Birinci Bölümde Cumhurba kan na “...sürekli hastal k, sakatl k ve kocama sebebi ile belirli ki ilerin cezalar n hafifletmek veya kald rmak” üzere ferdi af yetkisi verildi i belirtilmi ti. Buna güzel bir örnek Emin Okuttu aff d r.
677 say l kanuna muhalif hareketten iki ay on be gün hapis ve 208 lira 30 kuru a r para cezas na mahkûm edilmi olan Emin Okuttu’nun, Adlî t p raporu ile geri
5Ba bakanl k Cumhuriyet Ar ivi, Ba bakanl k Muamelât Genel Müdürlü ü Katalogu, Katalog No:767, Belge No: 030,10–31.175.20.
6Ba bakanl k Cumhuriyet Ar ivi, Ba bakanl k Muamelât Genel Müdürlü ü Katalogu, Katalog No:768, Belge No: 030,10–31.175.21.
7Ba bakanl k Cumhuriyet Ar ivi, Bakanlar Kurulu Kararlar Katalogu, Katalog No: 1700, Belge No:030,18,01,02–144,87,6.
kalan cezas n tamamlayamayaca belirtilmi , kalan cezas 17.1.1957 tarihinde affedilmi tir8.
8 Ba bakanl k Cumhuriyet Ar ivi, Bakanlar Kurulu Kararlar Katalogu, Katalog No: 32, Belge No: 030,18,01–145,106,13.
SONUÇ
Af, tüm toplumlarda geçmi in unutulmas , yar nlara daha umutla bak labilmesi için kullan lm bir müessesedir. Çe itli amaçlarla ç kar lan aff n incelenilen dönemde bunlara ilâveten ba ka nedenlerle de ç kar ld görülmektedir.
Cumhuriyet öncesi, kurtulu sava n n devam etti i y llarda ç kar lan af yasalar n n genel karakteri: yurdun dü manlardan temizlenmesi için gereken asker ihtiyac n kar lamay hedef tayin eden bir bak aç s gere i ç kar lm olmas d r. Yani kurtulu mücadelesine taraftar toplamak için aff n sakinle tirici ve unutturucu etkisine ba vurulmu tur.
Kurtulu Sava n n zaferle neticelenmesinden sonra kesin bar anla mas n n yap laca güne kadar ç kar lan af yasalar ise ihtiyatl politikan n bir gere i olarak temayüz etmi ti. Lozan Bar Antla mas henüz neticelenmedi i için ihtiyatl davranmak icap ediyordu. Tekrar bir sava olabilir ve yurdun savunulmas için asker ihtiyac do abilirdi.
Cumhuriyetin ilân ndan hemen sonra yürürlü e konan 391 no’lu af yasas mecliste uzun süre tart ld ktan sonra karara ba lanm t . Bunun en önemli nedeni hiç
üphesiz sava ac lar n n henüz geçmemi olmas yd . Affa taraftar olanlar n genelinde; halk n cahil olu u ve kand r lmaya müsait olmas göz önünde bulundurulmu ve bu yüzden affedilmeleri âdilâne bir siyaset gere idir denilmi ti. Fakat daha sonra pe pe e ç kar lan af yasalar ile Milli Mücadele döneminin olumsuz izleri silinmek istenmi ti.
Mecliste uzun uzun tart lan kanunlardan bir di eri de Yüzelliliklerin Aff d r. Vatana ihanet suçundan yarg lanan bu ki ilerin önce affedilmeleri dahi dü ünülmezken; Yüzelliliklerin bir k sm ndan gelen af istekleri, Türkiye’deki ailelerinin yükselen feryatlar , Yüzelliliklerin son tarihlerdeki sa l k durumlar , Devletin bu siyasî muhaliflere kar tutumunda gitgide bir yumu amaya sebep olmu tur. Bu yumu ama ile birlikte efkat ve merhamet duygular n n a r basmas bir af kanununu do urmu tur. Ancak bu do um uzun ve sanc l sürecin ard ndan meydana gelmi tir. Bu do umun sanc l olmas n n sebebi Milli Mücadele y llar n n ac hat ralar n n dima lardan silinememesidir. Vatana ihanet suçundan yarg lanan Yüzelliliklerin dahi affedilmesi geçmi in izlerinin bütün kötü neticeleriyle silinmek istendi inin bir göstergesi olsa gerek.
