Bir siyasi partinin kapanması kararı ancak o partinin büyük kongresi tarafından karar verilebilir (SPK. m.109/1). Bir ba ka deyi le, siyasi partinin kendisini fesih kararını büyük kongre dı ındaki hiçbir organ alamaz. Ayrıca Siyasi Partiler Kanunu kapanma kararının gizli alınması ve belli bir delege ço unlu un kararı ile alınmasını gerekti ini düzenlemektedir301. Bu hüküm ile siyasi parti delegelerinin birbirleri üzerinde baskıyı önlemek ve parti fesih kararının kolaylıkla alınmasına engel olmak amaçlanmı tır.
Siyasi Partiler Kanunu’nda belirtilen biçime uygun olarak büyük kongrenin kapanma kararını aldı ı tarihte, o siyasi partinin tüzel ki ili i sona ermi olur (SPK. m.109/3). Bu karar kapanan siyasi partinin genel ba kanlı ı tarafından derhal Türkiye Büyük Millet Meclisi Ba kanlı ı, Anayasa Mahkemesi Ba kanlı ı, Cumhuriyet Ba savcılı ı ve çi leri Bakanlı ına bildirilir (SPK. m.109/3).
Hakkında kapatma davası açılmı ve henüz karara ba lanmamı bir siyasi parti usulüne uygun olarak kapanma kararı alırsa, kapatma davasının akıbetine ili kin hukuki bo luk söz konusu de ildir. Siyasi Partiler Kanunu’nun 108. maddesi bu durumu düzenlemektedir. Maddeye göre “Bir siyasi partinin kapatılması için dava açıldıktan sonra o partinin yetkili organı tarafından verilen kapanma kararı, Anayasa Mahkemesi’nde açılmı bulunan kapatma davasının yürütülmesine ve kapatma kararı
verilmesi halinde do acak hukuki sonuçlara hükmedilmesine engel de ildir”302.
Görüldü ü gibi kapatılması için hakkında soru turma veya dava açılmı bulunan bir
301Siyasi Partiler Kanunu’nun 109. maddesinin birinci fıkrasının, ikinci cümlesi aynen öyledir: “Bu karar
gizli oyla alınır; karar yeter sayısı, parti tüzü ünde belirtilen toplanma yeter sayısının salt ço unlu udur”.
302 Avrupa nsan Hakları Mahkemesi ÖZDEP davasını incelerken Hükümet Mahkeme huzurunda, 14
Temmuz 1993 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasından çok önce, 30 Nisan 1993 tarihinde kendili inden kapatılmı olması nedeniyle ÖZDEP’in kapatma i leminin ma duru olarak kabul edilmeyece ini belirtmi tir. Ancak bu itirazı de erlendiren mahkeme partinin fesih kararını özgür iradesi ile almadı ı, kapatma kararının olumsuz sonuçlarına maruz kalmamak için bu yönde karar aldı ını ve SPK’nın 108. maddesine göre alınan fesih kararının, davanın sonucunu etkilemeyece inden Türk Hükümeti’nin itirazını yerinde görmemi tir. www.yargitay.gov.tr/aihm/tcyaozdep.html, e.t.25.01.2006.
siyasi parti, kapanma ve buna ba lı olarak parti mallarının devrine ili kin karar aldı ı taktirde, soru turma veya dava sonuçlanıncaya kadar devir i lemi yapılamayacaktır (SPK. m.110/3)303.
