Kamu Özel İşbirliği Uygulama Aşamaları

1.4.12. İşletme Hakkı Devri Modeli (İHD)

İHD modelinde en önemli husus uygulama yeni inşa edilecek bir tesise yönelik değil, mevcut olan tesislere yönelik bir modeldir. Bu özelliğiyle diğer modellere göre farklılık göstermektedir. Mevcut olan bir varlıktan söz edildiğinden dolayı tasarım, inşa ve finansman sağlama gibi safhalardan bahsedilmez. Model aracılığıyla yapılan şey var olan bu tesisin işletme hakkını özel sektöre vermektir. Özel kesim temsilcisinden gelir elde eden kamu idareleri, işletme hakkının devri için belirlenen müddetin sona ermesiyle, elinde bulunan varlığın mülkiyetini faaliyetlerini devam ettirir bir halde teslim alır. 4046 sayılı “Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun” bu modele yönelik oluşturulmuştur (Ersöz, 2010). KÖİ modeli genel olarak yapılabilirliğin planlanması ve değerlendirilmesi, ihaleye sokulması, yapımı ve işletimi aşamalarından oluşmaktadır (Morallos ve Amekudzi, 2008). Projenin maddi yükü, dizaynı, inşası genel hatlarıyla özel sektörün mesuliyetindedir. Kamu kısmı umumiyetle hizmetin kalitesinin denetlenmesinden sorumludur. Kamu tarafı projelerin alıcısı ve itilafların aktif organizatörüdür (Blanc-Blance-Brude ve Strange, 2007).

1.5. Kamu Özel İşbirliği Uygulama Aşamaları 1.5.1. Müzakere Aşaması

KÖİ projelerinin komplikasyonların asgariye indirmek multidisipliner bir çalışma ve profesyonellik gerektirir. Planlanan projeleri etkin biçimde gerçekleştirebilmenin yolu süreci planlayan komitenin uzmanlığı ile ilişkilidir. Profesyonel ekibin oluşturulduğu, kişilerin görev ve sorumluluklarının belirlendiği kısımdır (Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB, 2016).

Profesyonel ekip belirlendikten sonra yapılması öngörülen yapının ayrıntıları sistemli biçimde planlanır. Projenin her aşamasının dikkatli biçimde oluşturulması denetim, maliyet, süre ve işlevsellik gibi birçok nedenden dolayı zaruridir. Süreç boyunca ortaya çıkabilecek tüm değişkenlerin kontrol altına alınması, projenin sürdürülebilirliği açısından önemlidir. KÖİ yapısını planlarken multidisipliner ekipteki her bir bireyin ya da danışmanın (mali ve teknik) alanında uzman olması elzemdir (Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB, 2016).

19

1.5.2. İhale Öncesi

Halihazırda yapılması planlanan yapılardan daha kapsamlı bir proje yapılması ihtimaline karşı, değerlendirme aşamasında projeler gözden geçirilir çeşitli yapı planları arasından seçim yapılır, projenin yapısı güçlendirilir. Bu yapı güçlendirme ve risk hesaplama eylemleri tüm süreç boyunca yapılır, risk dağılımı hakkında ek çalışmalara ve kararlara ihtiyaç duyulabilir. Riskler detaylı biçimde belirlenir, alınması gereken önlemler kontratta bulunmalıdır. KÖİ sözleşmesinin eskizini oluştururken, temel unsurların belirlenmesi önemlidir. Bu tüm sürecin temelini oluşturur. Ticari ve finansal çözümlemeler yapılarak taahhütler belirlenir (Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB, 2016). İhale yetkilileri yapılacak ihaleyi rekabetçi usul olarak planlamalıdır. İhalenin çeşitli prosedürleri, yalnızca KÖİ ile ilişkili değildir. Hizmet için hususi olan tüm metaların temini, bayındırlık ve hizmet anlaşmaları için de tasarlanmıştır. KÖİ ile ilgili tam ve kapsamlı hukuki çalışmalar yapılmamıştır. AB ve ulusal kanun düzenlemeleri otoriteler tarafından yapılmaktadır, ihale metotları belirlenmelidir (Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB, 2016).

