Kamu Harcamalarının Tasnifi

Kamu harcamalarının çeşitleri, sınıflandırılması, ayrımı ve tasnifi değişik şekillerde yapılmaktadır.

Kamu harcamalarının tasnifini yapmak, çeşitli kamu hizmetleri arasında denge kurarak devletin sınırlı kaynaklarının, milli ihtiyaçların önemine göre dağıtımı, mükelleflerin ödedikleri vergilerin hangi hizmetlere ve ne miktar harcandığını görmeye yarar.

Bütçeler; ekonomide fiyat istikrarının sağlanması, gelir dağılımının düzeltilmesi, yatırımların teşviki gibi hedeflerin gerçekleştirilmesinde kullanılan en önemli mali araçlardan biridir. Bütçe harcamalarının nitelikleri ve etkileri farklı olduğundan bütçenin etkin bir mali araç olarak kullanılabilmesi için harcamaların temel kriterlere göre sınıflandırılması gerekir.

Kamu harcamaları, kurumsal tasnif, işlevsel tasnif, ekonomik tasnif ve finansman tipi tasnif şeklinde yapılır.

3.4.1. Kamu Harcamalarının Kurumsal Tasnifi

Kurumsal sınıflandırmada, yönetim yetkisi temel kriter olarak kabul edilmiştir.

Kurumsal sınıflandırmayla siyasi ve idari sorumluluğun bütçede gösterilmesi hedeflenmektedir. Kurumsal tasnif şekli dikkate alınarak, kamu harcamaları merkezi yönetim harcamaları ve yerel yönetim harcamaları şeklinde bir ayrıma tabi tutulabilir.

Kurumsal tasnif, harcamayı yapan yönetim birimlerini esas alan yapıda; devlet bütçelerinde (veya yerel yönetim bütçelerinde) yer alan ve bilhassa yönetim organları ve bunların yürüttükleri hizmetler bakımından yapılan ayrımdır. İdari sınıflamanın bir alt türü olarak nitelendirilen Analitik Sınıflandırma, aynı kuruma tahsis edilen kaynakların aynı kuruluşta yer alması benimsenmiştir.

3.4.2. Kamu Harcamalarının İşlevsel Tasnifi

İşlev görev anlamında devletin topluma sağladığı belirli ve muhtelif hizmetleri içine alan ana hedefleri olarak; devletin işlevleri de devletin yerine getirmesi gerekli olan görevleridir.

İşlevsel tasnif, siyasi organlarca belirlenen kamu harcamalarını kapsayan ve harcamalarla ulaşılmak istenen belirli hedeflerin anlamlı şekilde birleştirildiği bir sınıflandırma olarak tanımlanabilir. İşlevsel sınıflandırmanın özelliği; belirli bir gayeye yönelik hizmetlerle, bu hizmetlerin yürütülmesi için yapılan kamu harcamaları arasında çok açık bir ilişkinin kurulmasıdır.

İşlevsel tasnifte yer alan hizmetlerin; milli savunma, eğitim, sağlık gibi, devleti oluşturan organizasyonların programları olup, millete sunulan değişik hizmetleri kapsar. Bu sınıflandırma, o hizmetleri hangi kuruluşların yaptığını dikkate almaksızın, harcamaların hangi amaçları gerçekleştirmek üzere kullanıldıklarını gösterir. Böyle bir sınıflandırmanın yapılabilmesi için devletin görev ve sorumlulukları göz önünde tutularak, kamu organizasyonlarının sundukları hizmetlerin, programları olarak gruplandırılması gerekir.

Bu kamu hizmetlerinde belli bir hizmet türünün birden fazla devlet organizasyonunun yürütmesinden kaynaklanan kargaşayı önler.

