Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ABD ve AB gibi uluslararası aktörlerin ilgi odağı haline gelen Karadeniz’de ortaya çıkan yeni koşulların değerlendirilmesi ve bölgede barış, istikrar ve refah ortamının geliştirilmesi amacıyla Türkiye’nin öncülüğünde yürütülen çalışmalar sonucu, 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul’da, Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) Deklarasyonu’nun Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, RF, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan devlet ya da hükümet başkanlarınca imzalanması ile Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü kurulmuştur. Temel amacı, üye ülkeler arasında çok taraflı ekonomik işbirliğinin gelişimini teşvik ederek, bölgesel istikrarı sağlamak olarak belirlenmiş olan KEİ çatısı altında ekonomik ve ticari gelişme, turizmde işbirliği, iletişimde işbirliği, çevre koruması, tarım ve tarım sanayi, enerji, elektronik bilgi ağı, bilim ve teknolojide işbirliği, istatistiki bilgi ve verilerin değişimi, sağlık ve eczacılık, ulaşım, acil durumlar ve suç ile mücadele alanlarında çalışma grupları faaliyetlerini sürdürmektedir.171

SANDER, “Türkiye’nin Dış Politikası” adlı eserinde, Karadeniz Bölgesini Ekonomik olarak canlandırmayı amaçlayan KEİ’nin AB’ye bir alternatif olmadığını, aksine onun tamamlayıcı parçası olarak işleyeceğini belirtmekte ve KEİ’nin siyasi amaçlarını, “Doğu-Batı yumuşamasının yarattığı yeni uluslararası konjonktürden yararlanmak, gerekli ekonomik altyapı oluşturulduğunda siyasi işbirliğini güçlendirmek, bölgesel işbirliği yoluyla üye

170 _{TİKA 2005 Teknik İşbirliği, Proje ve Faaliyet Raporu, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi} Başkanlığı, Ankara, s.10-25

171 _{Tanşuğ BLEDA, “Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü” Avrasya Dosyası,} C.7,S.1,İlkbahar 2001,s.497

devletlerin Avrupa’nın yeni mimarisine aktif katılımını kolaylaştırmak” şeklinde özetlemektedir.172

05 Haziran 1998 tarihinde Yalta’ da imzalanan ve KEİ’nin anayasası niteliğinde olan Zirve Deklarasyonu’nun (KEİ Şartı) 1 Mayıs 1999 tarihinde yürürlüğe girmesiyle KEİ, tam teşekküllü ve uluslararası yasal kimliğe sahip bir bölgesel ekonomik işbirliği örgütü olmuştur. Yeni anayasa KEİ’ nin yapısına Troyka Sistemini eklemiş olup, çalışma ve karar alma sisteminde her hangi bir değişiklik yapmamıştır. Kararların alındığı Dışişleri Bakanları Toplantısının adı Bakanlar Konseyi olarak değiştirilmiştir. Adriyatik Denizi’nden, Hazar Denizi’ne kadar uzanan ve üzerinde yaklaşık 350 milyon insanı barındıran bir coğrafyayı kaplayan KEİ’de gittikçe artan sayıda ülke ve örgüt, gözlemci statüsü elde etmeye veya KEİ’nin değişik bölgesel projelerine katılmaya istekli olduğunu belirtmiştir. 18 Nisan 2003 tarihinde Erivan’da gerçekleştirilen KEİ Dışişleri Bakanları Konseyi 8 inci Toplantısı’nda alınan kararla, Makedonya ile Sırbıstan-Karadağ da örgüte davet edilmiştir. Bu çerçevede, Sırbistan- Karadağ, KEİ’ye katılım konusundaki iç onay sürecini tamamlayarak KEİ’nin tam üyesi haline gelmiştir. Sırbistan-Karadağ’ın ayrılmasından sonra Sırbistan KEİ üyeliğini korurken, Karadağ gözlemcilik başvurusunda bulunmuştur. KEİ'nin temel unsurlarından birisi de, işbirliğine ve dış dünyaya açık yapısıdır. Avusturya, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Mısır, Fransa, Almanya, İsrail, İtalya, Polonya, Slovakya, Tunus, ABD ve AB Komisyonu KEİ toplantılarına gözlemci olarak katılmaktadırlar.173

1 Ekim 2006’da Moskova’da gerçekleşen KEİ üyesi ülkelerin Dışişleri Bakanları Konseyi toplantısında, Karadeniz bölgesini çember içine alan, 7.500 kilometre uzunluğunda bir karayolunun koordineli inşası ve KEİ’nin uzandığı bölgelerde denizlere çıkış sağlayan otoyollarının geliştirilmesiyle ilgili mutabakat muhtıraları onaylanmıştır. 19 Nisan 2007 tarihinde Belgrad’da yapılan KEİ Dışişleri Bakanları Konseyi 16. Toplantısı’nda “Karadeniz Çevre

