B- KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİ
3- Kamu iktisadi teşebbüslerinin Türkiye ekonomisi içindeki yeri
KİT’lerin 2007-2011 dönemine ait başlıca bilgiler 3 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
Çizelge : 3 - KİT'lerin 2007-2011 dönemine ait başlıca bilgileri
Son iki Artış veya yıl farkı azalış (%)
Esas sermaye Bin TL 59.353.393 62.168.492 70.640.678 81.926.245 92.079.413 10.153.168 12,4
Ödenmiş sermaye " 43.008.395 49.631.006 58.930.205 68.817.601 80.925.708 12.108.107 17,6
Sermaye ödeme oranı % 72,5 79,8 83,4 84,0 87,9 3,9 4,6
Kaynaklar :
Öz kaynaklar Bin TL 65.940.701 67.955.817 83.293.713 97.419.573 111.276.822 13.857.249 14,2
Yabancı kaynaklar :
-Kısa süreli " 127.448.076 164.760.767 186.310.463 218.088.789 252.980.541 34.891.752 16,0
-Uzun süreli " 18.661.305 21.346.936 25.227.637 25.926.091 32.017.127 6.091.036 23,5
Varlıklar :
-Dönen varlıklar (Net) " 101.334.839 115.526.723 169.657.770 138.675.736 167.696.362 29.020.626 20,9
-Duran varlıklar (Net) " 110.715.243 138.536.797 124.741.236 202.758.717 228.578.128 25.819.411 12,7
Fiili kaynak-ödeme farkı (*) " 191.447 (611.914) (825.848) 4.863.949 3.001.075 (1.862.874) (38,3)
Yatırım harcamaları (Nakdi) " 3.653.753 4.391.968 3.857.924 6.640.824 7.481.247 840.423 12,7
Tüm alımlar tutarı " 36.510.501 51.041.983 42.577.769 40.464.329 61.864.055 21.399.726 52,9
Net satış hasılatı (*) " 64.226.002 83.835.562 83.006.660 86.371.264 98.638.396 12.267.132 14,2
Satışların maliyeti (*) " 58.180.761 77.874.283 70.467.112 73.425.954 90.513.212 17.087.258 23,3
Mevduat " 99.090.678 123.787.532 142.479.170 180.914.843 179.313.616 (1.601.227) (0,9)
Verilen krediler " 47.517.659 66.739.000 75.764.587 112.361.526 141.074.660 28.713.134 25,6
Sübvansiyonlar " 994.017 1.245.564 1.913.800 3.216.233 1.965.823 (1.250.410) (38,9)
Stoklar:
-İlk madde ve malzeme " 3.439.459 4.533.145 4.316.656 3.640.441 3.489.046 (151.395) (4,2)
-Yarı mamul-ara mamul " 299.998 239.363 198.247 230.887 723.426 492.539 213,3
-Mamul " 2.890.211 2.844.486 3.554.419 3.373.089 3.642.522 269.433 8,0
-Ticari mal " 430.923 1.975.105 3.466.634 2.945.822 5.179.843 2.234.021 75,8
Personel:
Memur (ortalama) Kişi 9.589 9.285 8.919 8.693 7.377 (1.316) (15,1)
Sözleşmeli personel (ortalama) " 85.682 83.379 81.144 77.842 77.667 (175) (0,2)
İşçi (ortalama) " 165.582 155.007 148.201 133.736 133.734 (2) (0,0)
Toplam personel giderleri Bin TL 9.849.194 10.314.988 10.522.690 10.858.194 11.589.931 731.737 6,7
Toplam memur giderleri Bin TL 339.601 345.961 360.413 387.893 406.015 18.122 4,7
Toplam sözleşmeli personel giderleri " 2.361.786 2.511.476 2.635.558 2.757.528 3.231.075 473.547 17,2
Toplam işçi giderleri " 7.139.572 7.447.168 7.517.491 7.701.364 7.936.319 234.955 3,1
Aylık kişi başına memur giderleri TL 2.951 3.105 3.367 3.718 4.586 868 23,3
Aylık kişi başına sözleşmeli personel giderleri " 2.297 2.510 2.707 2.952 3.467 515 17,4
Aylık kişi başına işçi giderleri " 3.593 4.004 4.227 4.799 4.945 146 3,1
Tahakkuk eden kurumlar vergisi Bin TL 1.642.576 1.637.867 3.289.302 3.466.953 2.112.189 (1.354.764) (39,1)
Tahakkuk eden tüm vergiler " 11.277.222 8.702.975 10.387.690 11.311.410 6.739.841 (4.571.569) (40,4)
GSYH'ya katkı (üretici fiyatlarıyla) " 18.449.394 18.516.078 27.262.396 28.419.924 24.922.324 (3.497.600) (12,3)
GSYH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 27.120.381 24.436.920 32.577.769 32.984.044 27.283.134 (5.700.910) (17,3)
GSMH'ye katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 27.498.478 23.903.390 34.244.261 32.831.572 26.751.431 (6.080.141) (18,5)
İşletme faaliyetleri kârları toplamı (*) " 4.068.802 4.376.943 10.017.734 10.959.184 6.501.152 (4.458.032) (40,7)
İşletme faaliyetleri zararları toplamı (*) " (3.135.326) (3.587.899) (2.936.904) (2.797.204) (4.183.751) (1.386.547) 49,6
Finansman giderleri (yatırımlar hariç)(*) " 1.285.281 3.560.441 2.710.208 1.213.396 1.974.379 760.983 62,7
Dönem kârları toplamı Bin TL 8.337.172 8.906.111 16.269.607 18.473.835 7.106.583 (11.367.252) (61,5)
Dönem zararları toplamı Bin TL (2.136.266) (5.318.563) (2.576.498) (4.096.512) (3.962.509) 134.003 (3,3)
(*) Mali kuruluşlar hariç.
