içinde Kanunlara uygunluk, ayrımcılığın önlenmesi, ölçülülük, yetkinin kötüye kullanılmaması, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, nezaket, şeffaflık, hesap verilebilirlik, haklı beklentiye uygunluk, kazanılmış hakların korunması, dinlenilme hakkı, savunma hakkı, bilgi edinme hakkı, makul sürede karar verme, kararların gerekçeli olması, karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi, kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi, kişisel verilerin korunması gibi iyi yönetim ilkelerine uygun işlem ve eylem ile tutum veya davranışta bulunup bulunmadığını gözetir ve iyi yönetim ilkelerine uyar.288
Burada iyi yönetimden amaç, yönetimin temiz toplum ve ahlak kurallarına uygun olarak işlemesini sağlamaktır. Yönetim iyi ve dürüst işlerse, denetleme organlarının yükü de hafifleyecektir.289
Kamu Denetçiliği Kurumu, idarinin eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışları üzerinde denetleme yetkisini kullanırken, idarelerin iyi yönetim ilkelerine uygun hareket edip etmediğini veya eylem ve işlemlerinde bu ilkeleri dikkate alıp almadığı üzerinde odaklanarak hareket etmektedir. Bu ilkelerin muhteviyatına kısaca değinecek olursak;
Kanunlara Uygunluk İlkesi: Yönetimin hukuk kuralları içinde kalarak, objektif bilgiye dayalı karar vermesi ve kararların hukuk yolu ile denetlenmesini ifade eder. Bu şekilde kurumların adil olarak oluşturulan yasal çerçeveler içinde hareket etmelerini ve kişilerin de kendi davranışlarına kanunların uygulanabileceğini kabul etmelerini öngörmektedir. Devletin sürekliliği için bu ilkeye mutlaka uyulması gerekmektedir.290
Şeffaflık İlkesi: KDK, hem yönetilenlerin idari işleyişe katılabilecekleri hem de gördükleri aksaklıkları denetleyebilecekleri bir yönetim anlayışını ortaya koymaktadır. En iyi denetimin yönetilenler tarafından gerçekleştirileceğini savunan yaklaşım öncelikle idari işleyişin şeffaf olmasını gerektirmektedir. Şeffaflık yoluyla yasalara uygunluk denetiminin
287 Sağlam, 2012: 44-31. 288 KDK, md.6.
289 Tortop, 1998b: 15. 290 Çukurçayır vd., 2012: 1.
sağlanması ve hukukun üstünlüğünün korunması güvence altına alınacak ve Kamu Denetçiliği, iş ve eylemlerde şeffaflığı sağlayacaktır.291
Hesap Verilebilirlik İlkesi: İyi işleyen bir devlet mekanizmasında, kamu kurum ve kuruluşları her zaman hesap verebilirliğe tabidir. Bu bağlamda başta kamu kaynaklarının nasıl kullanıldığını izlemeye imkân verecek olan mali saydamlık olmak üzere kamusal faaliyetlerin takibine olanak sağlayan ve gerçekleştirilen faaliyetlerde vatandaşın hakkını koruyan hesap verebilir bir anlayışı hayata geçirmek gerekmektedir. Bu amaçların gerçekleştirilmesinde KDK’ nın gerçekleştireceği denetim faaliyeti ile vatandaşın hesap sorabilir bir bilgiye erişmesinde ve bu kapsamda kamuda hesap verebilirliğin sağlanmasında etkin rol oynayacaktır.292
Eşitlik İlkesi: Tüm vatandaşların mevcut refah seviyelerini muhafaza etmek ve geliştirmek fırsatlarına sahip olmalarını gerektirmektedir. Benzer olayların, benzer şekilde, tarafsız ve adil muamele görmesinden kesinlikle ödün verilmemelidir. Kamu sektörünün aldığı kararlarda toplumun her hangi bir kesimini kayırıcı uygulamalar yapmaması ve vatandaşın tabi olduğu kuralların açık ve net şekilde ortaya konarak herkese aynı şekilde uygulanması vatandaşların devlete güven duymalarını sağlar.293
Kazanılmış Hakların Korunması İlkesi: Vatandaşların hak ve özgürlüklerini kamu erkini kullananlara karşı korumak ombudsmanın en temel görevidir. Ombudsman kurumu, kamu yönetimin adil olmayan ve bir konuda hata yapılması durumunda ya da vatandaşların haklarının açıkça kamu yönetimince ihlal edildiği durumlarda onu koruyucu tedbirlerin alınmasını sağlar. Ombudsman, devlet ile birey arasındaki aracılığını, hem vatandaşlar hem de idarece kabul edilebilecek ortak bir çözüm bulabilmek için kullanır ve ortaya çıkabilecek ihtilafların çözümünde objektif olur. Bağımsız, tarafsız, güven duyulan, kamu yönetiminin sahip olduğu tüm belge ve bilgileri ulaşıp inceleyebilen, parlamento ve kamuoyu desteğine sahip olan ombudsman, çalışmalarıyla temel hak ve özgürlüklerin korunmasında etkili olacaktır. Böylece, yönetenler de yönetilenlerin hak ve özgürlüklerine daha saygılı olma gereğini duyacaklardır.294
Bilgi Edinme Hakkı İlkesi: Açık ve demokratik bir yönetimin en önemli unsurlarından biri de bilgi edinme hakkıdır. Bilgi edinme hakkı daha demokratik ve açık bir toplumun inşası ve yolsuzlukla mücadelede son derece önemli bir araçtır. Her şeyin ötesinde bir insan hakkıdır. Saydamlık ve bilgilerin paylaşımı olmadan demokratik bir katılım sürecinden
291Abdioğlu, 2007: 95. 292 Abdioğlu, 2007: 96. 293Çukurçayır vd., 2012: 13. 294Efe ve Demirci, 2013: 6.