İhalenin değerlendirilmesi ve öncelikli teklifin seçilmesinde temel amaç en ekonomik ve yararlı teklifin seçilmesi kilit nokta olmalıdır. KÖİ projesinin hak ediş şartları haksız ihale sürecine neden olmaması adına açıkça belirtilmelidir (EIB, 2016).

İhale görevlileri hangi projenin sermaye kısıtlaması olmadan uygulamaya değer olduğuna karar verir. Proje ayrıntıları yeterince net değil ise kabul edilebilir projeler uygulanmaz, amaç fonksiyonu temel alınır. Birbiri ile benzer ya da ilişkili projeler mukayese edilir, karar alıcı seçenekler arasından seçim yapar. Özel sektör paydaşının rolünün net olarak belirlenmesi projenin bekası açısından elzemdir. Tüm bu aşamalardan sonra ihaleye katılmayı talep eden şirketler mektup ile davet edilir. Mektuba KÖİ projesinin taslağı eklenmelidir (Şataf, 2011).

1.5.3. İhale Süreci

İhale sürecinde, ihale sorumlularının en fazla dikkat etmesi gereken husus projenin iyi tanımlanmış, faydacı, yenilikçi ve maddi değerini koruyan bir proje olmasıdır. İhale süreci objektif, nesnel ve şeffaf olmalıdır. Davet edilen şirketler, resmi olmalı ihalenin tüm prensiplerine uygun davranmalıdır. İhale sürecinin esas amacı, uzun dönem KÖİ projelerinde yarışmacı yapıyı ve yenilikçi düzenlemeleri sağlamak ve paranın değerinin korunmasına yardımcı olmaktır. İhale süresince, şeffaflığa ve eşit davranışa dikkat

20

edilmesi temel prensip edinilmelidir. Sürecin tüm aşamaları (tamamlanması gereken süre, teknik özellikler vb.) ihale prensibine uygun olmalı, teklifler zamanında değerlendirilmelidir. Kamunu ihale ilanına çıkması ile birlikte resmi ihale süreci başlar (). Tüm yetkililer proje boyunca Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayınlanan bildirilere uymak zorundadır. Bu bildiriler şirketlerce de takip edilmeli, sorgulanmalı ve kalitelerini geliştirmeliler. İhaleye katılanların şirketlerin yetkinliği anketlerle değerlendirilir olup olmadığı denetlenir. Uzmanların ve otoritelerin KÖİ ihale bildirilerini ve ön yeterlilik anket taslaklarını hazırlaması standart bir uygulamadır (MOF, 2012; Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB 2016).

İhaleye katılan şirketler son elemeyle, ortalama beşte bir oranında azaltılır. Tekliflerin elenmesi yetkililer ve danışmanlar için zaman alan bir süreçtir. Teklif ne kadar çok olursa, eleme yapma o kadar etkili olur. Kamu sektörü ihaleye katılan ve kaybeden adayları cesaretlendirmek için proje hazırlama aşamalarında yaptıkları masrafları karşılar. Son eleme için ön yeterlilik teklifleri de verilirken; proje için çalışacak olan kurulun iş aktivitelerini, finansal kaynak bilgilerini ve projeye dâhil olan personelin kalitesini açıklayan bilgiler verilir (EIB 2016).

İhale dokümanlarının hazırlanması genellikle ihalenin son aşamasında yapılır. İhale davet belgesi, ihaleye katılanların ihtiyaç duyacağı tüm bilgileri içermelidir. Danışmanların davetiye içeriğini özenle seçmesi, detaylarını en ince ayrıntısına kadar belirtmesi, KÖİ sözleşmesi imzalanmadan önce itiraz ve değişikliklere açık olması çok önemlidir (MOF, 2012; EIB, 2016).

AB temin yasaları altında, iletişim doğası ve seviyesi gereği temin prosedürüne göre ihaleye katılanların karar vermesine izin verilebilir. Faydayı en üst seviyede tutabilmek ve paranın değerini korumak için ihale sürecini iyi yönetmek gerekir. Örneğin; davetiye mektubunu gönderdikten kısa süre sonra teklif verenlerin sorularını yanıtlamak ve ilgili konuları açıklamak için konferans ve toplantıların düzenlenmesi, teklif verenlere tüm konularda detaylı bilgi ve belgelere erişebilecekleri “bilgi odaları” açılması gibi. Şartlar ve koşulları içeren protokol ile kurallar, teklif verenlerin rızasıyla interaktif olarak da sunulabilir. İnteraktif olarak sunulmasının amacı tekliflerin kalitesini arttırmak ve geliştirmektir (MOF, 2012; Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB, 2016).

