
65. Stager 1877 vd, Stager, L. E., "Carthage 1977: The Punic and Roman Harbors," Archaeology 30, 3, 1977, 198-200.
66. Stager 1975 vd, Stager, L. E., "Excavations at Carthage 1975: first interim report, the Punic project," American Schools of Oriental Research, Annual no. 43, Missoula 1978.
67. Starr 2000, Starr, G. Chester, Antik Çağda Deniz Gücü, İstanbul, 2000.
68. Strabon, Strabon, XVII. Kitap, 3. Bölüm, s.14.
69. Tekin 1994, Tekin, O., Grek ve Roma Sikkeleri, İstanbul, 1994.
70. Torr 1891, Torr, C., "The Harbors of Carthage," The Classical Review 5, 1891, 38-78.
71. Vitruvius 1998, Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap (Çev. S. Güven) 1998.
72. Vitruvius 1960, Vitruvius, The Ten Books On Architecture (Çev: M.H. Morgan), New York, 1960.
73. Warmington 1960, Warmington, B.H., Carthage, London, 1960, 114-117, 204- 216.
74. Wells 1977, Wells, C. M., "Carthage 1976: La Muraille Theodosienne," Echos du Monde Classique Classical News and Views, 21, 1, 1977, 15-23.
75. Yorke 1985, Yorke, R.A., Davidson D. P., "Survey of Building
Techniques at the Roman Harbours of Carthage and Some Other North African Ports," Harbour Archaeology 1985, 157-163.
76. Yorke 1975, Yorke R. A.-Little, J. H., "Offshore survey at Carthage, Tunisia, 1973”, International Journal of Nautical
Archaeology and Underwater Exploration 4, 1975, 85-101.
77. Yorke 1976, Yorke R. A.-Little, J. H.-Davidson, D. P., "Offshore survey of the harbors of Carthage: summary of 1975 season's work," International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration 5, 1976, 173-175.
10. LEVHALARIN LİSTESİ 10.1. Fotoğraflar
Fotoğraf 1: Kartaca Kenti sur duvarlarından bir bölümünün rekonstrüksiyonu görülüyor. Sur duvarları kenti tamamen çevrelemekte denize kıyısı olan surlarda dahi burçlar eksik edilmemiştir.
Fotoğraf 2: Günümüzde kıyı hattında görülebilen sur duvarları temelleri 1970 yılında İngiliz bilim adamlarının yaptığı araştırmalar sırasında çekilmiş bir fotoğraftır.
Fotoğraf 3: Sur duvarlarının kesme blok taşlardan inşa edildiği görülebilmektedir. Fotoğraf 4: Sualtında kalmış olan sur kalıntılarında, kesme taşların yan yana gelecek şekilde sıralandığı görülüyor. Burada bir köşe oluşturulmuş olmalıdır ki bu bir burç olabilir.
Fotoğraf 5: Duvar blokları kenetlerle bağlanmıştır. Bu izler hala görülebilmektedir. Fotoğraf 6: Askeri limanın merkezini oluşturan adadaki magazinlerin bir tanesi görülmektedir. Gemiler bu magazinde görülen kızaklara çekilmekteydi. Bu magazinlerde gemilerin bakımları yapılır ve bekletilirdi. Ani saldırılarda 220 gemi aynı anda kızaklardan indirilir ve harekete geçilirdi.
Fotoğraf 7: Galeriler arası duvarları oluşturan ve üst örtüyü taşıyan blok taşlar görülüyor.
Fotoğraf 8: Tanit betimli mezar taşı görülüyor.
Fotoğraf 9: Modern Tunus’un Kartaca Limanları’nın görüldüğü uydu fotoğrafı. Fotoğraf 10: Askeri Liman ve Triremeleri Fenike periyodlu şekliyle gösteren bir ilüstrasyon.
Fotoğraf 11: Aeneas’ı Troia’dan kaçarken betimlenmiş bir kabartma. Fotoğraf 12: Fenike alfabeli yazıta sahip bir mezar taşı.
Fotoğraf 13: Tanit Btimli bir mezar taşı
Fotoğraf 14: Antik Kartaca Limanları’ndan askeri (dairesel) limanın günümüzden görünüşü.
