KalkÕnma AjanslarÕnÕn Kuruluúu, Koordinasyonu ve Görevleri HakkÕndaki 5449 SayÕlÕ Kanun’un birinci maddesinde kalkÕnma ajanslarÕnÕn, kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluúlarÕ arasÕnda iúbirli÷i geliútirmek, bölgedeki kaynaklarÕn verimli kullanÕmÕnÕ sa÷lamak, yerel potansiyeli harekete geçirmek amaçlarÕ ile ulusal kalkÕnma plan ve programlarÕnda öngörülen politikalar ile uyumlu olarak bölgesel geliúmeyi arttÕrmak amacÕ ile kuruldu÷unun altÕ çizilmektedir. Yerel potansiyeli, kaynaklarÕ ve olanaklarÕ harekete geçirerek bölgenin ulusal ve uluslararasÕ ölçekte ekonomik, sosyal ve kültürel bir de÷er haline gelmesi temel amacÕnÕ taúÕyan kalkÕnma ajanslarÕ, bu hedefe ulaúmak için bölgedeki bireyler, firmalar ve kuruluúlar arasÕndaki iúbirli÷ini güçlendirmeye, birlikte ortak projeler üretebilmelerini sa÷lamaya ve bölgenin giriúimcilik potansiyelini harekete geçirmeye çalÕúmaktadÕrlar (Karataú, 2009:69).
Ülkelerin, bölgelerin ve sektörlerin rekabetçili÷i ve kalkÕnmasÕ için önemli bir araç olan kümelerin, kalkÕnma ajanslarÕ aracÕlÕ÷Õ ile hayata geçirilebilece÷i öngörülmektedir. KalkÕnma ajanslarÕ, kümelerin temel elemanlarÕ arasÕnda bahsedilen “iliúkili ve destekleyici kurum ve kuruluúlar” baúlÕ÷Õ altÕnda ele alÕnabilecek kuruluúlardan birisidir.
Kümelenme destek modeli geliútirilmesi sürecinin küme analiz aúamasÕnda yapÕlan, bir co÷rafi bölgedeki rekabet açÕsÕndan stratejik öneme sahip sektörlerin tespiti, kalkÕnma ajanslarÕnÕn yerel potansiyeli harekete geçirmek üzere gerçekleútirebilece÷i önemli bir fonksiyonudur.AyrÕca kalkÕnma ajanslarÕ, küme modelleri geliútirilmesi ve uygulanmasÕ aúamasÕnda küme kolaylaútÕrÕcÕlarÕ olarak adlandÕrÕlan ve küme içerisinde faaliyet gösteren firmalar arasÕnda ortaklÕklarÕn ve a÷ yapÕlarÕnÕn oluúmasÕnÕ, kümedeki tüm aktörlerin birlikte çalÕúmalarÕnÕ, küme katÕlÕmcÕsÕ olarak kimliklerini benimsemelerini, sosyal ortamlarda aktörlerin bir araya gelmesini, aralarÕnda güven ve sosyal sermaye oluúmasÕnÕ sa÷layarak kümenin daha fazla katma de÷er yaratmasÕna ve rekabetçili÷inin artmasÕna imkan veren kurumlar arasÕndadÕr.KalkÕnma ajanslarÕ kümelenme destek modeli geliútirilmesi aúamasÕnÕn baúarÕya ulaúmasÕ için gerekli olan kamu-özel sektör ortaklÕklarÕnÕn kurulmasÕnda ve finansman deste÷inin sa÷lanmasÕnda etkin bir rol oynayabileceklerdir.
KalkÕnma ajanslarÕ, rekabet gücü ve kümelenme açÕsÕndan ele alÕndÕ÷Õnda ülkemizde úimdiye kadar yoklu÷u hissedilen önemli kurumlardÕr. KalkÕnma ajanslarÕndan etkin bir úekilde yararlanÕlÕr ise birçok bölgede ve sektörde verimlilik ve rekabet gücü arttÕrÕlabilir ve kümeler geliútirilebilir.