2011
Toplu bilgiler Ölçü 2007 2008 2009 2010
2007 yıl sonu itibarıyla, 65,9 milyar TL’si öz kaynak, 146,1 milyar TL’si yabancı kaynak olmak üzere toplam 202 milyar TL kaynak kullanan KİT’ler, 2011 yıl sonu itibarıyla 111,3 milyar TL’si öz kaynak, 285 milyar TL’si de yabancı kaynak olmak üzere toplam 396,3 milyar TL kaynak kullanmıştır. 2007-2011 dönemindeki yabancı kaynaklar %95,3 oranında artarken, öz kaynaklar %68,8 oranında artmış ve toplam kaynak artış oranı %86,9 olarak gerçekleşmiştir.
2007 yıl sonu itibarıyla 146,1 milyar TL tutarındaki yabancı kaynakların 113,5 milyar TL’si, 2011 yıl sonu itibarıyla 285 milyar TL tutarındaki yabancı kaynakların 241,1 milyar TL’si mali kuruluşlar tarafından kullanılmıştır.
2007 yılında 3,7 milyar TL ve 2008 yılında 4,5 milyar TL olarak gerçekleşen KİT nakdi yatırım harcamaları, 2009 yılında 3,9 milyar TL’ye gerilemiş olmasına karşılık, sonraki yıllarda artış göstermiş ve 2011 yılında 7,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
2007-2011 döneminde KİT alımları %69,4, net satış hasılatı %53,6, mali kuruluşların mevduatı %81, kredileri %196,9 , tahakkuk eden kurumlar vergisi %151,2 , tahakkuk eden tüm vergileri %28,6 , finansman giderleri %53,6 oranlarında artarken, istihdam edilen ortalama personel sayısı %16,1 oranında azalmıştır.
Aynı dönemde dönem kârları toplamı %14,8 oranında azalırken, dönem zararları toplamı %85,5, üretici fiyatlarıyla GSYH’ye katkı %35,1 oranında, alıcı fiyatlarıyla GSMH’ye katkı %0,6 oranında artış göstermiştir.
2007-2011 döneminde KİT’ler içinde değerlendirilen kuruluşların sektörler itibarıyla ayrıntısına (Ek:1) de, rapor kapsamındaki kuruluşlarla ilgili başlıca bilgilere (Ek:8) de yer verilmiş olup, KİT’lerin istihdam, üretim, yatırım, hazine ile ilişkiler ve yaratılan katma değer olarak Türkiye ekonomisindeki yeri aşağıda ayrıntılı olarak incelenmiştir.
a) İstihdam yönünden:
Türkiye’de ve KİT’lerde 2007-2011 dönemine istihdam edilen personel sayısı, sektörler bazında ayrıntılı olarak 4 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
KİT/TR
TR KİT TR KİT TR KİT TR KİT TR KİT (%)
1-Tarım 4.867 4 5.016 4 5.254 4 5.683 4 6.143 4 0,1
2-Sanayi :
a)Madencilik 128 32 115 29 103 30 115 30 125 30 24,0
b)İmalat 4.088 58 4.235 52 3.949 48 4.216 37 4.367 32 0,7
c)Enerji 98 51 91 48 78 41 165 34 212 31 14,6
Toplam (2) 4.314 141 4.441 129 4.130 119 4.496 101 4.704 93 2,0
3-Hizmetler :
a)Ulaştırma-haberleşme 1.136 75 1.089 73 1.081 73 1.213 71 1.255 70 5,6
b)Ticaret 4.557 5 4.573 4 4.542 4 4.471 4 4.771 5 0,1
c)Diğer hizmetler 4.809 4.906 4.931 5.027 5.280 3 0,1
Toplam (3) 10.502 80 10.568 77 10.554 77 10.711 75 11.306 78 0,7
4-Mali kuruluşlar 1.055 36 1.169 37 273 38 273 40 280 42 15,0
5-Diğer 1.066 1.431 1.677 0,0
Genel toplam 20.738 261 21.194 248 21.277 238 22.594 220 24.110 217 0,9
KİT/TR (%) 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9
Notlar:
1- KİT değerleri ortalamadır.
2- Türkiye değerleri, TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketi istihdam veri tabanından (http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=25) alınmış, yıllık ortalamalardır.
(Bin kişi)
Sektörler
2007 2008 2009 2010 2011
Çizelge: 4-Sektörler itibarıyla istihdam
TÜİK hane halkı işgücü anketi sonuçlarına göre; 2011 yılında Türkiye’nin istihdama baz teşkil eden 15 yaş üzeri nüfusu 53,6 milyon kişi, işgücüne dahil olmayan nüfus 26,9 milyon kişi, toplam işgücü 26,7 milyon kişi, işgücüne katılma oranı %49,9, toplam istihdam 24,1 milyon kişi, istihdam oranı %45, işsiz sayısı 2,6 milyon kişi, işsizlik oranı ise %9,8 olarak gerçekleşmiştir.