Siyasi Partiler Kanunu kapanma kararı alan siyasi partinin malları konusunda iki olasılık üzerinde durmaktadır (SPK. m.110/1-2). Bunlardan birincisi, ba ka parti ile birle mek üzere kapanma kararı alınmı olması durumudur. Bu durumda mallar, birle ece i siyasi partinin malvarlı ına dahil olacaktır. kinci olasılık ise, partinin birle me amacı olmaksızın kendini feshetmesi durumudur. Bu durumda kapanma yada fesih kararı alan siyasi parti mallarını di er bir siyasi partiye devredebilecektir. Ancak her iki durumda da ilgili partinin mal devrini kabul etmesi arttır. Devredilen malların ilgili siyasi parti tarafından kabul edilmemesi durumunda kapanan partinin malları Hazineye geçecektir (SPK. m.110/1). Kapanma kararlarının nasıl uygulanaca ı hususu da yine Siyasi Partiler Kanunu’nun 110. maddesi ikinci fıkrasında düzenlenmi tir. Buna göre “Kapanma kararları, Hükümetin devamlı gözetim ve denetimi altında, büyük kongrenin görevlendirece i bir tasfiye kurulu eliyle uygulanır”.
3. Ba ka Bir Siyasi Parti le Birle me
Birle me ba ka bir siyasi partiye katılma eklinde olabilece i gibi, iki farklı siyasi partinin yeni bir isim ve tüzel ki ilik altında birle mesi eklinde de olabilir. Siyasi Partiler Kanunu’na göre bir siyasi partinin di er bir parti ile birle mesine Büyük Kongre karar verebilece i belirtilmi tir (SPK. m.14/5). Birle me kararı da kapanma kararı gibi siyasi partinin tüzel ki ili ini sona erdiren bir karar oldu undan, kapanma kararında uyulması gereken hususlara uyulması gerekir. Ayrıca Büyük Kongre Siyasi Partiler Kanunu’nda belirtildi i üzere partinin mallarını devir biçimini de birle me ararı ile birlikte almakla yükümlüdür.
4. Kendili inden Da ılma
303 üphesiz bu maddenin amacı kapatılaca ını anlayan siyasi partinin mallarının Devlet hazinesine
Siyasi Partiler Kanunu’nda siyasi partilerin kendili inden da ılması hususunu düzenleyen özel bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak bu durum bu konuda yasal bo luk oldu unu göstermez. Zira SPK’da özel hüküm bulunmaması durumunda hangi yasalara yollama yapılaca ı aynı kanunda belirtilmi tir (121/1)304. Bu durumda Medeni Kanun ve Dernekler Kanunu’nun SPK’ya aykırı olmayan hükümleri uygulanabilecektir.
Medeni Kanunda derneklerin kendili inden da ılmı sayılaca ı durumlar sayılmı tır, ancak 04.11.2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu’nda bu hususa ili kin düzenleme bulunmamaktadır305. Bundan dolayı kendili inden da ılmı sayılma durumlarını Siyasi Partiler Kanunu’na aykırı olmayacak ekilde Medeni Kanuna göre de erlendirmek gerekir. Buna göre siyasi partiler de derneklerde oldu u gibi, acze dü tüklerinde, yönetim kurulunun tüzük gere i kurulmasına olanak bulunmadı ı durumlarda kendili inden da ılmı sayılacaktır. Anayasa Mahkemesi de bir siyasi partinin kendili inden da ılması konusunda aynı görü e sahiptir. Yüksek Mahkeme Yüce Görev Partisinin merkez organlarını olu turabilme imkanı kalmadı ı için, da ılma durumunun tespiti ve kapatılması istemi üzerine kapatma talebini reddederken, sadece siyasi partinin hukuki varlı ının sona erdi ini tespit etmekle yetinmi tir306.
Derneklerin kendili inden da ılmı sayılması kararı sulh mahkemesi tarafından verilirken, siyasi partiler için anayasal güvence gere i bu karar Anayasa Mahkemesi tarafından verilebilecektir307. Ayrıca Anayasa Mahkemesi da ılmı sayılan siyasi partinin mallarının durumunu, kapanmı partinin büyük kongrece mallarının akıbetinin
304 Maddeye göre “Türk Kanunu Medenisi ile Dernekler Kanununun ve dernekler hakkında uygulanan
di er kanunların bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, siyasi partiler hakkında da uygulanır”.