157
4. ANTALYA ORGANøZE SANAYø BÖLGESø’NDE KÜMELENME EöøLøMLERøNøN TESPøTø
Organize Sanayi Bölgelerinde (OSB’lerde) aynÕ imalat alanlarÕndan birbirleri ile yo÷un iletiúim ve iúbirli÷i içinde olan firmalarÕn bulunmasÕ, bu imalat alanlarÕna dayalÕ bir kümelenmeye iúaret edebilmektedir. Bu nedenle, OSB’deki firmalarÕ faaliyet gösterdikleri endüstrilere göre sÕnÕflandÕrarak kendi aralarÕndaki iletiúim ve iúbirli÷i düzeylerine anket çalÕúmalarÕ aracÕlÕ÷Õyla bakmak kümelenme potansiyelini tespit edebilmek açÕsÕndan yararlÕ olabilmektedir. AyrÕca, OSB’lerde bir üretim zincirinin farklÕ aúamalarÕnda yer alarak birbirleri ile girdi-çÕktÕ iliúkisi içinde olan çok sayÕda tamamlayÕcÕ özellikte firmanÕn bulunmasÕ da bir kümelenme potansiyelinin var olabilece÷ine iúaret etmektedir.
Antalya Organize Sanayi Bölgesi’nde (AOSB) imalat sanayi alt sektörlerinde faaliyet gösteren firmalarÕn kümelenme potansiyellerinin belirlenmesi hedeflenerek 2009 yÕlÕ yazÕnda firma temsilcileri ile anket çalÕúmasÕ yapÕlmÕútÕr. Böylece AOSB’ deki firmalar, kümelerde görülen yo÷un iletiúim, iúbirli÷i, güven, bilgi akÕúÕ gibi özellikler açÕsÕndan incelenerek kümelenme potansiyelleri araútÕrÕlmÕútÕr.Bu kapsamda firmalara iliúki kurduklarÕ aktörler (tedarikçiler, rakipler, müúteriler, üniversiteler, ticaret odalarÕ, finansal kuruluúlar, yerel yönetimler vb), bu aktörler ile iliúkilerinin düzeyi ve iliúki kurduklarÕ bu aktörlerin co÷rafi da÷ÕlÕmlarÕ ile ilgili sorular sorulmuútur. AyrÕca firmalara iliúki kurduklarÕ di÷er aktörler ile aralarÕnda güven duygusunun oluúup oluúmadÕ÷Õ, oluútu ise düzeyi firmalarÕn kendilerine rakip firmalar ile iúbirli÷i yapmayÕ isteyip istemedikleri de sorulmuútur. Anket sorularÕ, AOSB’de faaliyet gösteren 110 firmadan imalat yapan 84 firmaya yöneltilebilmiútir. Bu 84 firma AB tarafÕndan geliútirilen “Ekonomik Faaliyetlerin østatistiki SÕnÕflama Sistemi” (NACE) D kÕsmÕnda yer alan imalat faaliyetleri bölümüne göre sÕnÕflandÕrÕlmÕú ve AOSB’de 11 farklÕ imalat faaliyetinin gerçekleúti÷i görülmüútür. ømalat faaliyetlerine göre sÕnÕflandÕrÕlan bu firmalarÕn AOSB içinde kendi imalat alanlarÕnda çalÕúan di÷er firmalar ile a÷
iliúkisi içinde olup olmadÕklarÕ ve iliúkilerin düzeyine dair sorular sorularak AOSB içinde aynÕ imalat alanÕna dayalÕ bir kümelenme olup olmadÕ÷Õ saptanmaya çalÕúÕlmÕútÕr. Bunun yanÕ sÕra AOSB’deki firmalarÕn OSB içinde girdi-çÕktÕ iliúkilerinin yani müúteri ve tedarikçilerinin olup olmadÕ÷Õ ve bu iktisadi aktörler ile iliúkilerinin düzeyi sorularak birbirleri ile iliúki içinde olan iktisadi aktörlerin AOSB’de kümelenip kümelenmediklerini görmek de mümkün olmuútur. Sonuçlar de÷erlendirildi÷inde “Kimyasal Madde ve Ürünler ile Suni Elyaf ømalatÕ” , “Metalik Olmayan Di÷er Mineral Ürünleri ømalatÕ”, “GÕda Ürünleri, øçecek ve Tütün ømalatÕ” için bir kümelenme potansiyelinin oldu÷u tespit edilmiútir.
