4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 22.01.2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 01.01.2003 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir. KİT’ler, 4734 sayılı Kanun’un 2/b maddesi ile Kamu İhale Kanunu kapsamına dahil edilmişler, 4603 sayılı Kanuna tabi bankaların sadece yapım işleri Kamu İhale Kanunu’na tabi tutulmuştur.
Kanun’un 2 nci maddesinin son fıkrasında; enerji, su, ulaştırma ve telekomünikasyon sektörlerinde faaliyet gösteren teşebbüs, işletme ve şirketlerin bu Kanun kapsamı dışında olduğu belirtilirken, geçici 4 üncü maddesinde bu kuruluşların kendi kanunları yürürlüğe girinceye kadar 4734 sayılı Kanuna tabi olacakları belirtilmiştir. Ancak, söz konusu kanuni düzenlemenin yapılmamış olması; ihaleye çıkışta projelendirme, yaklaşık maliyet hesaplaması, istisna limiti ve hizmet alım sözleşmelerinin süreleri açısından özellikle enerji sektöründeki kuruluşlarda sıkıntılara neden olmaktadır.
13.02.2011 tarih ve 6111 sayılı Kanun’un 176 ncı maddesiyle 4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankalar yanında, bu bankaların doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları şirketlerin yapım ihaleleri dışındaki mal/hizmet alımları Kamu İhale Kanunu’nun kapsamı dışına çıkarılmıştır.
4734 sayılı Kanun’un 3 üncü maddesi ile istisna tutulan mal ve hizmetler bentler halinde belirlenmiştir. 4964 sayılı Kanun ile değişik 4734 sayılı Kanun’un 3/g maddesine göre KİT’ler ile sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketlerin; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapacakları, yaklaşık maliyeti ve sözleşme bedeli 5.849.426 TL (2011 yılı için) aşmayan mal veya hizmet alımlarının istisna kapsamında olduğu hükme bağlanmıştır. Kanunun geçici 4 üncü maddesi çerçevesinde; kuruluşların talebi üzerine istisna kapsamındaki mal ve hizmetler Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenmektedir.
13.02.2011 tarih ve 6111 sayılı Kanun’un 177 nci maddesiyle 4734 sayılı Kanun’un 3 üncü maddesine eklenen (r) bendiyle de; fakir ailelere kömür yardımı yapılmasına ilişkin Bakanlar Kurulu kararnameleri kapsamında; işleticisi kim olursa olsun, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğünün kendisine veya bağlı ortaklık veya iştiraklerine ait olan kömür sahalarından yapacağı mal ve hizmet alımları istisnalar arasına alınmıştır.
Ayrıca 31.3.2012 tarih ve 6288 sayılı Kanun’un 5 maddesi ile 4734 sayılı Kanun’un 3 üncü maddesine eklenen (s) bendiyle; Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğünün bağlı ortaklıklarından yapacağı mal veya hizmet alımlarının 4734 sayılı Kanun’a tâbi olmayacağı hükme bağlanmıştır. Kanun'un yayımlandığı 2002 yılından itibaren ilgili maddede yapılan değişiklikler ile 2012 yılına gelindiğinde istisnaları 6 bentten 19 bende çıkmış ve istisnaların kapsamı genişletilmiştir.
Belirli alanlarda faaliyette bulunmak üzere kurulmuş, sermayesinin yarısından fazlası kamu kurum ve kuruluşlarına ait kuruluş, ortaklık ve şirketlerin bir bütün halinde değerlendirilmesi amacıyla, önceki yıllarda diğer kuruluşlar arasında değerlendirilen bazı kuruluşlar 2011 yılında KİT’ler arasında değerlendirilmiştir. Bu değişiklik nedeniyle KİT’lerin mal alımlarında 2,2 milyar TL, hizmet alımlarında 75,7 milyon TL artış olmuştur.
KİT’lerin 2007-2011 yılları mal alımları gruplar itibarıyla 42, 2011 yılı mal alımlarının sektörel ayrıntısı 42/a, 2007-2011 yılları sektörler itibarıyla mal alımları cari fiyatlarla 43, 2003 yılı sabit fiyatlarıyla 43/a, sektörler itibarıyla dış alımları 44, hizmet alımları 44 sayılı çizelgelerde gösterilmiştir.