Yüzelliliklere gösterilen merhamet bütün suçlulara gösterilmemi tir. Özellikle rza geçme, k z kaç rma, ekavetle mahkûm olanlar genel aff n d nda tutulmu tur. Bu suçlular n af d nda b rak lmas nda toplumsal düzeni bozma dü üncesi ba ta gelir. Bununla birlikte bu suçlular n i ledikleri suçun tesirinin toplum üzerinde etkisini uzun y llar göstermesi ve halk n bu suçlular kendi bünyesine kabul etmemesidir. Ancak genel af ile affedilmesi mümkün görünmeyen bu suçlular baz özel durumlarda affedilmi tir ki buna en iyi örnek incelenen dönemdeki 3804 ve 4162 nolu af kanunlar d r. Bu af kanunlar ile yukar da zikredilen suçlardan mahkûm olanlar n, zelzelede yararlar görülmesinden dolay affedilmesi karar verilmi tir.
Bundan sonraki dönemde seçimlerden önce oy toplamak amac yla af yasalar n n ç kar ld görülmektedir ki bu da aff n menfaatler için alet edilebilece ini göstermi tir. 14 Haziran 1946 y l nda ç kar lan 4943 no’lu Bas n Aff buna örnek gösterilebilir.
1950 y l nda yap lan seçimleri DP Hükümeti kazanm ve ülkenin kaderinde söz sahibi olmu tu. Bu hükümet zaman nda da geçmi in ac izleri silinmek istenmi ve af yasalar ç kar lm t r. Ayr ca yeni idarenin halk n sempatisini kazanmas amaçlanm görülmektedir.
1960 y l nda ise Ordu Türk ulusunun devrim bilincinden uzakla t r ld n dü ünerek yönetime el koydu. Böylece 3. hükümet dönemi ba lad .1960 y l ndaki af yasalar da do al olarak Ordu idaresi taraf ndan ç kar lm t . Bu yasalar n kendine has özellikleri vard . En önemli özelli i Millet Meclisi’nde görü ülerek karara var lmas na al lm olan af kanunlar n n art k Ordu idaresi taraf ndan incelenerek yasala mas sa lanm t r.
>ncelenilen dönemde: Cumhuriyet Halk Partisi (1923–1950) idaresinde 13 adet genel af yasas n n ç kar ld görülmektedir. Demokrat Parti yönetiminde (1950–1960) ise 4 adet genel af yasas na rastlanmaktad r. Nihayet ordu idaresinde bir y l içinde 5 adet genel af yasas ç kar lm t r ki bundan anla laca üzere en az zamanda en fazla af yasas ordu idaresinde ç kar lm t r. Af kanunlar n n % 55 ‘i CHP döneminde, % 25’i Ordu idaresinde ve % 20’si DP hükümeti döneminde ç kar lm t r.
Bas nda aff n i leni ekli etki ve tepki eklinde zuhur etmi ti. Özellikle Cumhuriyet ve Tan gazetesi birbirleriyle bu konuda pek anla amam lard r. Cumhuriyet hemen hemen bütün af yasalar na muhalif bir tutum sergilerken, Tan gazetesi tamam yla taraftar bir tav r tak nm t r. Ama af yasalar n n hepsi gazetelere ayr nt s yla
yans mam , bazen üstünkörü geçilmi tir. Özellikle yüzellilikler gibi siyasî niteliklere sahip af yasalar tart ma konusu olmu tur.
Yürürlü e konan bu yasalardan sonraki duruma bak ld zaman görüldü ki: halk n tabula t rd kurumlar n kald r lmas yla birlikte artan muhalefet sert tedbirlerle susturulmaya çal lm , fakat sükûnet avdet edince af kanunlar ç kar larak eski dönemin izleri silinmek istenmi ti. Ne yaz k ki yasalar n sakinle tirici ve unutturucu etkisi uzun süreli olmam t . Bunda en önemli etken halk n cumhur idaresini henüz tan yamam ve kavrayamam olmas yd .
Çe itli amaçlar için ortak bir çözüm yolu olarak tercih edilen aff n, birçok defa suiistimal edilmi olmas , baz yazarlar endi eye sevk etmi tir. Bu yazarlara göre; haks zl klar n af gibi keyfi bir usulle giderilmesi uygun görülmeyen bir çözümdür. Fakat tecil ve artla sal vermenin de suiistimal edilmesi mümkündür.
