2. KAMU EKONOMİK FAALİYETLERİ
2.6. Kamu Ekonomik Faaliyetlerinin Sebepleri
Bir ülkede, özel ve kamu ekonomik kesimin yürüttü ekonomik faaliyetler milli ekonomi olarak isimlendirilir.
Toplumun tüm ihtiyaçlarının karşılanması için, özel ekonomik kesim özel ihtiyaçları üretip arz ederken, bu kesimin üretmediği veya üretemediği toplumsal mal ve hizmetler de kamu kesimi tarafından üretilir. Devletin ve dolayısıyla bu mekanizmayı yöneten hükümetin anlayışına bağlı olarak kamu hizmetlerinin mahiyeti değişebilmektedir. Hükümet, bir ülkede devletin görevlerini yerine getirmesini sağlayan yetkili (yürütme organı veya bakanlar kurulu) organdır.
Hükümet sistemi çeşitleri:
1. Meşruti Monarşi: Yasama ve yürütme yetkisinin sadece yürütme organında toplandığı bir sistem olarak devletin tek otoritesi, kral veya padişah gibi isimler alan hükümdardır.
2. Meclis Hükümeti: Kuvvetler birliği ve meclisin üstünlüğü ilkesine dayanan bir hükümet sistemidir.
3. Diktatörlük: Yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin tek bir kişide toplandığı hükümet sistemidir.
4. Başkanlık Sistemi: Sert kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanan bu sistemde yasama ve yürütme birbirinden ayrılmış, yürütme yetkisi halkın seçtiği başkana, yasama yetkisi ise parlamentoya aittir.
5. Parlamenter Sistemi: Yasama ve yürütme organları birbirinden bağımsız olmakla beraber aralarında iş birliğinin olduğu yumuşak kuvvetler ayrılığı prensibine dayanan bir hükümet sistemidir.
6. Yarı Başkanlık Sistemi: Devlet başkanının doğrudan halk tarafından seçildiği ve önemli siyasî yetkiler kullandığı, Bakanlar Kurulunun da parlamento önünde sorumlu olduğu hükümet sistemidir.
7. Karma Hükümet Sistemi: Meclis hükümeti sistemi ve parlamenter sistemin birleşmesi veya karmasından oluşan bir hükümet sistemidir.
Devletin iktisadi faaliyette bulunmasını zorunlu kılan bazı sebepler vardır. Siyasi gücün tek elde toplandığı devlet yönetimi olan totaliter anlayışta önem verilmeyen iktisadi ve sosyal hayat, refah devleti (sosyal devlet) anlayışının benimsenip yaygınlaşmasıyla önemli hale gelerek toplum hayatını geliştirmiştir. Devletin, kalkınma, sosyal barış ve sosyal adaleti sağlamak için sosyal ve iktisadi hayata aktif müdahalesini gerekli ve meşru gören, vatandaşlık temel geliri sağlama, istihdam imkânı, sosyal güvenlik ve adalet sağlayıcı siyaset geliştiren sosyal devlet (refah devleti) modeli, anlayışı toplum hayatında önemli bir yer tutmaktadır.
Sosyal devlet, vatandaşının sosyal ve ekonomik durumunu iyileştirmek, hayat düzeylerini yükseltmek, toplumsal eşitsizlikleri gidermek için tedbirler alarak sosyal güvenliklerini sağlayan bir yönetim anlayışı ve şeklidir. Vatandaşlık temel geliri ise bir toplumda yaşayan tüm insanlara, çalışma hayatındaki konumlarından bağımsız ve şartsız olarak, sadece toplumun bir ferdi oldukları için temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir paranın ömür boyu düzenli ödenmesidir.
Vatandaşlık gelir hakkı, toplumdaki herkesin ortak üretimden potansiyel olarak pay alması hakkının kabulü; işsizlik, yoksulluk, toplumsal refah, sosyal adalet ve gelir dağılımı eşitsizliği, kişisel ve organize suçlar, terör, eğitim, sağlık gibi konulardaki, meselelerin çözümüne önemli katkı sağlayacak niteliktedir. Vatandaşlık geliri, bir ülke vatandaşı olması sebebiyle asgari bir gelire sahip olmayı hak olarak sunar. Kavramı ilk 1792'de Thomas Paine kullanmış Charles Fourirer, J. Stuart Mill, Bertnard Russell desteklemiştir.