Çizelge: 42- Gruplar itibarıyla KİT'lerin 2007-2011 dönemi mal alımları(*) (Bin TL)
Alımlar 2007 2008 2009 2010 2011 Son iki yıl farkı
Tutar % Tutar % Tutar %
-İlk madde 7.927.956 11.804.316 8.334.958 8.518.177 22,5 10.595.911 18,0 2.077.734 24,4
-İşletme malzemesi
ve yedek 1.511.870 1.070.763 1.302.843 1.168.938 3,1 1.273.606 2,2 104.668 9,0 -Ticari mal 24.499.144 35.713.069 30.313.630 27.881.886 73,8 46.728.657 79,3 18.846.771 67,6 -Diğer alımlar 804.231 369.091 366.781 281.573 0,6 348.593 0,6 67.020 23,8 Toplam 34.743.201 48.957.239 40.318.212 37.850.574 100 58.946.767 100,0 21.096.193 55,7 (*) 2008 yılından itibaren mali kuruluşların alımları dahil edilmiştir.
Çizelge:42/a - KİT'lerin 2011 yılı mal alımlarının gruplar itibarıyla ayrıntısı (Bin TL)
Alımlar İlk madde İşletme malz.
ve yedek Ticari mal Diğer alımlar Toplam
a) Tarım 75.257 42.048 - 29.705 147.010
b) Sanayi:
ba) Madencilik 606.705 221.541 1.089.659 19.769 1.937.674
bb) İmalat 3.424.101 143.707 87.127 14.232 3.669.167
bc) Enerji 6.197.514 143.206 13.934.108 34.729 20.309.557
Toplam (b) 10.228.320 508.454 15.110.894 68.730 25.916.398
c) Hizmetler:
ca)Ulaştırma.-haberleşme 154.536 678.126 27.117.520 31.017 27.981.199
cb)Ticaret 130.992 43.678 4.499.961 68.289 4.742.920
cc) Diğer hizmet 6.806 391 - 210 7.407
Toplam(c) 292.334 722.195 31.617.481 99.516 32.731.526
d) Mali kuruluşlar - 909 282 150.642 151.833
Genel toplam 10.595.911 1.273.606 46.728.657 348.593 58.946.767
Çizelge: 43 – KİT’lerin sektörler itibarıyla tüm mal alımları (*) (Bin TL)
Sektörler 2007 2008 2009
2010 2011 Son iki yıl farkı
Tutar % Tutar % Tutar %
a) Tarım 87.341 111.555 84.384 108.449 0,3 147.010 0,2 38.561 35,6
b) Sanayi:
ba) Madencilik 798.865 875.788 1.352.597 1.179.618 3,1 1.937.674 3,3 758.056 64,3 bb) İmalat 4.432.182 3.939.957 2.913.969 3.396.755 9,0 3.669.167 6,2 272.412 8,0 bc) Enerji 14.236.225 19.895.682 17.174.295 14.234.263 37,7 20.309.557 34,5 6.075.294 42,7 Toplam (b) 19.467.272 24.711.427 21.440.861 18.810.636 49,8 25.916.398 44,0 7.105.762 37,8
c) Hizmetler
ca)Ulaş.-hab. 13.688.105 20.868.989 14.901.213 16.726.282 44,3 27.981.199 47,5 11.254.917 67,3 cb)Ticaret 1.500.483 3.200.357 3.814.042 2.099.461 5,6 4.742.920 8,0 2.643.459 125,9
cc) Diğer hizmet - - - - - 7.407 - 7.407 -
Toplam(c) 15.188.588 24.069.346 18.715.255 18.825.743 49,8 32.731.526 55,5 13.905.783 73,9 d) Mali kuruluşlar - 64.911 77.712 105.746 0,1 151.833 0,3 46.087 43,6 Genel toplam 34.743.201 48.957.239 40.318.212 37.850.574 100 58.946.767 100 21.096.193 55,7 (*) 2008 yılından itibaren mali kuruluşların alımları dahil edilmiştir.