Bozulan toplumsal düzeni yeniden tesis etmek için özellikle genel aff n gücünden faydalanmak icap eder. Yaln z, genel af sadece siyasî suçlar için ç kar lmamal d r; çünkü siyasî suçun ne oldu u tespit edilememektedir. Ayr ca baz buhranl devreler, bir tak m siyasî suçlarla birlikte adî suçlar n da do mas na neden olmaktad r.
Aff n di er bir ekli olan özel af ise, ceza adaletinin iddetini gidermek ve baz adlî hatalar düzeltmek bak m ndan faydal sonuçlar do urmaktad r. Yap lan bütün itirazlara ra men tecil, artla sal verme, muhakemenin iadesi gibi müesseseler özel affa olan ihtiyac ortadan kald rmamaktad r. Bununla beraber, özel af yetkisinin kullan lmas ndan evvel, ayn gayenin ceza kanunlar nda yer alan di er müesseselerle gerçekle tirilip gerçekle tirilemeyece ini ara t rmak icap eder. Kanunî yollar k smî tatmin sa layabiliyorsa yine af yolunu tercih etmekte fayda vard r. Ancak bilhassa adlî hata gerekçesi ile ç kart lan özel aflarda, mahkemelerin ba ms zl prensibinin ihlâl edilmemesine bilhassa itina göstermek gerekmektedir.
Bütün bunlar kar s nda, suiistimallinden titiz bir ekilde kaç nmak art ile bu yetkiyi kabul etmek do ru bir netice say labilir. Fakat bu konuda gösterilecek en ufak bir hafifli in dahi affa kar olanlara hak verdirece ini unutmamak gerekir. Af yetkisinin kullan lmas nda sorumsuz bir ekilde hareket etmek mazur görülmez; zira af ceza hukukunda ciddiyet ve dürüstlü ün ölçüsüdür.
Devletin as l görevi toplumu suç i lemeye iten sebepleri analiz edip, bunlar n ortadan kald r lmas n sa lamakt r. Nedir bu sebepler? Suç i leme oranlar niçin
artmaktad r? Suçun olu umuna neden olan sosyal, ekonomik ve siyasî sebepler nelerdir?.. Öncelikle çözülmesi gereken problemler bunlard r. Daha sonra ba ka çare kal nmam sa affa müracaat edilmelidir.
Devletin bir ba ka önemli görevi aftan sonra ba lamaktad r. Devlet, aff , ald yerinde önlemlerle ve sa l kl politikalarla desteklemelidir. Affa u rayan n tekrar suç i lemesini önleyici etkinliklere ba vurulmal d r. Affedilen ki ileri topluma kazand rmak için i olanaklar sa lanmal d r. Aksi takdirde istenilen netice al namaz ve af amac na ula amaz.
KAYNAKLAR
1 AR# VLER:
1.1 T.C BA+BAKANLIK CUMHUR>YET AR+>V> 2 SÜREL YAYINLAR: 2.1 TBMM ZABIT CER>DES> 2.2 KANUNLAR DERG>S> 2.3 DÜSTUR 2.4 GAZETELER: 2.4.1 RESM> GAZETE 2.4.2 CUMHUR>YET GAZETES> 2.4.3 TAN GAZETES> 2.4.4 HÜRR>YET GAZETES> 2.5 TETK K ESERLER 2.5.1 K TAPLAR:
AHMAD, F., ttihat Ve Terakki (1908–1914), >stanbul, 1999. ARMAOQLU, F., 20. Yüzy l Siyasî Tarihi, Ankara, 2000. ARSEL, >., Anayasa Hukuku, Ankara, 1964.
___________, Türk Anayasa Hukukunun Umumî Esaslar (Birinci Kitap: Cumhuriyetin
Temel Kurulu4u), Ankara, 1965.
ATATÜRK, Mustafa K., Nutuk, Ankara, 1981. AYBARS, E., stiklâl Mahkemeleri, Ankara, 1982. B>LSEL, C., Lozan, C.2, Ankara, 1933.
DEM>RC>OQLU, H., Roma Tarihi, C.I,Ankara,1998.
DÖNMEZER, S. ve ERMAN, S., Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, C.III, >stanbul, 1985. ERG>L, D., Milli Mücadelenin Sosyal Tarihi, Ankara, 1981.
