“26 Aral k 1923 Genel Af (Cumhuriyet'in 4lân Nedeniyle)”
Cumhuriyet’in ilân ndan sonra ç kar lan ilk af yasas 26 Aral k 1923 tarihli 391 say l “Genel Af” yasas d r. Bu af yasas n n ç kar l nedenlerini “Adliye Encümeni Mazbatas ” mecliste u ekilde ifade ediyordu:
“Memleketin büyük bir muzafferiyet ihraz ederek yeni bir hayat inki4af dâhil
olduJu 4u hengamede bir tak m ceraim irtikabederek cezas n görmekte bulunmu4 bir k s m evlad vatan n çektikleri cezay kafi görerek bunlar n tehzibi ahlaka vatana nafi
iktisat unsurlar olmas n temin maksad yla”5 diyerek ifade ederken aff n d nda
tutulacak zümreyi de belirtmi ve öyle devam etmi ti: “fiili4eni ( rza geçme)
maddesinden mahkûm bulunanlar müstesna olmak kayd ile”6. Bunlar n d nda
Osmanl hükümeti taraf ndan mahkûm edilmi ah slar n adaletsizli e maruz kalm olma ihtimali, maziyi ortadan kald rma arzusu ve yeni kurulan hükümete kar halk n sevgisini kazanma dü üncesi ilâve edilecek gerekçeler aras nda gösterilmi tir7.
Mecliste uzun tart malara neden olan bu af kanunu öncelikle “cezalar n n üçte ikisini çekenlerin aff ” hususunda meclise sunulmu fakat sonra yeterli görülmeyerek daha kapsaml bir af yasas ç kar lmak kayd yla Heyet-i Umumiyeden Adliye Encümenine iade k l nm t r8.
Affa taraftar olanlar n gerekçelerine bak ld nda yukar da say lan gerekçelere ilâveten unlar görülmektedir:
1. Sava tan yeni ç km ve yeni devlet kurmu bir toplumun her eyden önce gereksinim duydu u nüfus potansiyeline ula mak. Bilindi i gibi güçlü olman n ilk art yeterli nüfusa sahip olmakt r. Özellikle Zonguldak milletvekili Tunal Hilmi Bey bu fikrin en ate li savunucusu olarak mecliste ön plâna ç kar9.
2. Hapishanelerde bulunanlar n % 80’i köylüdür ve cahildir. Kand r lmaya ve aldat lmaya müsait yap ya sahiplerdir. Bu yüzden bilmeyeni mazur görmek adalet icab d r. Bilselerdi yapmazlard mant yla olaya bak lmas teklif edilmi tir10.
5TBMM Zab t Ceridesi, C.1, Ankara, 1961, s. 773. 6TBMM Z.C., C.1, s. 773.
7TBMM Z.C., C.4, Ankara, 1961, s. 150. 8TBMM Z.C., C.4, s. 151.
9TBMM Z.C., C.4, s. 287. 10 TBMM Z.C., C.1, s. 233.
3. Hapishanelerde bulunanlar n beslenmesi, bak m için harcanacak giderlerin devlete maddî bir külfet getirmesi. Af yasas ile bunlar hayata at lacak; tüketim daha da azalacak, üretim artacak11.
Af yasas na kar olanlar n dü üncelerine bak ld nda;
1. Affetmenin suç i lemeyi ve zarar vermeyi tabiat haline getirmi olanlar için yararl olamayaca , içerden ç kt ktan sonra eski al kanl klar ndan vazgeçmeyece i ve yine toplumun huzurunu bozaca endi esi12.
2. >stiklâl Harbinin devam etti i esnada cephe gerisinde halk n can, mal ve namus güvenli ini bozan hainlerin millet üzerinde b rakt derin tesirler ki buna örnek vermek gerekirse
Erzurum’un sükûtunda hapsanenin kap lar n açarlar, fakat ç kan mahkûmlar katiyen dü manla muharebe etmeyerek da a çekilirler, Askere giden, gö sünü kur una geren karde lerinin mallar n ya ma ederler. Evlerini harap ederler. Frans zlar n Gaziantep’i i gal ettikleri zaman da buna benzer olaylar n varl bilinmektedir13.
Dü man n denize döküldü ü esnada askerlerimizden bir k sm memleketine dönerken, meselâ Uluk la’da köyüne giden bir asker yolda e k yalar taraf ndan hücuma maruz kal r, Neyi varsa soyulup götürülür ve öldürülür14.