Teklifler verildikten sonra, tercih edilen teklif incelemeye alınır. Tekliflerin ilk olarak şartlara uygun olup olmadığı denetlenir. Şöyle ki; ön değerlendirmede kaybetmiş olsa

21

bile teknik donanım olarak geliştirilebilir veya mali yapısı uygun ve teknik gerekleri sağlayabilecek konumda olanlar için çözümler üretilebilir. Hayata geçirilecek olan projelerin yönetimi ve uygulanabilirliği çok önemlidir. Çünkü ihale kurulu, şirketlerin ihalede yapmış oldukları tekliflerin, şirketlerin yetenekleri ile uyumlu olup olmadığını araştırır. Anahtar konu ise alternatif tekliflerin değerlendirileceği ve puanlanacağı ölçütlerin seçimidir. Bu puanlama ölçütleri, projeyi en iyi şekilde uygulayabilecek şirketin seçiminde kullanılır (Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB, 2016).

Bazen bir teklifçinin verdiği teklif yeterli olmasına rağmen yetkili, elenmiş olan birkaç teklifçiye de davetiye gönderir. Bu şekilde yapılan bir ihalede prosedürün kontrolü, tecrübe ve sürecin sorgulanması açısından önemlidir. Teklifçilerin ilgisi, istenen bilgiler ve belgeler yüzünden düşük olursa sürecin daha uygun şartlarda tekrarlanması gerekir. Verilen tekliflerde istenen düzeyde rekabete ulaşılamaz ise, en iyi çözüm ihaleyi olduğu haliyle devam ettirmektir (Kalkınma Bakanlığı, 2014).

1.5.4. Mutabakatta Sonuca Ulaşılması

KÖİ maliyeti, normalde tamamı, istisnai durumlarda bazı bölümleri, proje finansman anlaşmaları tarafından karşılanmaktadır. Mümkün olduğu sürece yetkili, teklifçilerin verdikleri teklif oranında finansal güvenliği tamamıyla sağlamaktadır. Bu mali sözleşmelerin ve mali sözleşmelerin yerini alacak olan anlaşmaların, KÖİ sözleşmesi imzalandıktan kısa süre sonra yetkili tarafından sonuca ulaştırılmaktadır. Mali piyasanın zor şartlarında tamamıyla kabul edilmiş mali paketleri ihale anında kabul etmek zor olabilir. Mali anlaşmalar, KÖİ sözleşmesi imzalandığında hemen sözleşmeye dâhil edilmez. Finansörler gücünü, KÖİ projesi ihale sürecindeki belirli piyasa ve projelerden alır. Yönetim son olarak, ihalecilerin tekliflerinde bulunan mali planlarını açıklanabilir bir şekilde yönetime teslim edilmesini ister. Bu mali planların içinde teklifçilerin borcu nereden, kimden aldıklarını, aldıkları borcu nerede kullanacaklarını ve KÖİ projesinin ana yapısını bozmadan yapacakları tasarımlar yer almalıdır. Teklifçiler bu mali planların yetkili yönetimce kabul edilmesini sağlamalıdırlar. Borç alınan şahıs veya birimler proje belgeleriyle ilgili detaylı incelemeler ve detaylı çalışmalar yapabilir, bazen de KÖİ sözleşmesinde bazı değişikliklerin yapılmasını isteyebilirler. Yetkililer, borç verenlerin KÖİ sözleşmesinde yapılmasını istedikleri değişikliklerin temin prosedürlerince özel ortağı korumak ve projenin sınırları dışına çıkılmaması için belirli bir sınırı olmasını sağlamaktadır (MOF, 2012; Kalkınma Bakanlığı, 2014; EIB, 2016).

22

1.6. Kamu Özel İşbirliğinin Avantajları ve Dezavantajları