2006 yılında 20,4 milyon kişi olan toplam istihdam, 5 yıl sonra 2011 yılında %18,1 oranında 3,7 milyon kişi artarak 24,1 milyon kişiye ulaşmıştır. Bunun sonucunda işsizlik oranı
%10,2’den %9,8’e gerilemiştir. İşsizlik oranı dönem içinde 2007-2009 yıllarında yükselerek
%14’e kadar çıkmış olup, 2010 yılında %11,9’a, 2011 yılında da %9,8’e düşmüştür.
5 yıllık dönemde Türkiye istihdamında %18,1 oranında artış meydana gelirken, KİT istihdamı %17,8 oranında azalmıştır. 2007 yılında Türkiye toplam istihdamının %1,3 oranında 261 bin kişisi KİT’lerde sağlanırken, 2011 yılı sonunda durum %0,9 oranında 217 bin kişiye düşmüştür. Bu gelişmede, KİT’lerin özelleştirilmesi yanında, son yıllarda birçok hizmetin hizmet alımı suretiyle yüklenicilere gördürülmesi ve bu nedenle KİT istihdamının yerini özel sektör istihdamının almasının da rolü bulunmaktadır.
b) Üretim yönünden:
KİT’lerin üretim yönünden Türkiye ekonomisi içindeki yeri; mal ve hizmet üreten kuruluşlar ve mali kuruluşlar (bankacılık ve sigortacılık) olmak üzere iki grup halinde ele alınmıştır.
ba)Mal ve hizmet üretimi yönünden:
Bazı mal ve hizmetlerin, 2007-2011 yıllarına ait Türkiye ve KİT üretimleri 5 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
Çizelge: 5- Başlıca mal ve hizmet üretimleri
2007 2008 2009 2010 2011
Türkiye KİT % Türkiye KİT % Türkiye KİT % Türkiye KİT % Türkiye KİT %
1-Madencilik :
a) Birincil enerji kaynakları:
-Taş kömürü (tuvenan) (*) Bin ton 3.231 2.424 75,0 3.343 2.336 69,9 3.774 2.833 75,1 3.667 2.727 74,4 3.615 2.607 72,1 -Linyit (tuvenan) Bin ton 74.317 33.316 44,8 86.075 39.284 45,6 82.263 36.070 43,8 74.437 33.128 44,5 79.045 36.217 45,8
-Ham petrol Bin ton 2.131 1.519 71,3 2.223 1.518 68,3 2.490 1.800 72,3 2.602 1.863 71,6 2.427 1.780 73,3
b) Metal dışı madenler:
-Bor mineralleri (konsantre) Bin ton 2.109 2.109 100,0 2.356 2.356 100,0 1.965 1.965 100,0 2.365 2.365 100,0 2.121 2.121 100,0 2-İmalat:
a) Tüketim malları:
-Gövde et Bin ton 575 6 1,0 482 6 1,1 413 14 3,5 781 30 3,8 777 20 2,6
-Çay Bin ton 206 115 55,8 198 111 56,1 199 107 53,8 235 123 52,4 222 107 48,2
-Şeker Bin ton 1.648 938 56,9 2.132 1.161 54,5 2.522 1.370 54,3 2.466 1.260 51,1 2.391 1.215 50,8
-Sigara ve tütün ürünleri Milyon adet 126.120 32.442 25,7 134.948 12.536 9,3 132.907 - - 115.238 - - 112.073 -
-b) Yatırım malları:
-Vagon Adet 1.023 1.023 100,0 925 925 100,0 934 934 100,0 742 742 100,0 838 838 100,0
-Lokomotif Adet 4 4 100,0 38 38 100,0 15 15 100,0 - - 100,0 - - 100,0
3-Enerji :
-Elektrik (brüt) (**) GWh 191.558 92.327 48,2 194.418 97.717 50,3 194.813 89.454 45,9 211.208 95.532 45,2 229.395 92.351 40,3 4-Ulaştırma:
a) Yolcu taşıma:
-Demiryolu Milyon yolcu x km 5.553 5.553 100,0 5.097 5.097 100,0 5.374 5.374 100,0 5.491 5.491 100,0 5.882 5.882 100,0 b)Yük taşıma:
-Demiryolu Milyon ton x km 9.755 9.755 100,0 10.553 10.553 100,0 10.164 10.164 100,0 11.300 11.300 100,0 11.303 11.303 100,0 5-Haberleşme:
-Kablo TV abonesi 1.141 1.141 100,0 1.133 1.133 100,0 1.141 1.141 100,0 100,0 1.261 1.261 100,0
Kaynak: Türkiye değerleri TÜİK istatistiklerinden alınmıştır.
(*) 2007-2008 yıllarına ait Türkiye ve KİT değerleri satılabilir kömür cinsindendir.
(**) 2007-2008 yıllarına ait Türkiye ve KİT değerleri net üretim değerleridir.
1.230 1.230 Mal ve hizmetler Ölçü
Bin adet
2007 yılından 2009 yılına kadar düşüş yaşanan Türkiye gövde et üretimi, 2010 yılında 781 bin ton, 2011 yılında 777 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında Türkiye gövde et üretimi %0,5 oranında azalış gösterirken, KİT’lerin gövde et üretiminin %31,4 oranında azalması sonucu önceki yıl %3,8 olarak gerçekleşen Türkiye üretimindeki KİT payı, %2,6’ya gerilemiştir.