3. Zalimleri affedelim derken, zulme maruz kalanlar n haklar n yememek gereklili i15.
4. Özellikle rza geçme, k z kaç rma, ekavetle mahkûm olanlar n aff n d nda tutulmas iste i. Bilindi i üzere namus meselesinde Anadolu halk çok hassast r. Y llarca sonra bile olsa insanlar m z n zihinlerinden silinmeyecek kadar derin izler b rak r. O nedenle bunun dikkate al nmas vurgulanmaya çal lm t r16.
Aff Umumî Lâyîhas üç ahkâm ihtiva ediyordu. Birincisi; maznunlar n yar cezalar n n aff , >kincisi; zanl lar n cezalar n n tecili, Üçüncüsü; rü vet, irtica, h yanet-i vatanîye, rza geçme meselelerinin aftan istisnas17.
Tart malar n uzun sürmesi, maddelerin tek tek oylamaya sunulmas yla ancak a labilmi ve karara var labilmi tir. Söz konusu kanunla, 29 Ekim 1923 tarihine kadar
11 TBMM Z.C., C.4, s. 287.
12 TBMM Z.C., C.4, s. 409. özellikle Kütahya Milletvekili Rag p Bey bu mevzunun üzerinde srarla duran ah s olarak dikkatimizi çekmektedir.
13 TBMM Z.C., C.4, s. 463. 14 TBMM Z.C., C.4, s. 243. 15 TBMM Z.C., C.4, s. 463. 16 TBMM Z.C., C.4, s. 409. 17 TBMM Z.C., C.4, s. 229.
i lenmi suçlara verilen cezalar n yar s affa tabi tutuluyordu. Yasayla, af kapsam na gireceklerin üç ay içerisinde teslim olmalar ko ulu getiriliyordu. Bundan üç ay sonra yasaya eklenen bir madde ile kürek veya bir yerde zorunlu ikamet cezas na mahkûm edilenlerin cezalar nda indirime gidildi.
Kanunun son ekli a a da verilmi tir.
26 Aral k 1923 Genel Af (Cumhuriyet'in lan Nedeniyle)
Kabul tarihi 26.12.1923 MADDE 1: Cumhuriyet’in ilân tarihi olan 29 Te rinievvel 1339 tarihine kadar ika edilmi bulunan bilumum ceraim failleri hakk nda hükmolunmu veya olunacak cezalar n n sf af ve tenzil olunmu tur.
MADDE 2: Birinci maddede mezkûr tarihe kadar ika olan ceraim failleri hakk nda hükmolunmu veya olunacak idam cezalar on be sene küre e ve müebbet kürek cezalar on sene küre e ve müebbet kalebentlik cezalar on sene kalebentli e ve müebbet nefi cezalar da üç sene nefiye tahvil olunmu tur.
MADDE 3: Cinayet mahkûm ve maznunlar ndan elyevm hali firarda bulunanlar i bu kanunun her mahalde ne ri ilân tarihinden itibaren üç ay zarf nda teslim-i nefs eylemedikleri takdirde birinci ve ikinci maddeler ahkâm ndan istifade edemezler
MADDE 4: > bu kanun ahkâm 24 Temmuz 1339 tarihli Lozan muahedenamesine merbut aff- umumî beyanname ve protokolünde istihdaf edilen e hasa amil de ildir.
MADDE 5: Vakti seferde icraat Hükümete kar gelenler için ciheti askeriyece ittihaz olunacak tedabir hakk nda 14 May s 1331 tarihli kanun-u muvakkat ahkâm n n tatbik ve icras dolay s yla maznun ve mahkûm olanlar n kâffesi hakk nda aff- umumî ilân olunmu tur. Mondros mütarekesini müteakip müdafaa ve istihlâs vatan u rundaki fiillerinden dolay >stanbul Hükümeti zaman nda muhtelif mehakim ve divan- harplerce mahkûm ve maznun bulunanlar dahi i bu aff umumîden müstefit olurlar
MADDE 6: > bu kanun tarihi ne rinden muteberdir.
MADDE 7: > bu kanunun icray ahkâm na Dâhiliye, Adliye ve Müdafaa-i Milliye vekilleri memurdurlar.
18 Cemaziyülevvel 1342 ve 26 Kânunuevvel 133918