İşlevsel sınıflandırma, yasama organına ve millete bilgi sunmak, işlevsel denetimi kolaylaştırma, kalkınma planı ve hükümet programlarının devlet bütçesi haline gelmesini sağlayarak yürütülen hizmetleri eskisine oranla daha belirgin hale getirir. Belirginleşen hizmetlerle bunlara yapılan harcamalar sonucu oluşan fayda ve yükle kaynak tahsis politikasının başarı ve başarısızlığı ortaya çıkabilecektir.

Kamu harcamalarının işlevsel tasnifinde bulunan kalemler:

1. Genel kamu hizmetleri 2. Savunma hizmetleri

3. Kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri

4. Ekonomik işler ve hizmetler 5. Çevre koruma hizmetleri 6. İskân ve toplum refahı hizmetleri 7. Sağlık hizmetleri

8. Dinlenme, din ve kültür hizmetleri 9. Eğitim hizmetleri

10. Sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri 3.4.3. Kamu Harcamalarının Ekonomik Tasnifi

Devletin işlevlerinin artması ile yapılan kamu harcamaları milli gelir içinde önemli bir büyüklüğe ulaşmasıyla ekonomi üzerine oluşturacağı etkinin bilim açısından ele alınıp incelenmesini zorunlu kılmıştır.

Milli hesapların doğru bir şekilde tutulması ve bir değer yargısına ulaşmak için aynı başlık altında toplanıp tanzim ve tasnif edilmesi, devletin idari yapısına göre değil, iktisadi sistemine göre tasnifi ile mümkündür. Aslında kamu harcamalarının işlevsel ve ekonomik tasnifi fazla farklı olmayıp, gelişmiş bir işlevsel sınıflandırma ekonomik sınıflandırmaya dayanır.

Kamu harcamalarının ekonomik yönden sınıflandırılmasının faydalı bir şekilde kullanımı, bütçenin ekonomi üzerindeki etkisinin bilinmesine ve bu etkinin bütçe politikasının belirlenmesinde gerekli etkilerden birisi olduğunun kabul edilmesine bağlıdır. Eğer bütçe hesapları ve buna ilişkin istatistikler üst düzey politika oluşumunda kullanılmak isteniyorsa, bunların sağlıklı olması yanında, kamu harcamalarının ekonomik niteliklerine göre de ayrılması gerekir. Bu tasnif, devlet faaliyetlerinin üretim ve tüketim gayeleriyle kaynakların kullanımı veya transferleri arasında yapılması zorunludur.

Ekonomik tasnif, kamu harcamalarının ekonomik etkilerine göre ayrıma tabi tutulur. Farklı ekonomik sınıflandırmalar olmakla birlikte genel kabul gören ekonomik sınıflandırma; gerçek (reel) harcamalar, cari harcamalar, yatırım harcamaları ve transfer harcamaları kalemlerinden oluşur:

1. Gerçek Harcamalar: Reel veya fiili harcamalar olarak da ifade edilen, devletin mal, hizmet satın almak veya üretim faktörü kullanmak üzere yaptığı harcamalardır. Devlet gerçek harcamalar yolu ile üretim faktörlerine direkt ve endirekt sahip olabilmekte, mal veya hizmet üretebilmekte ve aynı şekilde üretilmiş mal ve hizmetleri satın almak suretiyle işlevlerini icra etmektedir.

2. Cari harcamalar: Devletin genel idari hizmetlerini karşılamak için yapılan harcamalarıdır. Bu harcamaların kısa dönemde doğrudan üretimi artırıcı etkisi olmayan ve faydası da bir dönemle sınırlı sayılabilecek harcamalar olarak sonuç itibariyle milli gelirin artması için önemli bir harcama türüdür.

3. Yatırım harcamaları: Ekonominin üretim gücünü doğrudan artırmaya yönelik olan harcamalarıdır. Gelecek dönemlere kalıcı varlıklara yapılan harcamalar, yatırım harcamaları niteliğinde olup, sermaye mallarına ilaveler veya stok yatırımı gayesiyle yapılan harcamalardır. Bu harcamalar milli gelire dâhil olmasından dolayı yeni gelir akımının doğmasına sebep olmaktadır. Devlet bu tür harcamalarıyla üretim faktörleri elde eder ve bunlarla da mal ve hizmet üretir. Bu durumda efektif talebi artırır, istihdamı genişletir ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunur.