Çizelge: 43/a- KİT’lerin sektörler itibarıyla tüm mal alımları (2003 yılı fiyatlarıyla) (*) (Bin TL)
Sektörler 2007 2008 2009 2010 2011
Son iki yıl farkı
Tutar %
a)Tarım 60.414 71.377 50.969 60.166 71.968 11.802 19,6
b) Sanayi:
ba) Madencilik 552.580 560.361 816.983 654.434 948.585 294.151 44,9 bb) İmalat 3.065.769 2.520.927 1.760.068 1.884.469 1.796.234 (88.235) (4,7) bc) Enerji 9.847.289 12.729.978 10.373.457 7.896.956 9.942.506 2.045.550 25,9 Toplam (b) 13.465.637 15.811.266 12.950.508 10.435.859 12.687.325 2.251.466 21,6
c) Hizmetler:
ca)Ulaş.-haberleşme 9.468.150 13.352.735 9.000.491 9.279.491 13.698.144 4.418.653 47,6 cb)Ticaret 1.037.894 2.047.704 2.303.722 1.164.750 2.321.888 1.157.138 99,3
cc)Diğer hizmet 3.626 3.626
Toplam(c) 10.506.044 15.400.439 11.304.213 10.444.240 16.023.658 5.579.418 53,4
d) Mali kuruluşlar 41.532 46.939 58.666 74.330 15.663 26,7
Genel toplam 24.032.096 31.324.614 24.352.629 20.998.931 28.857.281 7.858.349 37,4 (*) 2008 yılından itibaren mali kuruluşların alımları dahil edilmiştir.
Çizelge: 42 – KİT’lerin sektörler itibarıyla dış mal alımları (*) (Bin TL)
Sektörler 2007 2008 2009
2010 2011 Son iki yıl farkı
Tutar % Tutar % Tutar %
a) Tarım 135 127 229 147 - 324 0,0 177 120,4
b) Sanayi:
ba) Madencilik 134.950 88.473 190.457 18.178 0,2 9.034 0,0 (9.144) (50,3) bb) İmalat 1.066.913 217.195 77.978 118.238 0,7 542.648 1,9 424.410 358,9 bc) Enerji 27.910 29.721 27.677 53.861 0,3 11.136 0,0 (42.725) (79,3) Toplam (b) 1.229.773 335.516 296.112 190.277 1,2 562.818 2,0 372.541 195,8
c) Hizmetler
ca)Ulaş.-haberleşme 13.130.185 20.220.570 14.268.226 16.000.278 98,5 27.082.875 96,0 11.082.597 69,3 cb)Ticaret 178.507 864.267 178.234 33.751 0,2 468.021 1,7 434.270 1.286,7
cc)Diğer hizmet - - - - 3.308 - 3.308 -
Toplam(c) 13.308.692 21.084.837 14.446.460 16.034.029 98,7 27.554.204 97,7 11.520.175 71,8
d) Mali kuruluşlar 15.135 16.066 21.116 0,1 85.463 0,3 64.347 304,7
Genel toplam 14.538.600 21.435.615 14.758.867 16.245.569 100,0 28.202.809 100,0 11.957.240 73,6 (*) 2008 yılından itibaren mali kuruluşların alımları dahil edilmiştir.
Çizelge : 43 – KİT’lerin sektörler itibarıyla hizmet alımları (*) (Bin TL)
Sektörler 2007 2008 2009
2010 2011 Son iki yıl farkı
Tutar % Tutar % Tutar %
a) Tarım 18.866 23.666 41.280 49.941 1,9 59.036 2,0 9.095 18,2
b) Sanayi:
ba) Madencilik 728.852 708.736 356.439 500.548 19,2 549.374 18,8 48.826 9,8 bb) İmalat 192.292 193.548 230.377 267.326 10,2 277.654 9,5 10.328 3,9 bc) Enerji 588.110 728.389 739.825 773.182 29,6 727.176 24,9 (46.006) (6,0) Toplam (b) 1.509.254 1.630.673 1.326.641 1.541.056 59 1.554.204 53,3 13.148 0,9
c) Hizmetler:
ca)Ulaş.-haberleşme 201.558 277.165 408.889 464.508 17,8 651.033 22,3 186.525 40,2 cb)Ticaret 37.622 60.105 118.222 154.388 5,9 115.530 4,0 (38.858) (25,2)
cc)Diğer hizmet - - - - - 24.701 0,8 24.701
Toplam(c) 239.180 337.270 527.111 618.896 23,7 791.264 27,1 172.368 27,9 d) Mali kuruluşlar 158.045 364.525 403.862 15,5 512.784 17,6 108.922 27,0 Genel toplam 1.767.300 2.149.654 2.259.557 2.613.755 100 2.917.288 100,0 303.533 11,6 (*) 2008 yılından itibaren mali kuruluşların alımları dahil edilmiştir.