Kimyasal Madde ve Ürünler ile Suni Elyaf ømalatÕ: AOSB’ de kimyasal madde ve ürünler ile suni elyaf imalatÕnda çalÕúan toplam 14 firmadan 13’ü anket çalÕúmasÕna katÕlmÕútÕr. NACE’ ye göre “kimyasal madde ve ürünler ile suni elyaf imalatÕ” sÕnÕflandÕrmasÕ altÕnda ankete cevap veren firmalardan 3 tanesi
“sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri ile parfüm, kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatÕ”, 2 tanesi “boya, vernik benzeri kaplayÕcÕ maddeler imalatÕ”, 8 tanesi “organik ve inorganik gübre imalatÕ”
yapmaktadÕr. Anket çalÕúmasÕ sÕrasÕnda “sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri ile parfüm, kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatÕ” üzerine faaliyet gösteren 3 firmanÕn “orta düzeyli” olarak nitelendirdikleri bir iúbirli÷i içinde olduklarÕ ö÷renilmiútir. Organik ve inorganik gübre imalatÕ ve paketlemesi üzerine çalÕúan firmalarda birbirleri ile benzer úekilde “orta düzeyli” bir iúbirli÷i yaptÕklarÕnÕ beyan etmiúlerdir. Bu firmalar gübre üretiminde kullandÕklarÕ bazÕ organik ve inorganik maddeleri birbirlerine temin ettiklerini açÕklamÕúlardÕr.
Kimyasal madde ve ürünler ile suni elyaf imalatÕnda çalÕúan ve ankete katÕlan 13 firmadan 9’u OSB’de tedarikçilerinin olup olmadÕ÷Õ hakkÕndaki soruya OSB’de karton ve ambalaj üreticisi firmalar ile tedarik iliúkilerinin oldu÷u cevabÕnÕ vermiúler ancak bu firmalar ile tedarik iliúkilerini “düúük düzeyli” olarak nitelemiúlerdir. OSB’de müúterilerinin olup olmadÕ÷Õ hakkÕndaki soru ile ilgili olarak ise “boya, vernik benzeri kaplayÕcÕ maddelerin imalatÕnda” çalÕúan 2 firma ve “sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri ile parfüm, kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatÕnda” çalÕúan 3 firma OSB’de müúterilerinin oldu÷unu ve bunlar ile “yüksek” olarak nitelendirilebilecek bir ticari iliúkilerinin oldu÷u cevabÕnÕ vermiúlerdir. Kimyasal madde ve ürünler ile suni elyaf imalatÕnda çalÕúan 13 firmanÕn 7’si OSB’de bulunan rakipleri ile “düúük” düzeyli bir iliúki içindedir ve 9 tanesi OSB Müdürlü÷ü ile “düúük” düzeyde bir ba÷lantÕya sahiptir. Kimyasal madde ve ürünler ile suni elyaf baúlÕ÷Õ altÕnda özellikle “organik ve inorganik gübre imalatÕ ve paketlemesinde” çalÕúan firmalarÕn kendi aralarÕnda orta düzeyli bir bilgi ve hammadde alÕúveriúi içinde olmasÕ bir kümelenme potansiyeline iúaret edebilmektedir.
1
stInternational Conference on Regional Development
158
GÕda Ürünleri, øçecek ve Tütün ømalatÕ: AOSB’de gÕda ürünleri, içecek ve tütün imalatÕnda çalÕúan toplam 17 firmanÕn 15’i anket çalÕúmasÕna katÕlmÕútÕr. Bu firmalardan 5 tanesi “et ve et ürünleri imalatÕnda”, 2 tanesi “süt ve süt ürünleri imalatÕnda”, geriye kalan 8 tanesi ise “farklÕ gÕda maddelerinin imalatÕnda” çalÕúmaktadÕrlar. Anket çalÕúmasÕ sÕrasÕnda gÕda ürünleri, içecek ve tütün imalatÕ firmalarÕ içinde özellikle et ve et ürünleri imalatÕnda çalÕúan firmalarÕn birbirleri ile “yüksek düzeyli” bir iúbirli÷i yaptÕklarÕ anlaúÕlmÕútÕr. Bu firmalardan 3 tanesi di÷er bir firmanÕn kesimhanesinden yararlandÕklarÕnÕ ve etleri o firmadan aldÕklarÕnÕ ifade etmiúlerdir. AyrÕca, bu 3 firma birbirleri ile hammadde alÕúveriúi yaptÕklarÕnÕ da belirtmiúlerdir. Bu et ve et ürünleri firmalarÕnÕn OSB içinde önemli bir hammadde tedarikçileri de bulunmaktadÕr. Di÷er gÕda ürünleri, içecek ve tütün imalatÕ firmalarÕ arasÕnda, et ve et ürünleri imalatÕnda çalÕúan firmalarÕnki gibi bir iúbirli÷i bulunmamaktadÕr. Ancak gÕda ürünleri, içecek ve tütün imalatÕ firmalarÕnÕn büyük bir kÕsmÕnÕn OSB içinde tedarikçilerinin oldu÷u anlaúÕlmaktadÕr. Bu tedarikçilerin baharat imalatÕ ve kutu ve ambalaj imalatÕ yapan firmalar oldu÷u ö÷renilmiútir. AyrÕca bu firmalarÕn büyük bir kÕsmÕnÕn OSB’deki rakipleri ile ve OSB Müdürlü÷ü ile iliúki kurduklarÕ saptanmÕútÕr.