ERDEHA, K., Yüzellilikler Yahut Milli Mücadelenin Muhasebesi, >stanbul, 1998. EROQLU, H., Türk Devrim Tarihi, Ankara, 1973.
GÖKB>LG>N, T., Milli Mücadele Ba4larken, C. II, Ankara, 1965. GÖZLER, K., Türk Anayasa Hukuku, Bursa, 2000.
KARABEK>R, K., stiklâl Harbimiz, >stanbul, 1960. KARAL, Enver Z., Osmanl Tarihi, C.VII, Ankara, 1995.
KEYMAN,S., Türk Hukukunda Af: Genel Af-Özel Af, Ankara, 1965.
MERAY, Seha L., Ceza Hukukunda Af, Ankara, Zerbamat Bas m evi, Ankara, 1944. MUMCU, A., Tarih aç s ndan Türk Devriminin Temelleri ve Geli4imi, >stanbul, 1986. PA+A, S, Sait Pa4a’n n Hat rat . C.2, k.2, >stanbul, 1328.
SONYEL Salâhi R., Türk Kurtulu4 Sava4 ve D 4 Politika, C.I, Ankara, 1995. SOYSAL, M., Anayasaya Giri4, Ankara, 1969.
TANÖR, B., Osmanl -Türk Anayasal Geli4meleri (1789–1980), >stanbul, 1998. TANSEL, S., Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C.I, >stanbul, 1991.
2.5.2 MAKALALER:
ÇAQRICI, M., “Af”, slam.Ansiklopedisi, C.I, >stanbul, 1988.
DOQANAY, R., “Saltanat’tan Cumhuriyet’e >mparatorluktan Milli Devlet’e”, Atatürk
Ara4t rma Merkezi Dergisi, C. 17, s, 49’dan ayr bas m, Mart 2001.
GÖYÜNÇ, N., “Musul Misak- Milli’ye Dahil midir, De il midir?”, Misak- Milli Ve
Türk D 4 Politikas nda Musul, Ankara,1998.
GÖZLER, K., “Kar la t rmal Anayasa Hukukunda Af Yetkisi", Anayasa Yarg s ,
C.18, Anayasa Mahkemesi Yay n , Ankara, 2001.
(www.anayasa.gen.tr/af.htm;1.5.2004).
KORKUT, S.,“Af”, TBMM. Ara4t rma Servisi, Ankara, 1987.
ÖZEK, Ç., “Umumî Af”, stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas , , C.24, N.1– 4, >stanbul, 1959.
T>NÇ, F., Hürriyet Gazetesi, 14 +ubat 2000.
UZUNÇAR+ILI, >smail H.,“1908 Y l nda >kinci Me rutiyetin Ne Suretle >lân Edildi ine Dair Vesikalar”, Belleten, C.XX/77, Ankara, 1956.
YALÇIN, S., “Misak- Milli Ve Lozan Bar Konferans Belgelerinde Musul Meselesi”,
EK:1 1921–1993 y llar aras nda ç kar lan Af yasalar .
Yasa No Tarihi Yasan3n Konusu
1 135 14 Temmuz 1921 Darülharpte Yaral l klar Görülen Mahkûmlar n Aff na Dair Yasa
2 158 20 Ekim 1921 +eyh E ref Meselesinde Alâkadar Olanlar n Aff na Dair Yasa
3 162 3 Kas m 1921 >zinnamesiz Akdi Nikâh ve >zdivaçtan Dolay Maznun ve Mahkûm Olanlar n Aff na Dair Yasa
4 168 5 Aral k 1921 Aff Umumî Hakk nda Yasa
5 170 19 Aral k 1921 H yaneti Vatanîye Suçlular ndan Bir K sm n n Aff na Dair Yasa
6 179 7 Ocak 1922 Genel Af 7 318 31 Mart 1923 Esirlerin Aff
8 391 26 Aral k 1923 Genel Af (Cumhuriyet'in ilân nedeniyle) 9 445 20 Mart 1924 Genel Affa Ek Yasa
10 487 16 Nisan 1924 Genel Af
11 488 16 Nisan 1924 Türkiye’ye Mübadele ile Gelenlere Verilecek Emvali Gayr-i Menkule Hakk nda Kanun
12 530 11 Aral k 1924 Men'i Müskirat Aff 13 1441 13 May s 1929 Kabahatlilerin Aff
14 2330 26 Ekim 1933 Cumhuriyet'in >lân ’n n 10. Y l Aff 15 2887 8 Ocak 1936 Tunceli Yasas
