Bu bölümde kaşmir liflerinin tanımı, lif özellikleri, kalitesi, kullanım alanları ve dünya genelinde üretim ve tüketim miktarları ile ilgili kısa bilgiler verilmiştir.
1.7.1. Kaşmir Liflerinin Tanımı
Kaşmir lifleri, lif sınıflandırılmasına bakıldığında kıl kökenli hayvansal lifler grubunda yer almaktadır. Orta Asya’da özellikle Himalayalar, Moğalistan, İran ve Afganistan’da yaşayan “Capra hircus laniger” adlı kaşmir keçilerinden elde edilir. Bu tür keçiler genellikle yüksek yerlerde (5000 metrenin üzerindeki yüksekliklerde), kışları soğuk ve sert geçen iklimlerde yaşamaktadırlar. Bu hayvanların vücutları kalite ve özellik bakımından birbirinden farklı iki tip kıl örtüsüyle kaplıdır. Üst kıllar iklim koşularına adapte olmuş sert kıllardır. Dış kılların altında çok daha iyi kalite de ve kaşmir olarak adlandırılan kıllar bulunmaktadır (Atav ve diğerleri, 2003).
Şekil 3: Kaşmir Keçisi
Kaşmir lifleri, kaşmir keçisinden taranarak veya yolunarak elde edilir (Kaya ve Yazıcıoğlu, 1992: 221). Bir kaşmir keçisinden elde edilen yıllık kaşmir lifi miktarı 80-100 gramdır (Kaya ve Yazıcıoğlu, 1992: 221). Babaoğul ve diğerleri (2010) ise bir keçiden 200-250 gram kaşmir lifi alınsa bile iplik ve kumaş yapımında bunun 100-150 gramından yararlanıldığını belirtmişlerdir.
Kaşmir lifleri dünyada lüks lifler olarak anılmaktadır. Atav (2013) çalışmasında, kaşmir liflerinin üretim miktarları göz önüne alındığında önemsiz gibi görünse de, katma değeri dikkate alındığında öneminin daha iyi anlaşılabileceğini vurgulamıştır. Bunun nedenleri;
1- Dünyanın belirli bölgelerinde yaşayan kaşmir keçilerinden elde edilmeleri ve yıllık üretim miktarlarının çok düşük olması,
2- Diğer doğal lifler ile karşılaştırıldığında ekstra yumuşaklık ve parlaklık göstermeleri,
3- Pahalı bir lif olmasından dolayı kişiler tarafından ulaşılma ihtimalinin düşük olması ve bu durumun kişilerde lüks algısını meydana getirmesi ve ulaşma isteğinin artmasıdır.
1.7.2. Kaşmir Liflerinin Özellikleri, Kalitesi ve Kullanım Alanı Kaşmir lifleri; lif özellikleri, kalite ve kullanım alanları bakımından diğer kıl kökenli hayvansal lifler ile benzerlik göstermektedir. Aynı zamanda kendilerine has bazı özelliklerde taşımaktadırlar.
Özellikleri:
Mikroskobik yapısına bakıldığında kaşmir liflerinde kütikula ve korteks (epidermis) tabakası bulunurken, medula tabakası bulunmaz. Koyundan veya moherden elde edilen herhangi bir yün lifinden çok daha incedir. Epidermis hücrelerinin pulcukları yün lifine göre daha az belirgindir. Pulcukların uçları sivri değildir. Kenarları dalgalı, mozaik görünüşlü, yuvarlak yapılıdır fakat dişli değildir. Lif birbiri içinde bölmelerden oluşmuş gibi görülür. Bu durum lifin yumuşak olmasını sağlar. Enine kesitine bakıldığında daire şeklinde yuvarlağa yakındır (Harmancıoğlu, 1974: 252-254, Babaoğul ve diğerleri, 2010: 151). Kaşmir liflerinin
incelikleri ortalama olarak 13 micron ile 19 micron arasında, uzunlukları 20 mm ile 50 mm arasında değişmektedir (Vineis ve diğerleri: 2008: 68).
Fiziksel ve kimyasal bazı özelliklerini yün ile kıyasladığımızda aşağıdaki sonuçlar elde edilmektedir.
*Kohezyon ve çekme özelliği (düşük iç gerilim, kıvrımın az olması ve düşük lif sürtünme özelliğinden dolayı), daha düşüktür (Atav, 2013: 7).
