Karar Destek Sistemleri (KDS) fikri ilk olarak ortaya çıktığında, KDS’leri eksik yapılandırılmış karar durumlarında yönetsel kararlar alınmasını destekleyen yapılara olarak tanımlanmaktaydı. Bu nedenle de, karar vericilerin yerini tutmaktan ziyade onların yeteneklerini arttıran bir ilave yapı olarak görüldüler. Kullanım açısından bakılacak olursa genelde son kararın insan eliyle verilmesinin gerekli olduğu ve standart algoritmalarla sonuca gitmenin mümkün olmadığı karar problemlerinde kullanıldılar. Bir kural olarak olmasa da temenni olarak da bu tür sistemlerin bilgisayar destekli, gerçek zamanlı çalışan ve grafiksel çıktı verebilen bir yapıda olması arzu edildi. Günümüzdeki tanımı ise aşağıda yer almaktadır. Doğaldır ki gelişen teknoloji ve donanımsal ürünler ile ihtiyaçlar KDS’lere yeni çok boyutlu bakış açıları getirmiştir. Bu bölümde KDS’ler ana hatları ile incelenerek önerilen etmen tabanlı modelin kapsamında açıklanmaya çalışılacaktı.
2.4.1. Tanım
Karar Destek Sistemine ilişkin Gorry ve Scott-Morton’un [35] kabul gören öncü tanımını müteakip, KDS’ler Little [36] tarafından “karar vericiye yardım edecek model tabanlı ve içinde karara yardımcı verilerin işlenmesine yönelik prosedürleri barındıran bir yapı” olarak tanımlanmıştır. Little’e göre böyle bir sistemin başarılı olabilmesi için basit, sağlam, kontrolü kolay, uyarlanabilir, önemli konular açısından eksiksiz ve kolay iletişim kurulabilir yapıda olmalıdır.
Bu tanımdan çıkarılabilecek diğer bir husus ise sistemin bilgisayar destekli ve kullanıcının karar verme becerisini arttırıcı bir yapıda olacağıdır.
31
Yukarıdaki tanım 1970’li yıllar boyunca uygulayıcılar ve akademisyenler tarafından kabul gördü. Ancak, 1980’li yıllarda Alter’in [37] yaklaşımı ve müteakiben Moore ve Chang [38], Bonczek, Holsapple ve Whinston [39] ve Keen [40] KDS’leri çeşitli açılardan ele alarak tanımlamalara yeni birer boyut getirdiler. KDS’lerin tanımlama yöntemine özet bir bakış Tablo 2.1’de yer almaktadır.
Tablo 2.1. KDS’lerdeki Tanımlama Boyutları [41]
Kaynak KDS’nin Tanımlandığı Boyut
Gorry ve Scott-Morton Problem tipi, Sistem Fonksiyonları
Little Sistem Fonksiyonları, Arayüz Karakteristikleri Alter Kullanım biçimi ve sistem hedefleri
Moore ve Chang Kullanım biçimi ve sistem yetenekleri Bonczek, Holsapple ve
Whinston
Sistem bileşenleri Keen Geliştirme süreci
Görüleceği gibi genel kabul görmüş bir karar destek sistemi tanımına ulaşmak mümkün değildir. Ancak, çalışma kapsamında bizim açımızdan da kabul edilebilir karar destek sistemi tanımı ise şu şekildedir: Karar destek sistemi etkileşimli, esnek ve uyarlanabilir, yapılandırılmamış yönetsel problemlerindeki karar alma sürecini kısaltarak kararların kalitesini arttıran bilgisayar destekli bir bilgi sistemidir. Bu amaca ulaşmak için sistem verileri analiz edebilmeli, basit kullanıcı ara yüzlerine sahip olmalı ve karar vericinin ana fikrî ve hayata bakış açısını da girdi olarak kabul edebilmelidir. Yani daha karmaşık bir bakış açısı ile KDS aynı zamanda modeller kullanarak bunlardan optimum olanını seçebilmeli, karar verici ile etkileşim halinde süreçlerini yenileyebilmeli bu sayede de karar verme sürecinin her aşamasını destekleyebilecek, geçmiş tecrübelerden ders alacak şekilde verilerini veri tabanlarında saklayabilecek yapıda olmalıdır.