16 3323 14 Ocak 1938 Tunceli Yasas 'na Ek Yasa 17 3527 29 Haziran 1938 Af Yasas (150'liklerin Aff )
18 3804 19 Nisan 1940 Zelzelede Yarar Görülen Mahkûmlar n Aff 19 4162 26 Aral k 1941 Zelzelede Yarar Görülen Mahkûmlar n Aff 20 4627 2 A ustos 1944 Baz Suçlardan Mahkûm Bulunanlar n Aff 21 4943 14 Haziran 1946 Bas n Aff
22 5677 14 Temmuz 1950 Genel Af
23 6385 11 Mart 1954 Orman Suçlar Aff
25 7132 23 Haziran 1958 Orman Suçlar Aff
26 4 23 Haziran 1960 Hürriyet Mücadelesi U runda > lenen Baz Suçlar n Aff na Dair Yasa (27 May sç lar n Aff )
27 5 28 Haziran 1960 Silah Ta yanlar n Aff
28 79 10 Eylül 1960 Milli Korunma Suçlar n n Aff 29 113 26 Ekim 1960 Genel Af
30 134 18 Kas m 1960 Genel Affa Ek Yasa 31 50 10 May s 1962 22 +ubatç lar n Aff 32 78 16 Ekim 1962 DP'lilerin Aff 33 218 23 +ubat 1963 Genel Af
34 295 18 Temmuz 1963 Genel Affa Ek Yasa 35 579 8 Nisan 1965 DP'lilerin Aff 36 780 3 +ubat 1966 Genel Af
37 917 19 Temmuz 1967 Genel Affa Ek Yasa 38 977 26 Aral k 1967 21 May sç lar n Aff 39 1182 15 May s 1969 K smî Genel Af 40 1779 26 Haziran 1973 Orman Suçlar Aff 41 1803 15 May s 1974 Genel Af (Ecevit Aff ) 42 1938 24 +ubat 1976 +oför Aff
43 2091 2 A ustos 1977 Ha ha Ekimi >le >lgili Suç Ve Cezalar n Aff
44 2110 26 Ocak 1978 1803 Say l Yasan n 15/A Maddesinin De i tirilmesi Ve Bu Yasaya Bir Bend Eklenmesi Hakk nda Yasa
45 2248 22 Haziran 1979 Baz Yasalarda De i iklik Yap lmas Hakk nda Yasa (Mehmet Can Aff )
46 2305 25 Eylül 1980 Ate li Silâhlar ve B çaklar Hakk nda Yasa 47 3249 25 Aral k 1985 Memurlar n Disiplin Cezalar n n Aff
48 3267 19 Mart 1986 647 Say l Yasada De i iklik Yap lmas Hakk nda Yasa (Oltan Sungurlu Aff )
49 3712 12 Nisan 1991 Terörle Mücadele Yasas (K smî Tahliye) 50 3817 18 Haziran 1992 Memurlar n Disiplin Cezalar n n Aff 51 3908 6 May s 1993 Ö renci Aff
EK:2 Firar cürümünden mahkûm edilen Hac O lu Seyfullah’ n affedildi ine dair belge.
EK:3 Sungurlulu >brahim bin Yakup’un Kuva-y Milliye’de görülen hizmetlerinden önceki i lemi oldu u e k yal k suçunun aff n içeren belge.
EK:4 Abdullah Öztürk adl ahs n vatanda l ktan ç kar lma hükmünün kald r ld na dair belge.
EK:5 >ki ay on be gün hapis ve 208 lira 30 kuru a r para cezas na mahkûm olan Emin Okuttu’nun hastal ndan dolay aff na dair belge.
ÖZGEÇM #
Mevlana Akagündüz, 1979 y l nda Bingöl’ün Ki ilçesinde do du. >lk ve orta ö renimini Elâz ’da tamamlad . Yüksek ö renimine 1999 y l nda, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih bölümünde ba lad . Buradan F rat Üniversitesi’ne yatay geçi yapt . 2004 y l nda F rat Üniversitesi Fen-Edebiyat Tarih Bölümünden iyi derece ile mezun oldu. Ayn y l F rat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dal Cumhuriyet Tarihi alan nda tezli yüksek lisans ö renimine ba lad .