Vatandaşlık geliri kişilere sunduğu “temel güvence” hissi kişinin toplumda rasyonel kararlar vermeye yetecek ölçüde olmasıdır.
Bu gelir kişiyi tembelliği sevk etmemeli, kişisel ve eşit olmalı engelli ve muhtaç olanlara ilaveler de sağlamalıdır. Teknolojik gelişmeler, otomasyon, robotlar ve özerk sistemlerin her geçen gün devreye girmesiyle meslekler kaybolmakta ve işsizlik artması sebebiyle vatandaşlık temel geliri modeli kabul görmektedir. İşsiz ve aç kalan, ama hürriyetini kötüye kullanma kapasitesine sahip insanlar kurulu düzene verecekleri zarar tüm topluma yüklenir. Devlet sahip olduğu yetkiye dayanarak alacağı tedbirlerle kişileri (hane halkı) korumaya alır. Hukuk tanımayan kuruluşların elde ettikleri haksız kazanç ile de mücadele eder.
Devletin ekoomik faaliyette bulunmasının temel sebepleri:
1. Kamusal mal ve hizmetlerin üretimi 2. Dışsallıklar
3. Tabii tekeller
4. Tam rekabetten sapmalar
Devletler sayılan bu sebeplerden dolayı kamu faydasına olacak şekilde faaliyette bulunur.
2.6.1. Kamusal Mal ve Hizmetlerin Üretimi
Devletin iktisadi faaliyette bulunmasını zorunlu hale getiren sebeplerden ilki kamusal (toplumsal) mal ve hizmetlere olan ihtiyaçtır.
İhtiyaçlar çeşitli kriterlere göre sınıflandırılır. Maliye teorisinde ihtiyaçlar özel (kişisel) ve toplumsal (kollektif/sosyal/kamusal) ihtiyaçlar şeklinde ikili ayrıma tabi tutulur. Kamusal mal ve hizmetleri sınıflamada bunları belirleyen özellikler bulunmaktadır.
Kamusal mal ve hizmetlerin temel özellikleri:
1. Kamusal mal ve hizmetlerin arzını siyasi talep düzenler.
2. Kamusal mal ve hizmetler bölünemez özelliğe sahiptir.
3. Kamusal mal ve hizmetler pazarlanamaz.
4. Üretim hacminin büyüklüğünden dolayı bu mal ve hizmetleri kamu kesimi üretir.
5. Fertler istese dahi kamusal mal ve hizmetlerin faydasından mahrum bırakılamazlar.
Sayılan bu özellikler ve talebi ve fiyatı oluşmayan mal ve hizmeti, özel kesim üretmeyeceği için, bu tür mal ve hizmetler kamu kesimi tarafından üretilir. Devletin veya göçermiş olduğu yetkilere sahip kamu tüzel kişilerinin veya bunlara bağlı teşebbüslerin kamu menfaatleri doğrultusunda toplumsal ihtiyaçları karşılamak için topluma arz edilmiş devamlı ve muntazam faaliyetleri olan kamu hizmetinin sınıflandırılarak incelenmesi gerekir.
Kamusal mal ve hizmetlerin sınıflandırılması; kamu kesiminin üretip topluma sunduğu bu mal ve hizmetlere genel olarak bakmakta ve bunları sınıflandırmada fayda vardır. Modern ekonomilerde kamu kesimi tarafından üretilip topluma sunulan mal ve hizmet türleri sekiz alt başlıkta tasnif etmek mümkündür.
Kamusal mal ve hizmet türleri:
1. Serbest mal ve hizmetler 2. Tam kamusal mal ve hizmetler 3. Yarı kamusal mal ve hizmetler 4. Erdemli mal ve hizmetler 5. Erdemsiz mal ve hizmetler 6. Kulüp mal ve hizmetler 7. Özel mal ve hizmetler
8. Global kamusal mal ve hizmetler
2.6.1.1. Serbest Mal ve Hizmetler
Tabiatta hazır olarak bulunan ve üretimi için bir ekonomik faaliyet gerekmeyen mal ve hizmetler.
Akarsular, ormanlar, mera ve otlaklar gibi serbest mal ve hizmetlerin kullanımında kişiler temel bazı kurallara uymaları gerekir.