Çizelge: 44- 2011 yılında yüksek tutarlı alımı olan 25 kuruluş (Bin TL)
Kuruluş Sektör 2007 2008 2009 2010 2011
Son iki yıl farkı Tutar %
1 BOTAŞ Ulaştırma 13.173.257 20.305.054 14.355.281 16.092.914 27.180.027 11.087.113 68,9 2 TEDAŞ (Kons.) (1) Enerji 14.782.020 19.670.452 18.654.568 17.215.252 13.040.159 (4.175.093) (24,3) 3 TETAŞ (2) Enerji 7.433.289 10.014.769 9.287.646 11.135.288 11.594.486 459.198 4,1
(2) Sektör içinde kompanse edilen 652 milyon TL dahil.
(3) İmalat sektöründe faaliyet gösteren 3 adet bağlı ortaklığa ait 351,4 milyon TL dahil.
2011 yılında KİT’lerin tüm alımları önceki yıla göre %57,7 oranında 21,1 milyar TL artmıştır. Artışın %80’i ulaştırma-haberleşme ve enerji sektöründe gerçekleşmiştir. KİT’lerin alımlarındaki artışta; enerji sektöründe yer alan tüm kuruluşların özellikle TEDAŞ alımlarının (kuruluş içi alımlar hariç) 2,6 kat artması ile BOTAŞ alımlarının %68,9 oranında 11,1 milyar TL artması önemli etkendir.
Gruplar itibarıyla KİT’lerin alımlarında; tüm gruplarda artış olduğu görülmektedir.
Toplam alımların %79’u emtia alımlarına aittir. Alımlar içerisinde ticari mal alımlarının payının yüksek olması BOTAŞ'da doğal gaz ve LNG ile enerji sektöründe enerji alımlarının ticari mal kapsamında olması nedeniyledir. İlk madde ve malzeme alımlarının ağırlıklı olarak imalat ve enerji sektöründe, ticari mal alımlarının ise enerji, ticaret ve ulaştırma-haberleşme sektöründe gerçekleştirildiği görülmektedir.
KİT’lerin tüm alımlarının %47,5’i enerji sektöründe ve %34,5’i ulaştırma haberleşme sektöründe gerçekleşmektedir. Enerji sektörü payının yüksek olması bu sektörde yer alan EÜAŞ, TETAŞ ve TEDAŞ’ın yüksek tutarlı alım yapan KİT’ler arasında yer alması
nedeniyledir. Ulaştırma haberleşme sektör payının yüksekliği ise KİT alımlarının %46,1’ini tek başına gerçekleştiren BOTAŞ’ın bu sektörde yer almasındandır.
2011 yılında KİT’lerin dış alımlarındaki artış oranı %73,6 olarak gerçekleşmiştir. Dış alımların %2’si sanayi sektöründe, %98’i hizmetler sektöründe gerçekleşmiştir. Dış alımlar imalat ve madencilik sektöründe azalmış diğer sektörlerde artmıştır. Dış alımlarda en büyük pay 27,1 milyar TL ve %96 oranıyla ulaştırma sektöründe yer alan BOTAŞ’a aittir. Dış alımların artmasında BOTAŞ'ın yurt dışından aldığı doğal gaz miktarının artması etkilidir.