2011 yılında Türkiye üretiminde KİT payı, çay üretiminde %48,2, şeker üretiminde
%50,8 oranında olmak üzere önceki yıla yakın oranlarda gerçekleşmiştir.
Demir yolları ile ilgili lokomotif ve vagon üretiminde tekel konumunda olan TCDD’nin bağlı ortaklıkları TÜDEMTAŞ, TÜLOMSAŞ ve TÜVASAŞ tarafından 2011 yılında 838 adet yük ve yolcu vagonu imal edilmiştir.
Türkiye’de 2011 yılı elektrik enerjisi brüt kurulu gücü toplamı önceki yıla göre %6,8 oranında artışla 52.911 MW olup bunun %45,6’sı oranında 24.150 MW’ı EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarına aittir. EÜAŞ kurulu gücünün; %52’si oranında 12.561 MW’ı termik, %48 oranında 11.589 MW’ı hidrolik santrallere aittir. EÜAŞ bünyesindeki santrallerde 2011 yılında brüt olarak toplam 92.351 GWh elektrik enerjisi üretilmiştir. 2010 yılında %45,2 olan KİT payı 2011 yılında %40,3’e gerilemiştir.
Ulaştırma sektöründe demir yolu taşımacılığı tekel konumunda olan TCDD tarafından gerçekleştirilmektedir. 2011 yılında demir yolu ile 85,7 milyon kişi taşınmış ve bu yolcuların taşındığı mesafe 5,9 milyar yolcuxkm olmuştur. 2011 yılında demir yolu ile yapılan yük taşımacılığı da 11,3 milyar tonxkm olarak gerçekleşmiştir.
2007-2011 döneminde; KİT’lerin Türkiye üretimindeki paylarında azalma eğilimi olduğu görülmektedir. KİT’lerin ekonomideki ağırlığı 1980’li yıllara kadar devam etmiş, ancak ithal ikamesi politikasının terk edilerek dışa açık büyüme modeline geçilmesiyle birçok KİT dış rekabet koşullarına ayak uyduramamıştır. Bir yandan özel sektörün güçlenmesi, diğer yandan özelleştirme uygulamaları ile KİT’lerin üretimdeki payları giderek azalma sürecine girmiştir. KİT’ler son 20 yıl içinde, çimento, tekstil, kağıt, yem, süt ürünleri, orman ürünleri, demir çelik, tarım traktörü, petrol, gübre, petrokimya, turizm, hava ve denizyolu taşımacılığı ve madencilik sektörünün bazı dallarından tümüyle veya büyük ölçüde çekilmişlerdir.
bb) Mali kuruluşlar yönünden:
Ağırlıklı olarak bankacılık sektöründen oluşan Türk mali sektörü büyümesini 2011 yılında da sürdürmüştür. Türk mali sektörünün 2011 yılı bilanço tutarı (borsalar hariç) 2010 yılına göre %19,2 oranında artarak 1,5 trilyon TL’ye ulaşmış ve GSYH’ye oranı %118,2 olarak gerçekleşmiştir.
Türk mali sektörünün 2007-2011 yıllarına ait finansal büyüklükleri (borsalar hariç) karşılaştırılmalı olarak 6 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
Çizelge: 6- Türk mali sektörünün finansal büyüklüğündeki değişim (Milyar TL)
Kuruluşlar 2007 2008 2009 2010 2011
Son iki yıl değişimi
(%)
T.C. Merkez Bankası 106,6 113,5 110 128,5 146,2 13,8
Bankalar 581,6 732,5 834 1.006 1.217,6 21
Sigorta şirketleri 22,1 26,5 31,8 35,1 40,9 16,5
Reasürans şirketleri - 1,4 1,6 1,6 1,6 -
Emeklilik yatırım fonları 4,6 6 9,1 12 14,1 17,5
Menkul kıymet yatırım fonları 26,4 24 29,6 33,2 32,2 (3)
Finansal kiralama şirketleri 13,7 17,1 14,6 15,7 18,6 18,5
Gayrimenkul yatırım ortaklıkları 4,1 4,3 4,7 17,2 18,7 8,7
Aracı kurumlar 3,8 4,2 5,2 7,5 8 6,7
Faktoring şirketleri 7,4 7,8 10,4 14,5 15,7 8,3
Tüketici finansman şirketleri 3,9 4,7 4,5 6 8,9 48,3
Varlık yönetim şirketleri 0,2 0,4 0,4 0,7 0,9 28,6
Finansal holding şirketleri 3,8 5 4,9 5,1 5,5 7,8
Menkul kıymetler yatırım ortak. 0,7 0,6 0,7 0,8 0,7 (12,5)
Girişim sermayesi yatırım ortak. 0,2 0,1 0,2 0,2 0,6 200
Portföy yönetim şirketleri 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 -
Kredi Garanti Fonu - 0,1 0,1 0,1 0,2 100
Toplam 779,3 948,5 1.062,1 1.284,5 1.530,7 19,2
Kaynak: BDDK, TCMB, HM, SPK, Kamu Aydınlatma Platformu,
T. Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, Sigorta Denetleme Kurulu
2010 yıl sonunda yaklaşık 1,3 trilyon TL olan mali sektör varlık toplamı 2011 yıl sonunda 1,5 trilyon TL’ye yükselmiştir. Bu tutarın yaklaşık 1,4 trilyon TL’si bankacılık sektörü (TCMB dahil) oluşturmakta iken, sigortacılık ve bireysel emeklilik sektörlerinin varlık toplamı 42,5 milyar TL, menkul kıymet yatırım fonları 14,1 milyar TL, finansal kiralama 18,6 milyar TL olmuştur. 2011 yıl sonu itibarıyla mali sektördeki en büyük payı
%89,1 oranı ile bankacılık sektörü (TCMB dahil) almakta olup, sigortacılık ve bireysel emeklilik sektörü %2,8 oranı ile takip etmekte, geriye kalan sektörler ise %8,1 oranında pay almaktadır.