Kişilerin bu ürünleri aşırı kullanmalarından doğan meseleye ortakların trajedisi denir. Bu durumda devlet birtakım kurallar koyarak serbest ürünlerin zarar görmemesini sağlamaya çalışır. Ancak kişiler birbirlerine güvenmediklerinden dolayı mahkûm açmazı problemi ortaya çıkabilmektedir.
2.6.1.2. Tam Kamusal Mal ve Hizmetler
Tam / mutlak kamusal mal ve hizmetler, toplum fertlerinden bazılarının, o mal ve hizmeti tüketiminin, diğer kişilerinde aynı mal ve hizmeti tüketiminde hiçbir azalmaya sebep olmayan ve birlikte tüketilen mal ve hizmetlerdir.
Tam kamusal mal ve hizmetler; (1) savunma ve (2) adalet hizmetleridir. Bu mal ve hizmetlerin bir kişi tarafından tüketimi ile toplumun bütün fertleri tarafından tüketimi eşittir. Talebi ve fiyatı piyasada oluşmayan bu mal ve hizmetleri özel kesim üretemediğinden kamu kesimi tarafından üretimi gerekir. Bir noktada tam kamusal mal ve hizmetlerin varlığı ve bunun karşılanma ihtiyacı piyasa ekonomisinin yetersizliğini ortaya çıkarmakta dolayısıyla devlet tarafından üretimi zorunlu olmaktadır.
Tam kamusal mal ve hizmetlerin temel özelikleri:
1. Toplumsal ihtiyaçları karşılamaya yöneliktir.
2. Tüketim ve faydasından kimse mahrum bırakılamaz ve engellenemez 3. Faydası birimlere bölünerek pazarlanamadığı için piyasanın konusu olamaz 4. Tüketiminde rekabet yoktur.
5. Gelir dağılımına etkileri nötrdür.
6. Tam kamusal mal ve hizmetleri siyasi olarak fiyatlandırılır.
7. Finansmanı zorunlu vergilerle karşılanır.
Tam kamusal mal ve hizmetler faydası bütün topluma ait olan bu mal ve hizmetlerin; faydası birimlere bölünemez, faydasından kimse mahrum edilemez, tüketicileri arasında rekabeti yoktur ve tüm bu özelliklerinden dolayı devlet tarafından üretilir. Küçük kısımlara bölünemeyen ve talebi belli olmayan bu mal ve hizmetler, toplumu oluşturan fertlerin tamamını ilgilendirmektedir.
2.6.1.3. Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler
Yarı kamusal mal ve hizmetler bir yönüyle toplumsal mal ve hizmetlere, diğer şekliyle özel kesim mal ve hizmetlerinin özelliğini taşırlar; (1) eğitim ve (2) sağlık hizmetleri gibi.
Yarı kamusal mal ve hizmetler, çoğu ülkelerde kamu kesimi tarafından sunulmakta ve bedelinin altında verilmektedir. Bu işin devlet tarafından yapılışının temel sosyal, siyasi ve hukuki sebepleri vardır. Eğitim ve sağlık hizmetleri fayda yönüyle, bu hizmetlerden direkt faydalanma ciheti ile kişiye özel bir fayda sağlarken, dolaylı olarak da topluma faydası vardır. Bedelinin altında belirli bir harç karşılığı verilen bu hizmetlerin kişiye verdiği fayda ölçülebilirken, topluma sağladığı fayda ölçülemez. Özel sektörün güçlü olduğu devletlerde yarı kamusal mal ve hizmetler özel sektöre bırakılmaktadır. Eğitim ve sağlık hizmetlerinin pozitif ve negatif dışsallıklara sebep olması, bunların çoğunlukla kamu ekonomisi üretici birimleri eliyle gerçekleştirmesini zorunlu kılmıştır.
Kamusal mal ve hizmetler ile özel mal ve hizmetleri birbirinden ayırmak kolay iken, bazı mal ve hizmet türlerini ayırmak zordur.
Yarı toplumsal mal ve hizmetler, nitelikleri itibariyle piyasa tarafından üretilebilir yapıdadır. Bu mal ve hizmetlerin toplum açısından taşıdığı önemi sebebiyle toplumsal faydası veya yeterince üretilmediğinde oluşturacakları toplumsal maliyetler, piyasa (özel sektör) yanında devletin de üretimde bulunmasını gerektirmektedir.