Hizmet alımlarının; sektörlere dağılımı mal alımlarına nispeten daha homojendir. 2011 yılında hizmet alımlarının %53,3’ü sanayi, %27,1’i hizmet, %17,6'sı mali kuruluşlar ve %2’si tarım sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. 2011 yılında yapılan yeni sınıflandırma neticesinde hizmet alımlarındaki artış 75,7 milyon TL olmuştur. KİT'lerde diğer kamu kuruluşları gibi temizlik ve yemek gibi yardımcı hizmetlerin yerine getirilmesini sağlamaya yönelik olarak başlatılan hizmet alımları yöntemi, zaman içinde işçi alımına getirilen kısıtlamalar nedeniyle yaygınlaşmaya başlamıştır. Esas faaliyet alanına giren birçok işin hizmet alımı ile yürütüldüğü görülmektedir. Eti Maden İşletmeleri’nde triyaj, öğütme, ambalajlama gibi bazı işler yüklenici personeli tarafından yapılmaktadır. Aynı şekilde TKİ'de kömür torbalama, kribtaj tesisi ve lavvar tesisi çalıştırma ve yer altı üretim işçiliği gibi bazı üretimle ilgili işler yüklenici personeli tarafından yapılmaktadır. TPAO'da arama ve üretim alanı ile ilgili hizmet alımı gerçekleştirilmiştir. KİT’lerde üçüncü kişilerden hizmet satın alınmasında, İş Kanunu’ndan doğan ve yüklenici tarafından ödenmesi esas olmakla birlikte, KİT’lerin de müteselsil sorumlu bulunduğu bazı mali hakları dava konusu yapılmakta ve bunlar kuruluşlarca ödenmek zorunda kalınmaktadır.
Ayrıca, 4857 sayılı Kanun'un 2 nci maddesinde yer alan "İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez." hükmü gereğince dava konusu edilebilmektedir.
KİT’ler içinde en büyük alımı gerçekleştiren ilk 25 kuruluşun 2011 yılı alımlarına bakıldığında, 27,2 milyar TL ile BOTAŞ ilk sırada, sektör içi alımlar dahil 13 milyar TL ile TEDAŞ ikinci sırada yer almıştır.
Tarım sektöründe faaliyet gösteren tek kuruluş olan TİGEM’in 2011 yılı alımları geçen yıla göre %35,6 oranında artarak 147 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Kuruluşun 59 milyon TL tutarında da hizmet alımı bulunmaktadır.
Sanayi sektörü alımları önceki yıla göre %37,8 oranında artarak 25,9 milyar TL olmuştur. Sektör alımlarının 563 milyon TL’si dış alımlara aittir. Tüm alımların %7,5’i madencilik, %14,1’i imalat ve %78,4’ü enerji sektöründe gerçekleşmiştir. Sektörün 2011 yılı hizmet alımları ise %0,9 oranında artarak 1,5 milyar TL'ye ulaşmıştır.
Madencilik sektörü alımları önceki yıla göre %64,3 oranında artarak 1,9 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Sektördeki alımların artmasında; özellikle TPAO ve TKİ alımlarının artması etkili olmuştur. Sektördeki artışın %90’ı bu kuruluşlardaki artıştan kaynaklanmıştır.
Madencilik sektöründeki alımların %51,1’i TKİ’ye, %37’si TPAO’ya, %7,7’si Eti Maden İşletmeleri’ne, %4,2’si TTK’ya aittir. 2011 yılı alım sıralamasında TKİ 9, TPAO 13.
sırada yer almıştır. 2011 yılında TKİ alımları %37,8 oranında artarak 990 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Alımların azalması; rodövans sözleşmeleri kapsamında üretim yapan
firmalardan ve fakir ailelere dağıtmak için alınan kömür tutarının 490,5 milyon TL'den 733 milyon TL'ye çıkarılmasından kaynaklanmıştır. TKİ alımlarının %68'i ticari kömür alımlarından oluşmaktadır. TPAO’nun 2011 yılındaki alımları önceki yıla göre 1,3 kat artarak 716 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam alımların 2011 yılında %47’si ham petrol alımlarına aittir.
İmalat sektörü alımları 2011 yılında önceki yıla göre %8 oranında artarak 3,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. İmalat sektöründeki alımların %50,4’ünü T. Şeker Fabrikaları AŞ,
%7,7’sini MKE, %21’ini ÇAY-KUR, %10,4'ünü EBK, %9,5'ini TCDD bağlı ortaklıkları ve kalan %0,4'ünü diğer kuruluşlar gerçekleştirmiştir. T. Şeker Fabrikaları AŞ'nin alımları 2011 yılında önceki yıla göre %3,7 oranında artarak 1,9 milyar TL'ye yükselmiştir. Alımlar ağırlıklı olarak pancar alımlarından oluşmaktadır.