Bankacılık sektöründeki 2007-2011 dönemine ait gelişmeler, kamu bankalarıyla karşılaştırılmalı olarak 7 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
Kamu Kamu Kamu Kamu Kamu Tüm sermayeli Payı Tüm sermayeli Payı Tüm sermayeli Payı Tüm sermayeli Payı Tüm sermayeli Payı bankalar bankalar % bankalar bankalar % bankalar bankalar % bankalar bankalar % bankalar bankalar % Kaynaklar:
Öz kaynaklar 73.486 18.903 25,7 82.696 20.355 24,6 106.467 26.494 24,9 129.087 32.423 25,1 138.452 34.433 24,9
Mevduat 356.984 99.091 27,8 453.485 124.154 27,4 507.258 142.479 28,1 614.680 180.580 29,4 698.920 179.314 25,7
Alınan krediler 59.161 1.958 3,3 78.212 2.907 3,7 69.957 4.717 6,7 93.335 6.829 7,3 125.999 13.205 10,5
Para piyasasına borçlar 28.214 1.899 6,7 41.285 9.673 23,4 61.287 14.906 24,3 57.707 8.158 14,1 98.932 30.663 31,0
Fonlar 4.239 3.929 92,7 5.729 5.447 95,1 6.333 5.916 93,4 7.590 6.692 88,2 8.307 7.652 92,1
Muhtelif borçlar 12.317 1.136 9,2 14.352 1.224 8,5 19.307 1.556 8,1 23.635 2.092 8,9
Karşılıklar 11.281 2.145 19,0 13.151 2.565 19,5 13.832 2.224 16,1 17.432 3.368 19,3
Diğer pasifler 39.088 5.992 15,3 20.866 2.568 12,3 19.728 2.662 13,5 26.338 3.203 12,2 49.035 4.925 10,0
Toplam 561.172 131.772 23,5 705.871 168.385 23,9 798.533 200.963 25,2 961.876 241.665 25,1 1.160.712 275.652 23,7 Varlıklar:
Nakit değerler ve Merkez Bankası 41.276 9.113 22,1 55.828 12.385 22,2 49.584 12.591 25,4 25,0 94.904 21.570 22,7
Bankalar 27.388 5.903 21,6 34.981 7.381 21,1 39.946 9.024 22,6 41.055 6.904 16,8
Para piyasasından alacaklar 6.168 3.013 48,8 10.076 651 6,5 13.037 1.411 10,8 12.414 120 1,0 13.895 125 0,9
Finansal varlıklar (net) 175.857 62.881 35,8 207.807 77.307 37,2 280.930 93.061 33,1 308.994 97.999 31,7 303.367 95.691 31,5 Krediler ve alacaklar: 281.715 47.507 16,9 366.901 66.617 18,2 381.013 80.069 21,0 508.862 113.746 22,4 664.289 145.356 21,9 -Krediler ve alacaklar 279.315 47.421 17,0 364.438 66.290 18,2 377.806 79.559 21,1 505.949 113.144 22,4 660.812 144.784 21,9
-Takipteki krediler 9.827 1.528 15,5 13.216 1.977 15,0 20.671 2.720 13,2 18.877 2.812 14,9 17.719 2.742 15,5
-Özel karşılıklar (-) (7.427) (1.442) 19,4 (10.753) (1.650) 15,3 (17.464) (2.210) 12,7 (15.964) (2.210) 13,8 (14.241) (2.169) 15,2 İştirakler, bağlı ve birlikte kontrol edilen ortaklıklar
(net)
10.664 742 7,0 10.069 1.003 10,0 12.440 1.027 8,3 15.011 1.485 9,9 16.355 1.752 10,7
Duran varlıklar (net) 8.550 1.436 16,8 9.603 1.852 19,3 11.817 2.124 18,0 11.852 1.986 16,8 12.652 2.203 17,4
Diğer aktifler 9.554 1.177 12,3 10.606 1.189 11,2 9.766 1.656 17,0 12.466 1.930 15,5 14.915 2.051 13,8
Toplam 561.172 131.772 23,5 705.871 168.385 23,9 798.533 200.963 25,2 961.876 241.665 25,1 1.160.712 275.652 23,7 Kaynak: Bankalar Birliği - Bankalarımız 2011 - Mayıs 2012
Çizelge : 7– Türkiye’de faaliyette bulunan bankalarla ilgili başlıca finansal bilgiler (Milyon TL)
Finansal bilgiler
2007 2008 2009 2010 2011
32.617 9.482 29,1 59.660 14.917
2011 yıl sonu itibarıyla, 31’i mevduat, 13’ü kalkınma ve yatırım, 4’ü katılım bankası olmak üzere 48 banka faaliyet göstermiştir. Değerlendirmelerde TCMB ve katılım bankaları hariç tutulmuştur.