Yarı kamusal mal ve hizmetlerin temel özelikleri:
1. Kişilere özgü tüketim ve faydaya ek topluma da (dışsallık) fayda sağlar.
2. Yarı siyasi kararlarla fiyatlandırma yapılır.
3. Bunların bölünebilen kısmı resim, harç ve şerefiye gibi, gelirlerle, bölünemeyen kısmı ise vergilerle finanse edilir.
4. Yarı kamusal mal ve hizmetlerin tüketiminde rekabet bulunmaktadır.
5. Yarı kamusal mal ve hizmetlerin tüketiminde dışsallık söz konusudur.
Yarı kamusal mal ve hizmetlerin, doğrudan sunulduğu kişilere sağladığı özel fayda ile toplumun diğer fertlerine sağladığı dış faydanın toplamı, bu çeşit mal ve hizmetlerin sosyal faydasını oluşturur.
2.6.1.4. Erdemli Mal ve Hizmetler
Erdemli (faziletli, merit) mal ve hizmetler, bazı kişi veya grupların ekonomik durumlarını düzeltmek için bedelsiz (karşılıksız) veya çok az bir bedel karşılığı devlet tarafından sunulan; yeşil kart, yaşlılara bakım, kültür sanat hizmetleri, herkese açık spor tesisleri, sağlık hizmetleri, sosyal konut ve halk ekmek gibi, mal ve hizmetlerdir.
Erdemli ürünler özel ürün niteliğinde olmakla birlikte, tamamen piyasaya bırakıldığında yeterli kadar üretilmediği için devletin toplumsal refahı artırma ve yaygınlaştırmak gayesine dönük olarak devlet tarafından üretilen mal ve hizmetlerdir. Bunlar ya doğrudan devlet tarafından bedelsiz olarak topluma sunulur ve finansmanı vergilerle sağlanır veya piyasa fiyatının altında pazarlanır.
Erdemli mal ve hizmetlerin özellikleri; toplumsal refahı artırmaya dönük özel sektör yanında devletinde ürettiği mal ve hizmetlerdir. Toplumsal açıdan önem taşıyan ve piyasa mekanizması dâhilinde karşılanmasına imkânı bulunmayan erdemli (özellikli) mal ve hizmetlerin üretimi de vazgeçilmez bir mecburiyet olup, aksi takdirde sosyal meselelerle karşı karşıya kalınır.
2.6.1.5. Erdemsiz Mal ve Hizmetler
Erdemsiz (demerit) mal ve hizmetler kişiye özgü tüketime konu olan ve ancak toplumsal anlamda zararlı olan; uyuşturucu, alkol,
sigara ve kumar ve şiddet gibi, toplum sağlığını ve genel ahlakı bozan mal ve hizmetlerdir.
Erdemsiz mal ve hizmetler, erdemli mal ve hizmetlerin tam tersi niteliktedirler. Bu tür topluma zararlı mal ve hizmetlerden toplum fertlerini caydırmak için devlet üretim ve tüketimine himaye anlayışına uygun olarak müdahale eder ve onları koruma gayesiyle zararlı alışkanlık ve faaliyetlerden alıkoyar.
2.6.1.6. Kulüp Mal ve Hizmetler
Kulüp mal ve hizmetler, kulüp olarak ifade edilen ve benzer zevklere sahip kişilerden oluşan bir organizasyonun, sadece kendi üyelerinin faydalanması için sunulan mal ve hizmetlerdir.
Bir kişinin tek başına sağlamasının imkânsız olduğu veya çok masraflı olduğu durumlarda belirli sayıda kişiler bir araya gelerek bazı mal ve hizmetleri üretmek için bir kulüp kurarak bu ürünleri daha uygun şartlarda sağlayabilirler. Bu tür mal ve hizmetlerden kulüp üyesi dışındaki insanlar faydalanamaz. Tenis sahası ve tenis oynama imkânlarının sağlanması ve birçok kişiye sosyal faydasının bulunmasından dolayı kulüp mal ve hizmetlerinin üretimi devlet tarafından desteklenir veya teşvik edilir.
2.6.1.7. Özel Mal ve Hizmetler
Özel mal ve hizmetler, kişisel tüketime konu olan ve piyasa (özel kesim) tarafından üretilen ve fiyat sürecine giren mal ve hizmetlerdir. Bu mal ve hizmetlerden bedeli ödenerek faydalanılır.