Enerji sektörü alımları 2011 yılında 30,9 milyar TL iken; 10,6 milyar TL sektör içi alımların düşülmesi sonucu 20,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında 19,1 milyar TL olan sektör içi alımların 2011 yılında 10,6 milyar TL'ye düşmesi sektör alımlarının önceki yıla göre %42,2 oranında 6 milyar TL artmasına neden olmuştur. Bu tutarın %59,2’si kompanse edilen iç alımlar hariç TETAŞ’a, %34,5’i EÜAŞ’a, %6’sı kompanse edilen iç alımlar hariç TEDAŞ’a, kalan %0,3’ü TEİAŞ’a, 7 bin TL'si ise Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Tic. AŞ'ye aittir. Enerji sektörü alımlarında elektrik alımı önemli bir yer tutmaktadır.
2011 yılında EÜAŞ’da üretilen 652 milyon TL tutarındaki elektrik enerjisi TETAŞ’a, EÜAŞ ve portföy şirketleri ile TETAŞ’dan 9,9 milyar TL’lik enerji TEDAŞ’a satılmıştır.
Sektör içindeki kuruluşların birbirinden olan alımları; 2009 yılında 15,8 milyar TL, 2010 yılında 19,1 milyar TL, 2011 yılında 10,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu sektör içi alımlar, sektörün net alımlarının görülebilmesi için toplam alımlardan düşülmüştür.
Hizmet sektörü alımları 2011 yılında önceki yıla göre %73,9 oranında artarak 32,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu tutarın %84,2'si oranında 27,6 milyar TL’si dış alımlara aittir. Hizmet sektörü alımlarının %85,5’i ulaştırma-haberleşme, %14,5’si ticaret ve 7,4 milyon TL’si diğer hizmetler sektöründe gerçekleşmiştir. 2011 yılında ulaştırma-haberleşme sektörü alımları önceki yıla göre %67,3 oranında 11,3 milyar TL artarak 28 milyar TL’ye ulaşmıştır. Ulaştırma- haberleşme sektörü alımlarının artışında; sektörün %96’sını gerçekleştiren BOTAŞ alımlarının artması rol oynamıştır. Ticaret sektörü alımları ise 2011 yılında 1,3 kat artarak 4,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Sektör alımlarının artmasında 2011 yılı alım tutarı 1,4 milyar TL olan Başkent Doğalgaz AŞ’nin diğer kuruluşlardan çıkarılarak KİT’ler arasında değerlendirilmesi etkili olmuştur.
Ticaret sektöründeki alımların %20,5’i TMO, %33’ü DMO, 28,5’i Başkent Doğalgaz AŞ ve %18’i TP Petrol Dağıtım AŞ tarafından gerçekleştirilmiştir. 2011 yılı DMO alımları önceki yıla göre %54,2 oranında artarak 1,6 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. DMO alımları ağırlıklı olarak müşteri talepleri doğrultusunda alınan ticari mal alımlarından oluşmaktadır.
Ulaştırma-haberleşme sektörü alımlarının %97,1’i oranında 27,2 milyar TL’si BOTAŞ’a aittir. Bu alımların tamamına yakını yurt dışından alınan doğal gaz tutarına aittir.
2010 yılında bu tutar 16 milyar TL olarak gerçekleşmiş ve doğal gaz alımlarındaki artış hem KİT alımlarının hem de ulaştırma-haberleşme sektör alımlarının artmasına neden olmuştur.
2011 yılında TCDD konsolide alımları önceki yıla göre %41,7 oranında artarak 1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu tutara TCDD’nin imalat sektöründe faaliyet gösteren üç adet bağlı
ortaklığına ait 351,5 milyon TL dahildir. TCDD alımlarının sektör payı %2,3 seviyesindedir.