2.4.2. Karar destek sistemlerinin bileşenleri
Genel olarak KDS’ler şu alt sistemlerden meydan gelmektedir. Bunlar:
- Veri Yönetimi Alt Sistemi: Veri yönetimi, durumun gerektirdiği karar parametrelerini içinde barındıran ve veri tabanı yönetim sistemi olarak da isimlendirilen yapıyı içermektedir.
- Model Yönetimi Alt Sistemi: Bu alt sistem karar vermeye yardımcı yazılımsal algoritma ve modelleri içermektedir.
- İletişim Alt Sistemi: Kullanıcı ara yüzü olarak da tanımlanan bu alt sistem vasıtasıyla karar verici KDS’nin çalışmasını yönlendirebilmekte ve muhtemel karara kendi bilgi ve tecrübesini yansıtarak etki edebilmektedir.
- Bilgi Yönetimi Alt Sistemi: Bu alt sistem ise hem diğer alt sistemleri destekleyen bir şekilde hem de kendi içinde bağımsız çalışabilen ve doğru desteğin sağlanmasını hedefleyen bir alt sistemdir.
Yukarıda sayılan KDS bileşenleri amaca uygun olarak farklılık gösterse de genel olarak bu temel üzerine inşa edilmektedir. Genel yapının kavramsal bir gösterimi Şekil 2.5’de yer almaktadır.
Diğer Bilgisayar Destekli Sistemler
Veri Yönetimi Model Yönetimi
Bilgi Yöneticisi İletişim Yönetimi Dışsal ve İçsel Veri Kullanıcı
33 2.4.3 Karar destek sistemi kullanmanın faydaları
KDS kullanmak kullanılacak organizasyon açısından birçok fayda yaratır. Burada bunu ele almanın başlıca sebebi okuyucuya askerî uygulamalarda kullanılacak bir karar destek sistemin de benzer yararlar sağlayacağını ve elde edilecek fayda ile maliyet haricî olarak daha kritik kazançlar elde edilebileceğini dikkat çekmektir. Bu kapsamda, KDS kullanmanın başlıca yararları şöyle sıralanabilir:
- Karmaşık problemleri çözme yeteneği
- Değişken ortamlardaki durumsal değişikliklere hızlı tepki
- Farklı stratejilerin farklı konfigürasyonlarda hızlı ve hedef odaklı olarak denenmesini mümkün kılması
- Birçok duyarlılık analizi yapabilme nedeniyle kullanıcıyı eğiterek yeni bakış açıları getirebilme
- Kolaylaştırılmış iletişim
- Artırılmış yönetsel kontrol nedeniyle artırılmış performans - Maliyet tasarrufu
- Objektif karalar (Sayısal modeller kullanıldığında mümkün olmaktadır. Ancak, daha önce de ele alındığı üzere muharebe alanında alınacak birçok kararın objektif olmaktan ziyade tatminkâr olması yeterlidir.)
- Yönetsel etkinlik değerinin artması ile kara vermeye daha kaliteli zamanın tahsis edilebilmesi
- Karar vericinin artan verimi. [41]
Yukarıda kısaca klasik KDS’ler tanımlanmaya, bileşenleri ortaya konmaya ve yararları sıralanmaya çalışılmıştır. Bundaki asıl hedef daha önce de anlatıldığı üzere KDS ile işletme bazında sağlanan yararların eğer ki ortam ve karar süreçleri iyi modellenirse askerî alanda da uygulanabildiğinin ortaya konmasıdır. Özellikle zeki sistemler ve buna bağlı etmen mimarileri ve çoklu etmen yapıları yardımıyla ihtiyacı karşılayan bir KDS üretmenin mümkün olduğu ilerleyen bölümlerde açıklanacaktır.