Fotoğraf 15: Kartaca Limanlarının günümüzdeki halinin hava fotoğrafından görünüşü.
Fotoğraf 16: Askeri liman bilim adamlarının araştırmalarına göre Fenike ve Roma Çağlarında belirgin şekilde değişiklikler göstermiştir. Roma periyodlu askeri limanı destekleyen ilüstrasyon da burada görülmektedir.
Fotoğraf 17: Günümüzde yerleşim limanların kıyısına kadar sokulmuş durumdadır. Limanların içleri balçıkla dolmaya devam etmektedir.
Fotoğraf 18: Byrsa tepesinin yapılan kazılara dayanarak oluşturulmuş rekonstrüksiyonu.
10.2.Çizimler
Çizim 1: Kartaca askeri limanının yataydan ve düşeyden kesitleri verilmiştir. Magazinler arası sütun sıraları da görülmektedir.
Çizim 2: Tunus’un coğrafik haritasıyla birlikte, Kartaca harabelerinin bulunduğu bölge görülüyor.
Çizim 3: Askeri liman kesiti daha detaylı görülüyor.
Çizim 4: Askeri ve ticari limanın son durumlarının çizimleri görülüyor.
Çizim 5: Yapılan kazılara göre açığa çıkarılan antik Kartaca yerleşimleri ve limanları görülüyor.
Çizim 6: Kent topografyası ve yy. lara göre kent sınırları görülüyor. Çizim 7: Kent topografyası ve Antik limanlarının detayı görülüyor. Çizim 8: Tyre limanının çizimi görülüyor.
10.3. Resimler
Resim 1: Antik Kartaca Kenti ile limanlarını çevreleyen sur duvarları görülüyor. Bu ilüstrasyonda limanlar ve bu limanlarla kompleks inşa edilmiş yapıları birlikte görüyoruz.
Resim 2: İlüstrasyonu yapılmış kenti üstten görüyoruz.
Resim 3: Bu ilüstrasyonda kızağa çekilmiş bir askeri gemiyi ve askeri limanın kesitte verilmiş detaylarını görüyoruz.
Resim 4: Askeri ve ticari limanın tamamen sur duvarları içinde olduğunu gösterir bir ilüstrasyon.
Resim 5: Kartaca’nın kurucusu Kraliçe Dido sarayında dinlenirken resmedilmiştir. Resim 6: Kraliçe Dido denizci Aeneas’ı uğurlarken betimlenmiş bir resim.
Resim 7: İ.Ö. IV. yy da yapılmış taban mozaiğinde kıyı boyunca inşa edilmiş olan evler, sur duvarı, kuleler ve giriş kapısı betimlenmiştir.
Resim 8: Antik Kartaca Limanlarını gösteren bir başka ilüstrasyon.
Resim 9: Kartaca askeri ve ticari limanlarını ayıran zincir kuleleri vardı. İlüstrasyonda kuleler görülüyor.
Resim 10: Antik Kartaca Kenti ve arazileri resmedilmiştir.
Resim 11: Ticari ve askeri limanları ile deniz fenerini gösteren bir başka ilüstrasyon. Resim 12: 18. yy. da çizilmiş Kartaca Limanları haritası.
10. 4. Haritalar
Harita 1: Akdeniz ve kıyısı bulunan coğrafyanın gösterildiği bir uydu haritası.
Harita 2: Kartacalı komutan Hannibal’in Roma seferi sırasında kullanmış olduğu rota. Harita 3: İ.Ö. 3. yy Kartaca İmparatorluğu’nun yayılımını gösteren bir harita.
11. LEVHALAR
11.1. FOTOĞRAFLAR
Fotoğraf: 3
Fotoğraf: 6
Fotoğraf: 5 Fotoğraf: 7
Fotoğraf: 8
Fotoğraf: 9
Fotoğraf: 11
Fotoğraf: 14
Fotoğraf: 16
11.2. ÇİZİMLER
Çizim: 1
Çizim: 3
11.3. RESİMLER
Resim:1
Resim: 3
Resim: 5
Resim: 7
Resim: 9
Resim: 11
11.4. HARİTALAR