Ekonomide görülen büyümeye bağlı olarak bankacılık sektörünün şube ve personel sayıları 2011 yılında artış göstermiştir. TBB’ye üye bankaların toplam şube sayısı 368 adet artarak 9.833’e; istihdam edilen personel sayısı 2,9 bin kişi artarak 181,4 bin kişiye yükselmiştir.
Bankacılık kesimi toplam aktifleri, 2011 yıl sonu itibarıyla, önceki yıl sonuna göre
%20,7 oranında 199 milyar TL artarak 1,2 trilyon TL’ye yükselmiştir.
Öz kaynaklarda da büyüme devam etmiş; öz kaynaklar %7,3 oranında 9,4 milyar TL artarak 138,5 milyar TL olmuştur.
Sektörün toplam mevduatı %13,7 oranında 84,2 milyar TL artarak 698,9 milyar TL’ye, toplam kredileri %30,5 oranında 155,4 milyar TL artarak 664,3 milyar TL’ye ulaşmış, mevduatın krediye dönüşüm oranı 2011 yıl sonu itibarıyla %95 olarak gerçekleşmiştir.
Bankaların 2010 yılı net dönem kârı 21,4 milyar TL iken, 2011 yılında %11,2 oranında 2,4 milyar TL azalarak 19 milyar TL olmuştur.
Bankacılık sektörünün toplam bilanço büyüklüğünde 2011 yılında ortaya çıkan 199 milyar TL tutarındaki kaynak artışının; %42’si oranında 84,2 milyar TL’si mevduattan, %41'i oranında 82,7 milyar TL’si mevduat dışı kaynaklardan, %5’i oranında 9,4 milyar TL’si öz kaynaklardan ve %12’si oranında 22,7 milyar TL’si de diğer pasiflerden kaynaklanmıştır.
Sağlanan kaynak artışının ağırlıklı olarak %78 oranında 155,5 milyar TL’si kredilere,
%22 oranında 43,5 milyar TL’si likit aktiflere ayrılmıştır.
Bankacılık sektörü aktif yapısında 2011 yıl sonunda toplam aktifler içinde kredilerin payı 4,3 puan artarak %57,2 olmuş; menkul kıymetler portföyü 6 puan azalarak %26,1’e ve takipteki kredilerin payı 0,4 puan azalarak %1,5’e gerilemiştir.
Kamu sermayeli bankaların toplam aktiflerinin sektör içindeki payı 1,4 puan azalarak
%23,7 olmuştur. Toplam mevduat içinde kamu sermayeli bankaların payı 3,7 puan azalarak
%25,7’ye, toplam krediler içinde kamu bankalarının toplam payı da 0,5 puan azalarak
%22,4’den %21,9’a düşmüştür.
TBB verilerine göre sektördeki ilk beş bankanın toplam aktifler içindeki payı %61 olarak gerçekleşmiş olup, ilk beş banka içinde 2011 yıl sonu itibarıyla T.C. Ziraat Bankası AŞ ve 4 özel sermayeli mevduat bankası yer alırken, ilk 10 banka arasında 2 kamu sermayeli mevduat bankası, 6 özel sermayeli banka ve 2 yabancı sermayeli banka yer almıştır. Aktif büyüklüğü 100 milyar TL'nin üzerinde olan 5 banka, 50 milyar TL’nin üzerinde olan 7 banka ve 10 milyar TL’nin üzerinde olan 14 banka mevcuttur. Bankacılık sektöründe faaliyet gösteren bankaların önemli bölümü küçük ölçekli bankalardır.
Toplam krediler 2011 yılında %30,5 oranında 155,4 milyar TL büyüyerek 664,3 milyar TL’ye ulaşmıştır. Kredilerin %69,9’u TL, %30,1’i ise yabancı para cinsi kredilerinden oluşmuştur.
2011 yıl sonu itibarıyla krediler içinde kurumsal kredilerin payı %68, hane halkının kullandığı kredilerin payı %32 olmuştur. Önceki yıl sonuna göre takipteki krediler %6 oranında azalarak 17,7 milyar TL olmuş; takipteki krediler için ayrılan karşılık oranı %84,6 olarak aynı kalmıştır. Bu oran kamu bankalarında %88, özel bankalarda %87 ve yabancı sermayeli bankalarda %80 düzeyindedir. Özel karşılık sonrası takipteki kredilerin toplam kredilere oranı %0,6’dan %0,5’e gerilemiştir.
Toplam mevduat %13,7 oranında büyürken, pasifler içindeki payı %60,2 düzeyinde gerçekleşmiştir. Toplam mevduatın %64,7’sini TL mevduat, %35,3’ünü yabancı para cinsi mevduat oluşturmuştur. Toplam kaynakların %20’sini oluşturan mevduat dışı kaynaklar 2011 yılında %47 oranında artarak 233,2 milyar TL’ye ulaşmıştır.
