En genel manasıyla karar verme bir kişiyi ulaşmaya çalıştığı hedefe götürmesi düşünülen çeşitli yollardan birini seçme olarak ifade edilmiştir (Kuzgun 1988).
Karar verme, belli bir eylem biçimine adapte olmaktır. Ne kadar küçük boyutlu olursa olsun, mantıklı, duygusal bir taahhüt altına girmektir (Çimen 1999).
Diğer bir tanımda ise; karar verme, birden fazla boyutlu olan olay veya olguların var olduğu durumlarda seçim yapmaktır. Olay veya olguların boyutlarının arttığı durumlarda karar verme pahalı güç ve zaman alıcı bir işlem olabilmektedir (Bağırkan 1983).
Kişinin doğru ve yerinde kararlar vermesi için, seçenekleri doğru bir biçimde algılaması ve kendi gereksinimleri ile seçenekler arasındaki ilişkiyi çok iyi kurabilmesi gerekmektedir (Bakırcıoğlu 2000).
Kişinin birçok seçenek arasından güvenli bir şekilde karar vermesi için bir takım girişimlerde bulunması gerekmektedir. Bu girişimler arasında;
1. Konuyla ilgili eksiksiz ve doğru bilgi toplamak, 2. Seçenekleri anlaşılır hale getirmek,
3. Seçenekler arasında bir uzlaşma sağlamak,
4. Kesin olmayan durumlar (belirsizlikler) ve risklerle yaşamayı öğrenmek, 5. Bireyin karara doğrudan kendisinin katılması,
6. Bireyin karar verirken deneyim ve tecrübelerini kullanması,
7. Kararın getireceği olumlu ya da olumsuz sonuçların bireyin benlik yapısına uygun olması sayılabilmektedir (Carney 1995).
İnsanların ellerindeki ipuçlarından yola çıkarak bir karara ulaştıkları, örneğin geçmişte pek çok örneğine rastlanılan, herhangi bir bölgeye yapılan bir terör saldırısı o bölgedeki turizmin bir süre durmasına, insanların daha güvenli olarak kabul ettikleri bölgelere yönelmelerine neden olduğu belirtilmiş, böyle durumlarda insanlar yaşanan olayların etkisinde kalarak bir yargıya vardıkları ve karar verirken de yaşanan bu olaylardan yaptıkları çıkarımı kullanmaya çalışabildiklerinden söz edilmiştir (Smith 1993).
Karar verme ya bilginin belirsizliği ya kişinin tercihlerine ilişkin endişeleri ya da her ikisi ile de tanımlanabileceği söylenmiş, başka bir ifadeyle karar verme sürecinin her aşamasında olası yardımcı kararların verildiği ve belli bir evreler silsilesine sahip bir dizi işlemin varlığının söz konusu olduğu ifade edilmiştir (Tenenbaum ve Eli 1993).
3.3.1. Karar Verme Süreci
Bir sorunun çözümü için olası yollardan en uygun olan yolun seçilmesi ve diğer bir ifade de karar yönetimin kalbi ve diğer süreçlerin ekseni şeklinde tanımlanmıştır (Aydın 1994; Kaya 1991).
Huitt’e göre, karar verme süreci şu dört aşamayı içermektedir:
1.Aşama Girdi: Sorunun anlaşılması, değerlendirme ölçütlerin belirlenmesi ve bunlara
ilişkin bilgilerin toplanması.
2.Aşama İşlem: Eğer yeterince seçenek yoksa yeni seçeneklerin oluşturulması,
bunların değerlendirilmesi ve sınanması.
3.Aşama Çıktı: Kararın verilmesi ve sonucun iletilmesi.
4.Aşama Gözden geçirme: Gereksinim duyulduğu takdirde sürecin yeniden
değerlendirilmesi ve gerekli değişikliklerin yapılması şeklinde belirtilmiştir.
Huitt, bu aşamaların gerektiği şekilde geçilebilmesinin önemini vurgularken, bunun eleştirel düşünme ve çift yönlü düşünme ile olanaklı olacağını da ifade etmiştir (Aktaran Kökdemir 2002).
Einhorn ve Hogarth (1981) ve Payne (1982) ise karar vermenin üç aşamalı bir süreç olduğu yönündeki görüşlerin genellikle kabul gördüğünü belirtmektedirler. Buna göre bilgi edinme aşaması sıralamada ilk yeri almaktadır. Bunun ardından bilginin değerlendirmesi ve eylem aşaması gelmektedir. En son sırada ise geribildirim alıp öğrenme aşaması yer almaktadır (Aktaran Newell ve diğ. 2004).