GÕda ürünleri, içecek ve tütün imalatÕ içinde yer alan, özellikle et ve et ürünleri imalatÕ yapan firmalarÕnÕ kendi aralarÕnda bir kümelenme e÷ilimine sahip olduklarÕ söylenebilir.
Metalik Olmayan Di÷er Mineral Ürünleri ømalatÕ: AOSB içinde “metalik olmayan di÷er mineral ürünleri imalatÕ”nda çalÕúan 13 firmanÕn tamamÕ anket çalÕúmasÕna katÕlmÕútÕr. Bu firmalardan 3 tanesi
“düz camÕn úekillendirilmesi ve iúlenmesi faaliyetinde”, 4 tanesi “süsleme ve yapÕ taúÕnÕn kesilmesi imalatÕ içinde bahsedilen mermer kesme ve iúleme faaliyetinde”, 5’i “çimento, kireç ve alçÕ imalatÕnda”, 1 tanesi ise “cam elyafÕ imalatÕnda” faaliyet göstermektedir. Mermer kesme ve iúleme faaliyetinde çalÕúan 4 firma OSB içinde kendilerine makine tedarik eden firmalar oldu÷unu ve bunlar ile “çok yüksek düzeyli”
olarak iliúki kurduklarÕnÕ ayrÕca kendi aralarÕnda da “orta düzeyli” bir iliúkilerinin oldu÷unu beyan etmiúlerdir. Çimento, kireç ve alçÕ ürünleri imal eden firmalar aralarÕnda bir iliúkinin olmadÕ÷ÕnÕ belirtmiúlerdir. Ancak çimento, kireç ve alçÕ ürünleri imal eden firmalar OSB içinde ambalaj ve kutu imal eden tedarikçiler ile “yüksek düzeyli” bir iliúkilerinin oldu÷unu ifade etmiúlerdir. Bu firmalardan mermer kesme ve iúleme faaliyetinde çalÕúan 4 firma ile çimento, kireç ve alçÕ ürünleri imalatÕnda çalÕúan 2 firma OSB içinde müúterilerinin oldu÷unu ve “orta düzeyli” olarak nitelendirdikleri bir tedarik iliúkisi içinde olduklarÕnÕ açÕklamÕúlardÕr. Bu firmalarÕn OSB içindeki iliúkilerinin düzeyine bakÕldÕ÷Õnda, en yo÷un iliúkinin tedarikçiler ile daha sonra da rakipler ile kuruldu÷u görülmektedir. Bu tedarikçiler, mermer kesme ve iúleme üzerine çalÕúan firmalar için mermer makinesi tedarik eden firmalar iken, çimento, kireç ve alçÕ ürünleri imal eden firmalar için ambalaj ve kutu üreticileridir. Metalik olmayan di÷er mineral ürünleri imalatÕnda çalÕúan firmalar içinde “mermer kesme ve iúleme” üzerine çalÕúan firmalarÕn bir kümelenme potansiyeli gösterdi÷i sonucuna varÕlmaktadÕr.
5.SONUÇ
Günümüzde bölgesel kalkÕnma politikalarÕnÕn temelinde bölgeye rekabet gücü kazandÕrÕlmasÕ ve var olan gücün artÕrÕlarak küresel rekabet ile mücadele edecek düzeye çÕkartÕlmasÕ bulunmaktadÕr. Kümelenme, firmalarÕn iúbirli÷i ve rekabeti bir arada yürüttükleri bir yapÕ oluúturarak firmalarÕn verimliliklerini ve inovasyon yeteneklerini arttÕrmaktadÕr. Rekabetçi güç ise verimlili÷in yanÕ sÕra inovasyon yapabilme becerisi ile geliúmektedir.