4. Transfer Harcamaları: Cari dönem üretimine karşı devlet tarafından doğrudan bir talep teşkil etmemekle beraber, bazı kaynakların devlet bütçesi aracılığı ile kişi ve kurumlar arası karşılıksız el değiştirmesi niteliği taşıyan kamu harcamalarıdır. Satın alma gücünün devlet tarafından belirli sosyal gruplara aktarılmasıdır. Gerçek harcamalarda devlet mal veya hizmet şeklinde bir karşılık elde ederken, transfer harcamalarında ödemenin yapıldığı fert veya kurumlarca devlete bir hizmet yapılması veya bir mal teslimi söz konusu olmamaktadır. Bu harcamalar milli gelir üzerinde görünürde bir değişim yapmamakla birlikte, ancak gerçek anlamda transferle satın alma gücü artan kişi ve kurumların bu gelir akımını mal ve hizmet alarak harcayacağından sonuçta mal ve hizmet üretiminde bir hareketlilik ortaya çıkacak ve gerçek harcama özelliği taşıdığı görülecektir.

Transfer harcamalarının türleri:

1. Merkezi yönetimin yerel yönetimlere yaptığı mali yardımlar 2. Devlet borçlarının faiz ödemeleri

3 Sosyal gayeli transfer harcamaları

4. İktisadi ve mali gayeli transfer harcamaları

Transfer harcamaları kendi içerisinde de değişik şekillerde sınıflandırmalara tabi tutulabilir. Bunlar:

1. Dolaylı ve dolaysız transferler 2. Gelir ve sermaye transferleri

3. Üretken ve üretken olmayan transferler

3.4.4. Kamu Harcamalarının Finansman Tipi Tasnifi

Finansman tipi tasnif, kamu harcamalarının hangi kaynaktan karşılandığını gösteren sınıflandırma şeklidir.

Finansman tipi tasnifin temel sebepleri:

1. Genel devlet tanımına giren bütün kurumları kavrayabilmek için ihtiyaç duyulmuştur.

2. Devirli ödenekleri izlemek için geliştirilmiştir.

3. Harcamanın hangi kaynakla finanse edildiğini gösterir.

4. Tek haneli koddan ibarettir.

Finansman tipi tasnifte, kamu idareleri yapacakları harcamaları aşağıdaki gibi sınıflandırırlar:

1. Genel bütçeli idareler

2. Özel bütçeli idareler

3. Düzenleyici ve denetleyici kurumlar 4. Sosyal güvenlik kurumları

5. Yerel yönetimler 6. Özel ödenekler 7. Dış proje giderleri 8. Bağış ve yardımlar

Üçüncü Bölüm Değerlendirme Soruları 1. Kamu harcaması nedir?

2. Kamu harcamalarının kapsam ve tarihi gelişim sürecini açıklayınız.

3. Kamu harcamalarının temel özellikleri nelerdir?

4. Kamu harcamalarının görünürde artışı nedir?

5. Kamu harcamalarının görünürde artış sebepleri nelerdir?

6. Kamu harcamalarının gerçekte artışı nedir?

7. Kamu harcamalarının gerçekte artış sebepleri nelerdir?

8. Dünyada silahlanma ve savunma harcamalarını azaltmanın yolları nelerdir?

9. Kamu harcamalarının tasnifi nasıldır?

10. Kamu harcamalarının kurumsal tasnifi nedir?

11. Kamu harcamalarının işlevsel tasnifi nedir? İçeriğinde hangi kalemler vardır?

12. Kamu harcamalarının ekonomik tasnifi nedir?

13. Kamu harcamalarının finansman tipi tasnifi nedir?