2011 yılında mali kuruluşların alımları %43,6 oranında artarak 151,8 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Alımların artmasında tüm alımların %84'ünü gerçekleştiren T.C.Ziraat Bankası AŞ'nin alımlarının artışının yanında kamu bankalarının sermayesine yarısından fazlasına sahip olduğu şirketlerin 2011 yılında KİT’ler arasına alınması etkili olmuştur. Mali kuruluşların alımları; T.C. Ziraat Bankası, T. Halk Bankası, T. Kalkınma Bankası, Eximbank, T.H. Emlak Bankası ve İller Bankası ile bu bankaların mali sektörde faaliyet gösteren bağlı şirketlerinin alımlarından oluşmaktadır. Bankaların alımlarını; genel olarak kırtasiye ve bilgisayar sarf malzemeleri oluşturmaktadır.
2- Üretim:
Bu bölümde KİT üretimleri; tarım sektörü, sanayi sektörü, hizmetler sektörü ve mali kuruluşlar başlıkları altında incelenmiştir.
a) İşletmeci kuruluşlar:
aa) Tarım sektörü:
KİT’lerin başlıca tarımsal mallar üretimi 46 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
Çizelge: 46 - KİT’lerin başlıca tarımsal ve hayvansal ürün üretimi
Ürün cinsi Birim 2007 2008 2009 2010 2011
KİT’ler içinde esas faaliyet alanı tarım olan ve tarım sektöründe tek KİT durumunda bulunan TİGEM, Türkiye’nin bitkisel ve hayvansal üretimini artırmak, çeşitlendirmek ve ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla yetiştirdiği tohumluk, fidan, fide ve benzerleri ile ürettiği damızlık hayvan ve spermaları yetiştiricilere intikal ettirmek, tarım teknolojisi, girdi kullanımı ve ıslahı konularında öncülük ve öğreticilik yapmaktadır. TİGEM bu faaliyetleri sırasında tarımsal üretimde de bulunmaktadır.
TİGEM, 37’si tarımsal üretim yapan 38 işletmeye sahiptir. Tarımsal faaliyette bulunmayan Merkez İmalat ve İkmal İşletmesi makine tamir ve yedek parça imali konularında çalışmaktadır.
Yapısal sorunları nedeniyle kârlı ve verimli olarak çalıştırılamayan 22 işletmenin tasfiye edilerek, işletme hakkının TİGEM’in amaç ve faaliyetleri doğrultusunda kullanılmak üzere devri veya kiralanması hususunda 04.07.2003 tarih ve 2003/T-13 sayılı YPK kararı alınmıştır. 2011 yılı itibarıyla 13 adedi uzun süreli kiralama, 2 adedi iştirak şeklinde, 1 adedi
kısmi kiralama olmak üzere 14 işletme kiraya verilmiş olup, TİGEM tarafından 22 işletmede faaliyet sürdürülmüştür.
Son beş yıl içinde, TİGEM’in tarımsal işletmelerinde en fazla buğday ve arpa üretimi 2011 yılında elde edilmiştir. Buğday üretimi bir öneki yıla göre %26,9 artışla 278 bin tona yükselmiştir.
2011 yılı Dünya buğday üretiminde Türkiye’nin payı %2,7, TİGEM’in payı ise
%0,04’dür. 2011 yılında Türkiye’de toplam buğday üretimi önceki yıla göre %11,2 oranında artış ile 21,8 milyon tona çıkmıştır. TİGEM tarafından üretilen buğdayın tohumluk olarak kullanılması yönündeki çalışmalarda hedeflenen seviyeye ulaşılamamıştır. 2011 yılında ortalama buğday verimi dünyada 313 kg/da değeri ile geçen yıla göre 15 kg/da azalma gösterirken, Türkiye’de önceki yıla göre 31 kg/da’lık artış ile 244 kg/da değeri ve TİGEM’de yine 35,1 kg/da artış ile 289,8 kg/da olarak gerçekleşmiş ancak, 2009 yılında yakalanan 344,7 kg/da değerine ulaşılamamıştır. Türkiye’de ortalama buğday üretim verimliliğinin TİGEM ortalaması düzeyine yükseltilebilmesi durumunda, Türkiye’nin yıllık toplam buğday üretiminin 5-6 milyon ton artırılması mümkün görülmektedir.