172 _{Oral SANDER, Türkiye’nin Dış Politikası, İmge Kitabevi, 1998, Ankara, ss. 265-266} 173 _{Dışişleri Bakanlığı Resmi Web Sitesi, http://www.mfa.gov.tr/mfa tr/}

Otoyolu (Black Sea Ring Highway) Geliştirilmesine İlişkin Anlayış Muhtırası” imzalanmıştır. Bu toplantıda ayrıca AB’nin geliştirdiği Deniz Otoyolları (Motorways of the Sea) kavramının Karadeniz’i kapsaması amacıyla Yunanistan tarafından önerilen “KEİ Bölgesinde Deniz Otoyollarının Geliştirilmesi (Development of the Motorways of the Sea in the BSEC Region) Anlayış Muhtırası” da imza altına alınmıştır. KEİ bünyesinde ilk defa kabul edilen bu önemli projeler, Avrupa’dan Asya’ya ve ters yönde malların kara ve deniz taşımacılığını kolaylaştırarak, ayrıca turizmi geliştirerek, KEİ bölgesinin ekonomik kalkınmasına katkı sağlayacak, Karadeniz bölgesindeki limanların ve genel olarak Karadeniz’in, Akdeniz ve Hazar Denizi’ne bağlanması için gerekli olan altyapıyı oluşturacaktır.174

Kafkasya, Orta Asya ve Karadeniz ülkelerinde kalkınma ve yatırım olanaklarının değerlendirilmesi amacıyla, 11-12 Temmuz 2006 tarihlerinde İstanbul’da OECD ile AGİT işbirliğinde " Orta Asya ve Karadeniz Bölgelerinde Yatırım ve Kalkınma Girişimi”nin başlatılması öngörülmüştür. OECD Kalkınma Merkezi tarafından yürütülmekte olan, Karadeniz ve Orta Asya ülkelerinin politika ve performanslarını, makroekonomik ve yapısal açıdan kapsamlı bir biçimde incelemeyi amaçlayan girişim çerçevesinde, beş Orta Asya ülkesinin, tüm KEİ ülkelerinin ve Afganistan ile Moğolistan'ın ele alınması kararlaştırılmıştır. OECD ve AGİT'in ortak girişimi, KEİ ve Dünya Bankası tarafından desteklenmektedir Bu çerçevede, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, "bölgesel ortak" olarak seçilmiştir. 175

25 Haziran 2007 tarihinde KEİ’nin 15.kuruluş yıldönümü dolayısıyla İstanbul’da yapılan liderler zirvesinde öncelikli olarak "enerji" ve "AB ile ilişkiler" masaya yatırılmıştır. 01 Mayıs 2007’de KEİ'nin dönem başkanlığını Sırbistan’dan devralan Türkiye'nin ev sahipliği yaptığı devlet ve hükümet başkanlarının katıldığı zirvenin sonuç bildirgesinde, KEİ ülkelerinin enerji alanındaki işbirliğini derinleştirmek ve enerji kaynaklarının adil paylaşımının güvence altına alınması amacıyla AB ve diğer uluslararası kuruluşlarla ortak

174 _{Erhan TÜRBEDAR, KEİ Genel Sekreteri ile Söyleşi, ASAM, 16 NİSAN 2007,} 175 _{Dışişleri Bakanlığı Resmi Web Sitesi}

hareket etme arzusu ifade edilmiş, bildirgede özellikle BM ve AB ile ilişkilerin geliştirilmesinin önümüzdeki dönemin en önemli konuları arasında yer aldığı, KEİ'nin bölgesel ve uluslararası ilişkilerde aktif ve güvenilir bir ortak olarak rolünü sağlamlaştırdığı ve zorluklara göğüs germeye hazır olduğu vurgulanmıştır. Zirveye AB ilk kez bir temsilci gönderirken, ABD'nin Ankara Büyükelçisi Ross Wilson da toplantıya gözlemci olarak katılmıştır. 176

Sonuç bildirgesinde ayrıca geniş Karadeniz Bölgesi'nin refahına katkı sağlamak amacıyla, Karadeniz limanları arasında daha güçlü deniz yolu bağlantılarının kurulmasının teşvik edildiği, terörizm ve örgütlü suçlar arasındaki karmaşık ilişkilerin, ulusal ve bölgesel güvenlik ve istikrara ciddi bir tehdit olarak ortaya çıktığı günümüzde, BM Güvenlik Konseyi'nin ilgili kararlan ve bu alandaki uluslararası yükümlülüklere uygun olarak, bu tehditlere karşı savaşımda sarsılmaz kararlılığın teyit edildiği bildirilmiştir 177

3. Karadeniz Deniz İşbirliği Görev Grubu (Blacksea Naval Cooperation