Pazarlanabilen dolayısıyla bölünebilen özel mal ve hizmetlerin faydası kişiseldir. Devlet bazı zamanlarda piyasayı düzenlemek, ekonomide etkinlik sağlamak ve tekel durumlarında özel mal ve hizmetleri kamu iktisadi teşekkülleri vasıtasıyla üreterek millete sunmayı tercih eder. Bu müdahalenin hedef sosyal dengeyi sağlamaktır. Fakat günümüz modern ekonomilerinde toplum için faydalı özel mal ve hizmetlerin üretimi özel sektöre bırakılmaktadır.
Özel mal ve hizmetlerin temel özelikleri:
1. Özel mal ve hizmetler sadece satın alıp kullanana fayda sağlar.
2. Tüketiminde ve faydalanılmasında bedelinin ödemesi gereken mal ve hizmetlerdir.
3. Özel sektörün gücünün yetmemesinden dolayı devletin ürettiği mal ve hizmetlerdir.
4. Devlet istihdam oluşturmak için de özel mal ve hizmet üretebilmektedir.
Devletin bu tür mal ve hizmet üreten müesseseleri bütçeye yük olması eğiliminden dolayı özelleştirmeye yönelmektedir. Bu anlayışı izleyen ülkeler ekonomik sistemde liberalizme yöneldiklerini göstermektedir.
2.6.1.8. Global Kamusal Mal ve Hizmetler
Faydalarının ve zararlarının tüm toplumlara, ülkelere ve nesillere yayıldığı, tüketimde rekabetin ve dışlamanın olmadığı, yoksulluğun azaltılması ve kalkınma hedefi çerçevesinde gerekli olan mal ve hizmetlerdir.
Global kamusal mal ve hizmetlerin iki önemli özelliğinden ilki, bir kamu malının bir kişi tarafından tüketiminin aynı malın diğer bir kişi tarafından tüketilmesini azaltmaması veya tüketimine engel oluşturmaması, ikincisi ise bu mal ve hizmetlerin herkesin faydalanmasına açık olmasıdır. Herkesin temiz havadan faydalanabilir olması ve bir kişinin havayı tüketmesinin diğerlerinin tüketimi üzerinde etkisinin olmamasıdır.
Global kamusal mal ve hizmetler; çiçek, malarya, AIDS ve Kovid-19 gibi hastalıkları ortadan kaldırmak, kirliliği önleme, sağlık hizmetlerine erişim gibi toplumun bazı istek ve ihtiyaçlarını karşılamayı öngören sosyal unsurlarla bağlantılıdır.
2.6.2. Dışsallıklar
Devletin iktisadi faaliyette bulunmasını zorunlu hale getiren temel sebeplerden ikincisi dışsallıklardır.
Dışsallık; bir ürünün üretiminin ve tüketiminin o ürünü satanların ve alanların dışındaki üçüncü kişilere bir maliyet yüklemesi veya bir fayda sağlamasını ifade eder. Dışsallık, bir kişinin yaptığı tüketimin bir başka kişinin tüketimi üzerinde refah azaltıcı veya artırıcı etki etmesi sonucunu doğurur. Yayılan dışsal fayda (dış fayda), zarar ise dışsal zarar (dış zarar veya dışsal maliyet) ismini almaktadır. Bu şekilde üretilen faydalar veya zararlardan etkilenen birimleri mahrum bırakmak imkânsız veya çok maliyetlidir. Bu sebeple ortaya çıkan dışsal faydalar ve maliyetler fiyat sisteminin haricinde ortaya çıkmaktadır. Dışsallık sebebiyle ortaya çıkan dış fayda veya maliyet, üretilen veya tüketilen ürünün piyasa fiyatına girmez.
Günlük hayatta hem ürünün üretimi hem tüketimi üçüncü kişilere bir maliyet yükleyebilir veya fayda sağlayabilir ve üretim ve tüketimdeki dışsallıklar olumlu dışsallık veya olumsuz dışsallık şeklinde olabilir. Bu açıdan dışsal faydayı artırmak ve dışsal zararları azaltmak için devlet ekonomik faaliyetlerde bulunmak zorunda kalmaktadır.
