Kur (Kambiyo) riski

Kur veya kambiyo riski, ülke parasının değerinin diğer yabancı paralar karşısında değer kaybetmesi veya bankanın döviz pozisyonunda mevcut yabancı paraların birbirleri arasındaki değerlerinde meydana gelen değişimler sonucu uğranılabilecek zarar olasılığıdır. Kur riski, banka bilançosunda yabancı para aktiflerin yabancı para pasiflerden az olması durumunda yüksektir. Bu duruma “açık pozisyon” denir. Tersi duruma ise “kapalı pozisyon” adı verilir. Bir bankanın döviz borçları ve döviz alacaklarından kaynaklanan pozisyonunun sebepleri şu şekilde sıralanabilir [15]: -Kredi verme faaliyeti,

-Yabancı sermaye sağlamaya yönelik faaliyetleri, -Müşterileri adına yüklenilen taahhütler,

-Bankanın mali faaliyetleri ve

-Enflasyonun etkilerini arındırma çabalarıdır

Döviz piyasası yoğun spekülatif amaçlı hareketlerin olduğu bir piyasadır. Döviz kurları etkileyen ödemeler dengesi, satın alma gücü paritesi ve faiz oranları gibi pek çok faktör vardır. Gelecekte döviz kurunun ne olacağını tahmin etmeye yönelik birçok bilimsel çalışma yapılmaya çalışılmakla birlikte pek çok temel ekonomik göstergenin etkisi altında olan döviz kuru hakkında kesin sonuçlar veren tahminler yapmak pek mümkün olamamaktadır. Bu nedenle özellikle ülke içi belirsizlik ve güvensizlik ortamlarının hâkim olduğu dönemlerde bankalar hiçbir dönemde olmadıkları kadar kur riski ile karşı karşıya kalmaktadırlar.

Genel olarak üç çeşit kur riskinden bahsedilebilir. Bunlar; İşlem riski, muhasebe ya da çevirme riski ve ekonomik risktir. İşlem riski, ulusal para ve işlemin yapıldığı yabancı ülke parası arasındaki kur farklılıklarının nakit akışları üzerinde yarattığı potansiyel etkidir. İşlem riski, döviz kuru hareketlerinin gelecekte beklenen nakit akışı üzerinde doğrudan yarattığı kar veya zarar olasılığı olarak da tanımlanabilir. Muhasebe riski, bir firma bilançosunda yabancı para cinsinden aktif ve pasiflerin ulusal para cinsinden değerlerinin muhasebe dönemleri içinde herhangi bir fiziki işlem olmaksızın değişimini ifade eder. Pek çok ülkede dövizle yapılan işlemlerin muhasebe kayıtlarının ulusal para cinsinden kaydedilmesi zorunluluğu vardır. Bu durum kur farklarının aleyhte gelişmesi ile zarara dönüşebilmektedir. Ekonomik risk, işlem ya da muhasebe riskleri döviz kuru hareketlerinin şu andaki etkisini tanımlar. Ekonomik risk firmaların hem cari hem de gelecekteki nakit akış değerleri üzerinde döviz kurundaki değişimlerin etkisini gösterir [22].

Bankaların taşıdıkları kur riskini ölçen üç temel oran vardır. Bunlar; likidite oranı, kur riski ve CAR oranıdır. Likidite oranı, bankalar ve özel finans kurumlarının kısa vadeli döviz mevcutlarının kısa vadeli döviz taahhütlerine bölünmesi ile bulunur. Bu oran %10’dan az olamaz.

Döviz kuru, basit bir ifade ile iki ülke parası arasındaki değişim oranıdır. Bu oran, milli paranın ne kadar yabancı para satın alabildiğini göstermektedir. İki ülke arasındaki döviz kuru enflasyonu yüksek olan ülke aleyhine yükselmektedir. Türkiye'de olduğu gibi, enflasyonu daha yüksek olan ülkenin para değeri düşmektedir. Bu gelişme karsısında, tasarruf sahipleri milli para yerine dövize kaymaktadırlar. Mevduat hacminin en çok yabancı para cinsinden olması bankalardaki kur riskini de yükseltmektedir. O halde, kurlar birincil olarak enflasyonun etkisi altında dalgalanmaktadır. Enflasyon arttıkça döviz kuru riski de artmaktadır. Döviz kuru riskini etkileyen bir diğer unsur da, bankanın doğru bir kur riski yönetimi ile fiyat değişikliklerine karsı tedbir almasıdır. Vadeli piyasalardaki türev araçları ile pozisyon alan banka, bilançosunu kur riskinden koruyabilmektedir. Türkiye'de açık piyasa ekonomisine geçildikten sonra, genel olarak döviz kuru toptan eşya fiyat endeksinin altında kalmıştır. Kriz yılları olan 1991, 1992 ve 1994 Finans

krizi ve son olarak 2000 Kasım ve 2001 Şubat krizleri nedeniyle dövize talep fazla gerçekleştiğinden döviz kuru enflasyonun üstünde seyretmiştir [13].

Kur riski oranı, uzun vadeli döviz mevcutlarının uzun vadeli döviz borç ve yükümlülüklerine bölünmesi ile bulunur. Bu oran %80 ile %110 aralığında olmalıdır. CAR oranı, riske maruz olan sermaye miktarını ölçer. Bankanın net genel pozisyonunun sermaye tabanına bölünmesi ile bulunur. Bu oranın %20 olması gereklidir. Bu orandaki amaç bankanın açık pozisyonunun sermaye tabanının 1/5’ini geçmesini önlemektir.

Bankaların kur riskinden korunmak üzere uyguladığı iki çeşit politika vardır. Bunlar; riski sınırlayıcı ve riskten koruyucu politikalardır. Riski sınırlayıcı politikalar, bankanın spot veya vadeli işlem pozisyonlarındaki açıkların bankanın taşıyamayacağı bir boyuta ulaşmasını önlemeye çalışır. Riskten koruma politikası koruyucu politikanın tam aksine bir yandan riske girerken diğer yandan bu riski karşılayacak teknikleri geliştirmektir. Bunlar; Vadeli, Özel, Takas ve Taahhütlü sözleşmelerdir [1].

Vadeli sözleşme, sözleşme sahibinin belirli bir finansal varlığı gelecekte belirlenen bir tarihte, sözleşmenin yapıldığı anda belirlenen fiyatla satın almasını hükme bağlayan yasal bir sözleşmedir. Özel sözleşme alıcısı, tıpkı vadeli sözleşme de olduğu gibi belirli bir finansal varlığı, belirlenen bir fiyatla, belirlenen tarihte satın alma veya satma hakkına sahip olur. Özel sözleşmenin farkı sözleşme değerindeki artış veya azalışa bağlı olarak sözleşme vadesindeki tek bir ödeme yapılması yerine, özel sözleşmenin değerindeki günlük değişimlere bağlı olarak sözleşme değerindeki artış veya azalış kadar alacaklandırılır veya borçlandırılır. Takas sözleşmede, sözleşme tarafları belirli nakit akışlarını sözleşmede belirlenen şartlarla trampa ederler. Nakit akışı genel olarak faiz oranı, parite veya diğer finansal endekslere bağlı olarak trampa edilir. Taahhüt sözleşmeleri, vadeli, özel ve takas sözleşmelerinden farklı olarak sözleşmede belirlenen finansal varlığın önceden belirlenen vade ve fiyatla satın alınması ve satılmasını sözleşmenin iki tarafı için zorunlu kılmamaktadır [4].