*Kimyasal maddelere karşı dayanımı daha düşüktür. Alkali, asit ve beyazlatıcı maddelerin çözeltilerinin yoğunlukları ve sıcaklıkları daha düşük olsa bile kaşmir lifleri bunlardan zarar görür ( Harmancıoğlu, 1974: 254).
*Su ile ıslatıldığında kaşmir lifleri daha kısa sürede sature olmuş bir hal alır (Harmancıoğlu, 1974: 254).
*Özgül mukavemeti, gerilme modülü ve relaksasyon süresi daha yüksektir. Sabit hızda uzatma altında gerilme direnci ve releksasyon hızı daha düşüktür (Atav, 2013: 10).
*Parlaklığı, yumuşaklığı daha yüksektir. *Daha hafiftir, daha incedir.
Kalitesi: Kaşmir lifinin kalitesinin, fiyatının ve son kullanımının belirlenmesinde rol oynayan faktörler: Lifin inceliği, uzunluğu, rengi, kıvrımlılığı ve saflığıdır. İyi kaliteli kaşmir liflerinde incelik lifin yumuşaklığını etkiler ve örme giyimde kullanılabilen kaşmir için lifin inceliği yani çapı için kabul edilen en üst sınır 16.5 mikrondur. Lifin uzunluğu, ipliğin kullanımını belirler ve son ürünün daha dayanıklı olmasını sağlar. Lifin rengi de kolay ve düzgün boyanabilme durumunu etkiler ve kolay boyanabildiği için beyaz renkli lifler daha çok tercih edilmektedirler. Lifin elde edildiği keçinin genetiği, yaşadığı yerin yüksekliği ve hava koşulları (yaşadığı coğrafi bölge), beslenme şartları gibi tüm faktörler bu bahsedilen lif inceliği, uzunluğu ve rengini etkilemektedir (Weijer, 2011).
Çin’de üretilen kaşmirin en ince ve en yüksek kalitedeki kaşmir olduğu düşünülmektedir. Moğalistan kaşmiri bunu takip eder, lifleri daha kaba fakat daha uzundur, bu özellik de son ürüne sağlamlık kazandırır. Afgan ve İran kaşmiri aynı grupta değerlendirilir ve kalite olarak sıralamayı takip eder (Weijer, 2011).
Kullanım Alanı: Kaşmir lifleri, tekstil sektöründe dokuma ve örme alanında kullanılan lüks lifler arasında önemli bir yere sahiptir ve yumuşak olmaları nedeniyle
zarif ve güzel görünüşlü tekstil ürünlerinin yapımında kullanılır. Bu lifin saf olarak kullanıldığı tekstil ürünleri (kazak, hırka, elbise, şal, manto, içlik, battaniye …vs) yüksek fiyatlarda alıcı bulurken, karışım olarak kullanıldığı tekstil ürünleri daha uygun fiyatlarda alıcı bulmaktadır. Tekstil firmaları müşteri profillerine uygun olarak kullanım şekillerini çeşitlendirmektedir.
1.7.3. Kaşmir Lifinin Dünya Genelinde Üretimi ve Tüketimi
Kaşmir lifinin dünya genelinde üretimi yıllık 16.000 ton olduğu tahmin edilmektedir. Bu yıllık üretimin % 72’ si Çin, % 18’si Moğalistan, % 7’si Afganistan ve %3 diğer ülkelerde (İran, Hindistan, Nepal, Pakistan, Tibet, Kazakistan, Tacikistan ve Kırgızistan) yapılmaktadır. Ham haldeki kaşmir lifinin kilogram fiyatı 21 – 34 dolar arasında değişmektedir (Weijer, 2011: 4, 9).
Kaşmir lifi, son tüketici ile buluştuğunda dünya pazarında birbirinden tamamiyle farklı iki pazar segmentine sahiptir: Birincisi Çin’in hakim olduğu orta ve düşük seviyedeki segmenttir. İkincisi ise, Avrupa’daki markaların hakim olduğu yüksek seviyedeki segmenttir. Orta seviyedeki segmentte, giysiler genellikle Çin ve Moğalistan’da üretilir, Asya, Avrupa ve Amerika’da satılır. Bu tüketici pazarları arasında perakende fiyatları çok büyük farklılıklar gösterir (Weijer, 2011: 13).