KalkÕnma politikalarÕnÕn bölgesel düzeyde yürütülmeleri, tek bir bölgenin temel sorunlarÕna odaklanÕlmasÕ ve bölgenin potansiyeline uygun politikalarÕn tasarlanmasÕ açÕsÕndan önemlidir. KalkÕnma ajanslarÕ, 5449 SayÕlÕ Kanuna göre kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluúlarÕ arasÕndaki iúbirli÷ini geliútirerek ve kaynaklarÕn etkin bir úekilde kullanÕlmasÕnÕ sa÷layarak bölgesel geliúme elde edilmesi amacÕyla kurulmaktadÕrlar.Bu ba÷lamda, kalkÕnma ajanslarÕ faaliyet gösterdikleri bölgelerdeki sektörleri inceleyerek kümelenme potansiyeline sahip, rekabet gücü yüksek olan sektörleri tespit edip gerekli destekleri vermek üzere çalÕúabileceklerdir. Ajanslar, rekabetçi potansiyeli yüksek olan sektörleri inceleyerek haritalama süreci yürütecekler, böylece saptanacak kümeler için küme geliútirme ve uygulama süreçleri izleyeceklerdir. KalkÕnma ajanslarÕ, hem firmalar arasÕnda hem de firmalarÕn di÷er belirleyici ekonomik aktörler ile iletiúimini ve iúbirli÷ini geliútirecek úekilde küme kolaylaútÕrÕcÕlarÕ olarak görev yapacaklardÕr. KalkÕnma ajanslarÕnÕn görevlerinden bir di÷eri ise bölge içinde faaliyet gösteren firmalara finansman sa÷lamaktÕr. KalkÕnma ajanslarÕnÕn koordinasyonu ile AB hibelerinin önemli bölümünü oluúturan bölgesel kalkÕnma fonlarÕ da kümelenme açÕsÕndan kullanÕlabilecektir.
159 ÇalÕúmamÕz kapsamÕnda Antalya OSB’de “Kimyasal Madde ve Ürünler ile Suni Elyaf ømalatÕ”, “Mineral Ürünleri ømalatÕ”, “GÕda Ürünleri, øçecek ve Tütün ømalatÕ” için bir kümelenme potansiyelinin oldu÷u görülmüútür. østatistiki Bölge Birimleri SÕnÕflamasÕ Düzey 2'ye göre Antalya, Burdur ve Isparta illerini kapsayan TR61 bölgesi için Isparta merkezli olarak kurulan BatÕ Akdeniz KalkÕnma AjansÕ bu çalÕúmalarÕ geniúletecek, BatÕ Akdeniz Bölgesi’nde rekabetçi özellikleri öne çÕkan sektörler için kümelenme stratejileri hazÕrlayacak, hazÕrlanan stratejilerin yürütülmesi, sektörlerin desteklenmesi ve aktörler arasÕndaki iúbirli÷i ve güvenin artÕrÕlmasÕ yönünde çalÕúmalar yapacaktÕr. Böylece BatÕ Akdeniz Bölgesi’nin ekonomik kalkÕnmasÕ için önemli adÕmlar atÕlaca÷Õ beklenmektedir.
KAYNAKLAR
Alsaç F., Bölgesel Geliúme AracÕ Olarak Kümelenme YaklaúÕmÕ ve Türkiye øçin Kümelenme Destek Modeli Önerisi, DPT UzmanlÕk Tezi, Ankara, 2011
Bergman E. M. & E. J. Feser (1999). Basic Operational Concepts and Supporting Theoretical
Frameworks,http://www.rri.wvu.edu/Webbook/Bergman-Feser/contents.htm, (øndirme Tarihi: 24.05.2011).
Boelholt, P.& B. Thuriaux , “Public Policies to Facilitate Clusters:Background, Rationale and Policy Practices in International Perspective”,in: Boosting ønnovation.OECD Publications,1999, pp 381-412
Karataú, A. (2009). KalkÕnma AjanslarÕ ve Kümelenme øliúkisi,.
http://www.musiad.org.tr/img/yayinlarraporlar/cerceve_dergisi_51_12.pdf, (øndirme Tarihi: 20.06.2011).
Porter M. , “Clusters and the New Economics of Competition”, Harward Business Review, November-December 1998, 77–90.
Porter M. “Location, Competition and Economic Development: Local Clusters in a Global Economy”, Economic Development Quarterly, 14:1, 2010, 15–34.
Raines, P., “Local or National Competitive Advantage? The Tensions in Cluster Development Policy”, European Policies Research Center, University of
Strathclyde, UK, February 2001.
161