Türkiye’de hayvancılığın gelişmesi, alınacak birçok mali ve teknik tedbirin yanı sıra üstün nitelikli damızlık temini ile yakından ilgilidir. TİGEM hayvancılık yaparak et ve süt üreten bir kuruluştan ziyade hayvan üretiminde girdi olarak kullanılan damızlık üretimi yapmaktadır. Türkiye hayvancılığının gelişmesinde TİGEM tarafından yetiştirilen damızlıkların önemi büyüktür.
2011 yılı sonu itibarıyla TİGEM’e bağlı 23 işletmenin 18’inde hayvancılıkla ilgili faaliyetler sürdürülmüştür. Bu işletmelerin 17’sinde sığırcılık, 9’unda koyunculuk, 1’inde keçicilik, 2’sinde kangal köpekçiliği, 2’sinde ceylan yetiştiriciliği faaliyetleri yapılmaktadır.
2011 yılında önceki yıla göre buzağı üretimi %25,6, kuzu üretimi ise %10 ve tay üretimi %5,4 oranında azalmıştır.
ab) Sanayi sektörü:
(1) Madencilik:
(1a) Birincil enerji kaynakları üretimi:
KİT’lerin birincil enerji kaynakları üretimi 47 sayılı çizelgede gösterilmiştir.
Çizelge: 47 -KİT’lerin başlıca birincil enerji kaynakları üretimi
Birincil Enerji kaynakları Birim 2007 2008 2009 2010 2011
2010'a göre
Dünya fosil yakıt rezervinin, petrol eşdeğeri olarak %74’ünü kömür, %13’ünü petrol ve %13’ünü doğal gaz oluşturmaktadır. 2011 yılı itibarıyla Türkiye’de toplam 13,8 milyar ton toplam kömür rezervinin, 12,5 milyar tonu linyit, 1,3 milyar tonu ise taşkömürüdür. Dünya birincil enerji tüketimine türler bazında dağılımına bakıldığında; %37 ile petrol, %27 ile kömür, %24 ile doğal gaz, %6 ile hidro-elektrik ve %6 ile nükleer yer almaktadır. Türkiye’de birincil enerji tüketiminde; kömür %37, petrol %26, doğal gaz %29 ve hidro-elektrik %4 oranında pay almaktadır.
TKİ 2011 yılında üretim faaliyetlerini 4 müessese ve 4 işletmesinde sürdürmüş ve 2010 yılına göre tüvenan (işlenmemiş) linyit kömürü üretimi %9,3 oranında artışla 36,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. TKİ’nin satılabilir kömür üretiminin yaklaşık %78’lik bölümü termik santrallerin kömür talebinin karşılanmasında kullanılmıştır.
TTK 2011 yılında üretim faaliyetlerini 5 müessesesinde sürdürmüş ve 2010 yılına göre tüvenan taş kömürü üretimi %4,4 oranında azalma ile 2,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
Üretimin son iki senedir program hedeflerinden %25-%28 oranlarında düşük gerçekleşmesinde, Karadon Müessesesinde yaşanan grizu kazası ve Armutçuk Müessesesinde yaşanan ocak yangınları gibi olumsuzlukların yanı sıra, üretimin tamamen insan gücüne dayalı olmasına rağmen iş gücü yetersizliği etken olmuştur. 2011 yılındaki satılabilir taşkömürü üretimi ise 2010 yılına göre %9,1 oranında azalarak 1,7 milyon tondan 1,6 milyon tona gerilemiştir.
2011 yılında Türkiye toplam tüvenan kömür üretimi, linyit ve taşkömürü olarak 82,7 milyon ton olurken, bunun 79 milyon tonu linyit, 3,6 milyon tonu da taşkömürü üretimine aittir. 2011 yılında Türkiye genelindeki linyit kömürü üretiminin %46’sı TKİ, taşkömürü üretiminin %72’si TTK, ham petrol üretiminin %73’ü ve doğal gaz üretiminin %48’i TPAO
2011 yılında Türkiye toplam tüvenan kömür üretimi, linyit ve taşkömürü olarak 82,7 milyon ton olurken, bunun 79 milyon tonu linyit, 3,6 milyon tonu da taşkömürü üretimine aittir. 2011 yılında Türkiye genelindeki linyit kömürü üretiminin %46’sı TKİ, taşkömürü üretiminin %72’si TTK, ham petrol üretiminin %73’ü ve doğal gaz üretiminin %48’i TPAO