Lipshitz (1993), sistematik modeli açıklayan klasik model kavramlarından ayrı olarak açıklama-temelli (description-based) kavramdan söz etmektedir. Bu kavram kararların nasıl verilmesi gerektiği üzerinde değil, gerçekte nasıl verildiği üzerinde durmaktadır. Lipshitz’in açıklama-temelli sisteminde uzmanların kendi uzmanlık alanlarında nasıl karar verdikleri ve verdikleri kararların niteliğini yükseltme yöntemleri açıklanmaktadır. Bu açıklama, karar verme ile uzmanlık arasındaki açık ilişkiyi göstermektedir. Karar verme süreci, görevin gerektirdiği değişikliklere uyum göstermek zorunda olduğu ifade edilmiştir (Macmahon 1999).
Karar verme sürecine ilişkin olarak birbirleriyle etkileşim içerisinde olan iki farklı yaklaşım olduğu belirtilmiş, bunların normatif yaklaşım ve betimsel yaklaşım olduğu;
normatif yaklaşımın kaynağının ekonomi olduğu bu yaklaşımın kazanımlarını en üst düzeye çıkaran ve kayıpları da en alt düzeye indiren davranış biçiminin ne olduğu ile ilgilendikleri, bu yaklaşımı yansıtan kuramların, kişinin inançlarını ve değerlerini temel aldığı betimsel yaklaşımın kaynağı ise psikoloji olduğu; ekonomistlerin de ussal davranış modelini geliştirmeye çalışırlarken, psikologlarında insan kararlarının biçimsel karar kuramından kaynaklandığı görüşünü savunmuşlardır. Betimsel yaklaşımlar gerçek karar verme davranışı ile normatif (ideal) karar verme davranışı arasındaki boşlukları araştırarak bu boşlukların nedenlerini kişinin inançları, beklentileri ve tercihleri ile açıklamaya çalıştıkları, bu yaklaşımla günümüzde karar verme sürecine bilişsel ve sosyal psikolojinin penceresinden bakıldığı belirtilmiştir (Tenenbaum ve Eli 1993) .
İnsanların zor bir durumla karşılaştıklarında öncelikle durumu anlamaya çalıştıkları, daha sonra duruma ilişkin deneyimlerini hatırladıkları içinde bulundukları durum ile hatırladıklarını karşılaştırarak bir yargıda bulundukları, son olarak da şu ya da bu şekilde bir tepkiye karar verdikleri; insanların günlük yaşamında kullandıkları bu yargılama sürecinin karar verme süreciyle hemen hemen aynı olduğu belirtilmiş, John Dewey bu yargılama sürecini bilimsel bir yöntem olarak geliştirmiştir. Yirminci Yüzyılın başından beri farklı disiplinlerde kullanılan bu yöntemin dört basamağı farklı uygulamalara ve konulara göre artırılabileceğinden söz edilmiştir (Başaran 2000).
Karar verme süreçlerinin hayatımızdaki önemine karşın, sosyal yargı ve karar verme yazınında geniş kapsamlı bir kuramsal model eksikliği hissedilmekte olduğu, bunun nedeni olarak da insanların kendi kararlarına nasıl ulaştıklarına ilişkin olarak kendilerine ait bir modellerinin de olmayışından kaynaklı olduğu, başka bir deyişle, bireylerin çoğu zaman belli bir karara nasıl ulaştıkları konusunda bilgi sahibi olmadıkları, sonuçtan haberdar olsalar bile karar verme mekanizması hakkında herhangi bir yorumlarının olmadığı aktarılmıştır (Dinç 2013).
3.3.1.1. Karar Verme Sürecini Sınırlayan Etkenler
Bir örgütte eylemi etkileyen her türlü yargının karar niteliğinde olduğu, bu etkinin derecesi çözüm alternatiflerinin dikkatle değerlendirilmesi ve en uygun olanının seçilmesine bağlı olduğu, bu bağlamda karar sürecini sınırlayan etkenler, biyolojik, psikolojik ve sosyolojik olarak değerlendirilmiştir (Taymaz 2000).
- Amaçların iyi tanımlanmaması - Sorunun anlaşılmaması.
- Bilgi ve seçeneklerin yetersizliği
- Seçeneklerin subjektif değerlendirilmesi - Örnek izleme alışkanlığı.
- Zamanın sınırlı olması - Kişisel seçmeler-duygusallık. - Beklenmedik sonuçlar.
- Sorumluluğu belirleme güçlüğü.
- Yetkinin patolojileri ( Katılmama, gizlilik, güvensizlik, karışma, çatışma, korku) - Bireyler ve gruplar.
- Örgütün yapısı. - Örgütün çevresi.