bahsetmek mümkün değildir. Kapalı bir devlet çoğu zaman etkililikten uzaktır. Bunun da ötesinde sır saklayan bir devlet şüphe uyandırır ve söylentileri artırır. Böyle bir kültürde halk tüm kamusal bilgi ve belgeleri şüpheyle karşılar. Bilgi edinme hakkı yasaları yolsuzlukla mücadelede de etkili bir araç olarak kullanılmaktadır. Vatandaşların ellerinde daha fazla kamusal bilgi ve belgenin mevcut olması yolsuzlukların ortaya çıkarılması ve giderilmesini kolaylaştırmaktadır.295 Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Bu bağlamda kişi kendisini
ilgilendiren konuya ilişkin idareden bilgi isteyebilir ve idare de vatandaşa, Bilgi Edinme Kanunu kapsamında, kendisinden istenilen bilgi ve belgeleri on beş gün içinde temin etmek durumundadır.
Haklı Beklentiye Uygunluk İlkesi: Adil ve güvenilir bir kamu hizmeti, kamuoyunun güvenini sağlamlaştırır. Bu ilkenin etkili ve verimli bir şekilde uygulanması KDK’ yı gerekli kılmaktadır. Kamu Denetçiliği (ombudsmanlık) müessesesi vatandaşın şikayetlerinin çözümlemesine yardımcı olur ve kamunun keyfi uygulamalarına karşı vatandaşı korur.296
Ayrımcılığın Önlenmesi İlkesi: Kamu sektörünün aldığı kararlarda toplumun her hangi bir kesimini kayırıcı uygulamalar yapmaması ve vatandaşın tabi olduğu kuralların açık ve net şekilde ortaya konarak herkese aynı şekilde uygulanması vatandaşların devlete güven duymalarını sağlar.297
Ölçülülük, Tarafsızlık ve Dürüstlük İlkesi: Kurumların aldığı kararların, herkese eşit ve eş zamanlı uygulanması ve elde edilmesi beklenen sonuçlarla gerek kullanılacak kaynaklar, gerekse olumsuz etkilenecek kesimlere olan etkileri arasında makul bir ilişki olması gerekmektedir.298
Dinlenilme Hakkı İlkesi: Kurumların ve usullerin tüm vatandaşlara hizmet etme gayreti içinde olması gerekmektedir. Bu ilke, vatandaşların yönetimde/hükümette bulunanlarca dinleneceklerini bilmeleri anlamına gelmektedir. Duyarlı yöneticinin, cevap vermeye hazır, sempatik, sorunlara duyarlı aynı zamanda halkın ihtiyaç ve isteklerini anlayabilen ve uygulayabilen bir yapıda olması gerekmektedir.299
Eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, haklı beklentiye uygunluk, kararların açık, anlaşılır ve net olması, nezaket, ölçülülük, kararların gerekçeli olması gibi ilkeler, idarenin sunduğu hizmetin kalitesini artırmakta ve yönetimin bireylerin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Kısaca, ‘iyi yönetim ilkeleri’ olarak ifade edilen bu
295 Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007/2013), Kamuda İyi Yönetişim Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara, 2007: 7/8.
296 Abdioğlu, 2007: 97. 297 Toksöz, 2008: 18. 298 Toksöz, 2008: 18 299 Özer, 2006: 80.
ilkelerle, birey, sesini idareye duyurabilmekte ve güçlü idarenin varlığı karşısında güçsüz kalacağı anlayışının sebep olduğu kısır döngüden çıkabilmektir.300
Bu bağlamda Kamu Denetçiliği Kurumu 2013 yılı Faaliyet Raporunda, iyi yönetim ilkelerinin incelenmesi suretiyle kamu yönetimi reformu alanında ilerleme kaydedilmesine katkı sağlamayı var oluş sebebi olarak belirtmiştir. Kamu Denetçiliği Kurumu, kurum ve kuruluşlara görevlerini daha iyi yerine getirmesinde yardımcı olan bir çözüm kaynağı rolü oynamaktadır.301
Kamu kurum ve kuruluşları karar alma ve alınan kararları hayata geçirme aşamalarında vatandaşların ihtiyaç ve değerlerini gözetmelidir. Kamuda etkinliği sağlama çalışmaları ile beraber yetki ve sorumlulukların alt birimlerle paylaşılması ve daha geniş takdir yetkisi ile kamu çalışanları hesap verme düzenlemeleriyle yeni işlev ve sorumluluklar üstlenmektedirler. KDK ile kamuda hâkimiyetin sağlanması ve sorumluluk mekanizmalarının iyi düzenlenmesi amaçlanmaktadır.302