Toplam öz kaynaklar %7,2 oranında 9,4 milyar TL artarak 138,5 milyar TL'ye ulaşmış olup, öz kaynaklardaki artış kâr yedeklerindeki artıştan kaynaklanmıştır.
c) Yatırımlar yönünden:
2009 yılında dünya ekonomisinde yaşanan krizin etkilerini azaltmak ve piyasalarda kaybolan güveni yeniden tesis etmek amacıyla alınan önlemlerin etkisiyle dünya ekonomisi 2010 yılında %5,1 oranında büyürken, 2011 yılı büyüme hızı %3,8 seviyesinde kalmıştır.
2011 yılında küresel ekonomide sağlanan büyümede, büyük ölçüde gelişmekte olan ülkelerdeki yüksek oranlı büyümeler etkili olmuştur. 2011 yılında Çin ve Hindistan’ın önemli katkısıyla yükselen ve gelişmekte olan ülkeler %6,2 oranında büyürken, gelişmiş ülkelerin büyüme hızı %1,6 seviyesinde gerçekleşmiştir.
2011 yılının ilk yarısından itibaren küresel piyasalarda belirsizlik ve riskler giderek artmıştır. Gelişmiş ülkelerde mali ve finansal sorunlara yönelik alınan tedbirlerin yetersiz kalması ile geleceğe yönelik belirsizliklerin iç talebi daraltması sonucunda ikinci çeyrekten itibaren ekonomik büyümede yavaşlama yaşanmıştır.
2011 yılının ortalarından itibaren ekonomik görünümün bozulmasında; başta Avro Bölgesi çevre ülkeleri olmak üzere gelişmiş ülkelerde artan kamu borçlarının sürdürülebilirliği ile ilgili risklerin merkez ülkelere yayılma eğilimi, bankacılık ve finans kesiminde yaşanan sorunlar, piyasalar üzerinde artan baskı, ABD ekonomisinde beklenenden düşük gerçekleşen büyüme, istihdamda yeterli iyileşme sağlanamaması, yüksek kamu borçları ve bütçe açıkları, borçlanma limitine ulaşılması ve karar alma süreçlerinde yaşanan gecikmeler etkili olmuştur. Ayrıca ABD’nin tarihinde ilk kez kredi notunun düşürülmesi ve güçlü bir orta vadeli mali konsolidasyon planının ortaya konamaması gibi etkenler piyasalarda güven ortamını zedelemiş ve önümüzdeki döneme ilişkin büyüme beklentilerinin düşmesine neden olmuştur. 2011 yılı ilk aylarında enerji ve gıda fiyatlarında yaşanan yüksek oranlı artışlar, Mart ayında Japonya’da yaşanan üçlü felaketin tedarik zincirine olumsuz yansımaları, 2010 yılı sonlarından itibaren Orta Doğu ve Kuzey Afrika (ODKA) bölgesinde yaşanan siyasi çalkantılar dünya ekonomisinde görünümün bozulmasını etkileyen diğer önemli gelişmelerdir.
Yüksek işsizlik oranları gelişmiş ülkelerde önemli ekonomik sorunların başında gelmektedir. 2010 yılında küresel düzeyde sağlanan ekonomik toparlanmaya rağmen, işsizlik oranlarında iyileşme sağlanamamış, birçok ülkede işsizlik oranları artmıştır. İspanya, İrlanda, Portekiz ve Yunanistan gibi bazı AB ülkelerinde işsizlik oranlarında ciddi artışlar yaşanmıştır.
Krize, kamu dengelerinde sorunla yakalanan ülkelerde uygulamaya konulan genişlemeci maliye politikaları ve bankacılık sektöründen gelen yükler, söz konusu ülkelerin bütçe dengelerinde daha fazla bozulmaya yol açmıştır. Güçlü Avro ve düşük faiz oranlarının yarattığı borçlanma kolaylıklarından yararlanan bu ülkelerde kamu borç stoku önemli ölçüde artmıştır.
ABD’de para politikalarında uygulanan miktarsal genişlemenin istenen sonucu vermemesi, maliye politikalarında ise genişlemeci tutumun hala devam etmesi nedeniyle kısa vadede bütçe dengesinde önemli bir iyileşme beklenmemektedir.
Türkiye ekonomisi, zamanında alınan ve kararlılıkla uygulanan politikalar sonucunda belirsizliklerin azaltılması, sermaye girişinin devam etmesi, faiz oranlarının düşük seviyelerde kalması ve kredi genişlemesi sonucunda 2010 yılında ve 2011 yılının ilk yarısında yüksek bir büyüme performansı yakalamıştır.
2010 yılında sabit fiyatlarla GSYH %9,2 oranında artış kaydetmiş ve Türkiye bu oranla dünyada büyüme hızı en yüksek ülkeler arasında ilk sıralarda yer almıştır. 2011 yılının ilk yarısında da ekonomideki canlanma devam etmiş ve sabit fiyatlarla GSYH artış hızı %10,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde; sanayi, inşaat, ticaret ve ulaştırma sektörlerinde yüksek katma değer artışları kaydedilmiştir. Özel tüketim ve yatırım harcamaları büyümenin kaynağını oluşturmuştur. Küresel ölçekte giderek artan belirsizlikler nedeniyle büyüme hızı 2011 yılının ikinci yarısından itibaren nispi olarak yavaşlamış ve yıllık %8,5 olarak gerçekleşmiştir.