305 Bkz. Medeni Kanunu’nun 87. maddesi.
306 “..gerek Cumhuriyet Ba savcılı ı’nın gerek çi leri Bakanlı ı’nın aynı konuyu içeren yazılarına ekli
olan kararın partiye tebli edilemedi i, sa lanarak dava dosyasına konulan istifa dilekçelerine göre partinin hukuki varlı ını sürdürecek ve Milli Güvenlik Konseyi kararını yerine getirecek kurucu üye kalmadı ı, incelenen belgelerden anla ıldı ından Yüce Görev Partisi’nin hukuki varlı ının sona erdi ine..” E.1983/1, K.1983/1, K.T.:25.08.1983, S.20, AMK (R.G. 23.06.1984-18440,s.19-25).
307 “Anayasa Mahkemesi’ne Cumhuriyet Ba savcılı ı’nca açılan kapatma davasındaki iddia kapsamı
içinde kalarak Yüce Görev Partisi’nin hukuki varlı ının sona erip ermedi ini saptayıp karara ba lamanın Anayasa Mahkemesinin görevi içinde oldu una” karar vermi tir. E.1983/1, K.1983/1, K.T.:25.08.1983 AMK, (R.G. 23.06.1984-18440, s.25).
belirlenmemi olması durumu gibi de erlendirip bu durumdaki partinin mallarının hazineye geçece ine karar vermi tir308.
5. Siyasi Partinin Kapatılması
Bir siyasi partinin tüzel ki ili ini sona erdiren dördüncü durum kapatma kararıdır. Siyasi partilerin kapatılması kararını Anayasa gere i yalnızca Anayasa Mahkemesi verebilir. Anayasa Mahkemesi’nin çalı ma ve yargılama usulünü düzenleyen Anayasanın 149. maddesinin 5. fıkrası “..siyasi partilerin temelli kapatılması veya kapatılmasına ili kin davalarda” diye belirterek temelli kapatma ve kapatılma olmak üzere iki farklı kapatma yaptırımı öngörmektedir.
a. Temelli Kapatma
Temelli kapatma adından da anla ılaca ı gibi siyasi parti tüzel ki ili ini hukuken sona erdiren yaptırım kararıdır309.
b. Kapatılma
Temelli kapatma kararının anlamı konusunda üphe olmamasına ra men kapatılma kararının ne anlam ta ıdı ına ili kin üpheler vardır. Sa lam, Anayasada iki farklı karardan bahsedildi ine göre; kapatılma kararının basit kapatma kararını akla getirdi ini belirtmektedir. Basit kapatma partinin tüzel ki ili i sona ermeden geçiçi olarak faaliyetlerinin askıya alınmasıdır. Örne in, ticari faaliyet yasa ına aykırı davranan bir siyasi partiye bu yasa a aykırı faaliyetlerinin tekrarında geçiçi süre için faaliyetinin durdurulması yaptırımı uygulanabilir310. Ancak, Anayasanın 149. maddesi dı ında, ne Anayasanın 69. maddesi ne de Siyasi Partiler Kanunu’nda partilerin geçici süre için kapatma yaptırımı ile cezalandırılaca ına ili kin düzenleme bulunmamaktadır.
308 E.1983/1, K.1983/1, K.T.:25.08.1983 AMK, (R.G. 23.06.1984-18440, s.23-24). 309 KOÇAK, Siyasal Partiler, s.133.
310 SA LAM, Siyasi Parti Kurumunun Güncel Sorunları, s.373, dn.10 ; Teziç de bu konuda Sa lam ile
Anayasada belirtilen temelli kapatma ile kapatılma kavramları arasında bir ayırım yapabilmek için Siyasi Partiler Kanunu’nda özel hükümlerin bulunması gerekir. Bu nedenle iki kapatma yaptırımı arasında hukuki çerçevede farkı ortaya koymanın kolay olmadı ı vurgulanmaktadır311. E er yasama organı bu konuda düzenleme yapmazsa bu sorun gelecekte Anayasa Mahkemesi içtihatlarıyla çözüme kavu acaktır312.