Dışsallığın olumlu veya olumsuz etkileri sebebiyle toplum kesimlerinin ilişkileri temelinde türleri dört ayrı grupta toplanır.
Dışsallık türleri:
1. Üreticiden üreticiye olan dışsallık: Herhangi bir üreticinin üretim faaliyetlerinin diğer üreticilere olumlu veya olumsuz etkilemesiyle ortaya çıkan dışsallık türüdür. Haberleşmeyi kolaylaştırmak için yapılan faaliyetlerin, internet maliyetini düşürmesi gibi.
2. Üreticiden tüketiciye olan dışsallık: Herhangi bir üretim faaliyetinden, bazı tüketicilerin olumlu veya olumsuz etkilenmesi, üreticiden tüketiciye olan dışsallıktır. Bir üretim tesisinin yol açtığı çevre kirliliği kişiler üzerindeki olumsuz etkisi gibi.
3. Tüketiciden üreticiye olan dışsallık: Herhangi bir tüketicinin, tüketim faaliyeti sırasında üreticilere sağladığı olumlu veya olumsuz etkiler. Bir tüketici bir işletmenin ürünleri hakkında olumlu görüşünü etrafa yaymasıyla ürünlerini daha fazla satması gibi.
4. Tüketiciden tüketiciye olan dışsallık: Herhangi bir tüketicinin faaliyeti sebebiyle başka tüketicilere olan olumlu veya olumsuz etkisidir. Bir kişinin kendi özel gayesi için topladığı bilgileri, kurduğu bir web sitesinde diğer tüm tüketicilere açık tutması gibi.
2.6.3. Tabii Tekeller
Devletin iktisadi faaliyette bulunmasını zorunlu hale getiren temel sebeplerden üçüncüsü; bir piyasada satışların tümüne veya
çoğuna sahip bir kuruluşun olmasını ifade eden tabii tekellerdir.
Tabii tekel; bir ürünün üretiminde kullanılan girdilerin tek üreticisi olması, üretim teknolojisini tek başına geliştirip gizli tutması, taşımacılık, elektrik, iletişim, teknoloji olarak büyük üretim ölçeği gerektiren alanlarda kamu faydası gözetilmesi sebeplerle piyasada tek bir işletmenin olmasıdır. Dışarıda tutulabilme ve rakipsizlik özelliğine sahip ne tam kamu ne de tam özel mal ve hizmet niteliğindeki karma özelliğe sahip paralı köprü ve otoyol gibi, mal veya hizmetleri üreten işletmeler tabii tekel durumundadırlar.
Devlet tüm bu durumlardan dolayı ekonomiye müdahale eder, bazı alanlarda tabii olarak oluşan tekellerin önüne geçerek kendisi üretime yönelebilir.
2.6.4. Tam Rekabetten Sapmalar
Devletin iktisadi faaliyette bulunmasını zorunlu hale getiren temel sebeplerden dördüncüsü ise tam rekabetten sapmalardır.
Tam rekabet piyasası; piyasada çok sayıda satıcı ve çok sayıda alıcının yer aldığı, bunların hiç birisinin tek başına veya gruplaşarak fiyatı etkileyemediği, ürün fiyatının piyasada arz ve talebe göre belirlendiği piyasadır.
Bir piyasanın serbest (tam) rekabet piyasası olması için gerekli şartlar / özellikler:
1. Çok sayıda alıcı ve satıcı: Piyasada çok sayıda üretici ve tüketici var ve hiçbiri tek başına fiyatı etkileyemez.
2. Piyasaya giriş-çıkış serbestîsi: Alıcı ve satıcı piyasada yer almak ve ayrılmak serbesttir.
3. Ürünlerin homojen olması: Bir ürün, piyasanın her yerinde aynı kalite özelliklerinde ve farklılık yoktur.
4. Piyasanın açık ve şeffaflığı: Tüm alıcı ve satıcılar, piyasa şartları ve olayları konusunda tam bilgi sahibidirler ve piyasalarda gizli anlaşmalar yoktur.
5. Üretim faktörleri hareketinin tam olması: Emek, sermaye ve girişimci gibi, üretim faktörleri serbestçe yer değiştirir ve hangi dal daha kârlı ise oraya yönelebilirler.
Sayılan bu şartların oluşmadığı ve bu şartlardan sapma olduğunda devlet ekonomiye müdahalede bulunur.