2009 yılında krizin etkisiyle Türkiye GSYH’si sabit fiyatlarla %4,8 oranında küçülürken, 2010 yılında %9,2, 2011 yılında %8,5 oranında artış göstermiştir. Bu oranlar, gelişmekte olan ülkelerin %7,4 ve %6,2’lik ortalama büyüme oranlarının üzerindedir.
Türkiye ekonomisindeki toparlanmayla birlikte yatırımlar da artma eğilimine girmiş ancak yurt içi tasarrufların artmaması nedeniyle 2010 ve 2011 yıllarında giderek artan oranda cari açık sorunuyla karşılaşılmıştır.
Son yıllarda uygulanan sıkı maliye politikası sonucu kamu tasarruflarındaki iyileşmeye rağmen, özel kesim tasarruflarının azalması sonucunda toplam tasarruflar düşme eğilimine girmiştir. Yurt içi tasarruflardaki azalma dış kaynak ihtiyacını, dolayısıyla cari açığı artırmıştır.
2011 yılının birinci çeyreğinde GSYH %11,6 oranında artarken, ekonomik aktivitedeki canlılığın ikinci çeyrekte de devam etmesiyle yılın ilk yarısında %10,2 oranında büyüme kaydedilmiştir. Yılın ilk yarısında büyüme, sanayi ve hizmetler sektörlerinde sırasıyla %10,4 ve %10,6 oranındaki katma değer artışlarından kaynaklanmıştır. Bu dönemde, tarım sektörü katma değerinde de %6,8 oranında bir artış kaydedilmiştir.
2007-2011 yıllarında Türkiye ekonomisinde gerçekleşen sektörel büyüme hızları 1 sayılı grafikte gösterilmiştir.
2011 yılında tarım sektörü %33,3 oranında, hizmetler sektörü %3,5 oranında büyümesine karşılık, sanayi sektörü %26,6 oranında küçülmüş, GSYH büyüme hızı %16,7 oranında bir düşüş göstermiştir.
2007-2011 yıllarına ait GSYH büyümesine yatırım, net mal ve hizmet ihracatı ve tüketimin katkısı 2 sayılı grafikte gösterilmiştir.
2011 yılında yatırım ve tüketim talebi %10 oranında artmasına rağmen, net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısının negatif olarak 1,5 puan olması nedeniyle GSYH reel artışı %8,5 olarak gerçekleşmiştir.
Son yıllarda özel sektör yatırımlarının ve üretim kapasitesinin artması ile özelleştirme uygulamalarının yaygınlaşması sonucunda KİT’lerin sayısı ve ekonomi içerisindeki payı azalmıştır.
2-Diğer kamu 28.287 33.893 34.838 40.423 45.766 5.343 13,2
Toplam (A) 32.534 39.123 39.342 47.064 53.247 6.183 13,1
B-Özel kesim 154.381 152.692 124.600 163.330 233.382 70.052 42,9
Genel toplam 186.915 191.815 163.942 210.394 286.629 76.235 36,2
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı 2013 yılı programı, tablo II.1- Sabit sermaye yatırımlarının sektörel dağılımı.
Çizelge: 8- Sabit sermaye yatırımları (Cari fiyatlarla) (Milyon TL)
Kesimler 2007 2008 2009 2010 2011 Son iki yıl farkı
KİT sabit sermaye yatırımları 2010 yılına göre %12,6 oranında artarak 7,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında kamu kesimi içinde KİT’lerin payı %14,0 iken, toplam sabit sermaye yatırımları içindeki payı ise %2,6 olarak gerçekleşmiştir.
2007-2011 yıllarında Türkiye ve KİT’ler tarafından yaratılmış olan GSYH ve yapılan yatırımların karşılaştırması 9 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
Çizelge: 9-Sabit sermaye yatırımları ve GSYH içindeki payları (Cari fiyatlarla)
Yıllar Türkiye
Milyon TL Milyon TL (%) Milyon TL Milyon TL (%)
2007 843.178 186.915 22,2 27.120 4.247 15,7
2008 950.534 191.815 20,2 24.437 5.230 21,4
2009 952.559 163.942 17,2 32.578 4.504 13,8
2010 1.098.799 210.394 19,1 32.984 6.641 20,1
2011 1.298.062 286.629 22,1 27.283 7.481 27,4
2011 yılında kamu sabit sermaye yatırımları %13,1 oranında artarken, özel sektör sabit sermaye yatırımları %42,9 oranında artmıştır. 2010 yılında Türkiye GSYH’sinin %19,1’i oranında sabit sermaye yatırımı gerçekleştirilirken, 2011 yılında bu oran %22,1 olarak gerçekleşmiştir. KİT sabit sermaye yatırımlarının KİT GSYH’sine oranı ise 2010 yılında
%20,1 iken, 2011 yılında %27,4’e yükselmiştir.
2011 yılı Programında kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarında öncelikli sosyal ihtiyaçları giderecek ve üretken faaliyetleri destekleyecek nitelikteki altyapı yatırımlarının arttırılacağı, bu kapsamda eğitim, sağlık, teknolojik araştırma, ulaştırma, içme suyu ile bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesine yönelik altyapı yatırımlarına öncelik verileceği belirtilmiş olup, bu kapsamdaki kamu yatırımı ihtiyacı devam etmektedir.
Kamu kuruluşlarının proje hazırlama, uygulama, izleme ve değerlendirme
Kamu kuruluşlarının proje hazırlama, uygulama, izleme ve değerlendirme