Kıbrıs Seferi Sonrası Durum

Sultan Barsbay dönemi incelememizde tarihçilerin Barsbay ile ilgili olarak oldukça seyrek kullandıklarını gördüğümüz taltif ifadelerinin biri de Kıbrıs adası fethiyle ilgilidir. Kıbrıs adasının fethi nedeniyle tüm sultanlar içinde Barsbay’ın meziyeti ile öne çıktığı görüşü gerek Barsbay dönemi tarihçilerinin gerekse bu dönemi anlatan başka kaynakların ortak kanaatidir. Sefer sonrası Kahire portresine baktığımızda da şu manzara karşımıza çıkmaktadır. İbn İyas: “Sultan yanındaki

65

büyük bir kalabalıkla askerlerin geldiği sınıra doğru gitti. Gazilerin bir kısmı İskenderiye’ye bir kısmı da Dimyat’a gidecekti. Sultanın mücahitleri beklediği bir sırada ona Mekke emiri Seyyid Şerif Bereket b. Hasan b. Aclan takdim edildi.”

demektedir(İbn İyas, 208, s. 109). İbn Tagribirdî ise: “Ramazan Bayramının ilk günü

askerler Bulak sahiline döndü. Şevval ayının sekizinci günü sultan çeşitli ihsanlarda bulundu. Askerler, esirler ve Kıbrıs kralı Janos ellerinde olduğu halde döndüler. Toplananların sayısını Allah’tan başka kimse bilemez.”(İbn Tagribirdî, H. 1413, s.

133) demektedir. Bu ifadenin kullanılması, içinde biraz mübalağa barındırsa da mahşeri bir kalabalığın bu tarihi anlara şahit olmak için toplandıkları sonucuna varılabilir.

Kıbrıs kralı Janos ve beraberindekilerin büyük bir disiplin içinde geçit resmi yapmaları da o anlara tanık olan tarihçilerin eserlerinde zikrettiği önemli bir husustur. Kıbrıs gazilerinin arkasında piyade taifesi vardı. Şam beldelerinin onlu taburları, kırklı birlikleri vardı. Bunların arkasında taşınabilir ganimetler vardı. Hamallar başları üzerinde bu ganimetleri taşıyordu. Arkalarında da atlılar vardı. Kıbrıs kralının tacı da taşınıyordu. Onun elbisesi ve atı da arkadan getiriliyordu. Sonra bunların arkasında ise Frenk esirlerinin erkek olanları ve onların arkasında da esir çocuklar vardı. Bu esirlerin sayısı tahminen bin kişinin biraz üzerindeydi. Esirlerin de arkasında Kral Janos katıra bindirilmiş bir vaziyette ve zincire vurulmuş olarak bulunuyordu.(el-Makrizî, 1972, s. 821; İbn Tagribirdî, H. 1413, s. 134; İbn Tagribirdî, 2013, s. 466; İbn İyas, 208, s. 108 vd.; Brandes, 2007, s. 224; Clot, 2005, s. 115). Kıbrıs’ın fethiyle ilgili olarak yazılan Arapça, İngilizce, Almanca ve Türkçe kaynaklarının tamamında bu sahne tüm detaylarıyla tasvir edilir. Fikrimizce bunun nedeni Memlûk Devleti’ne her fırsatta zarar veren, Memlûkler aleyhine oluşan ittifaklarda yer almaktan çekinmeyen ve nihayetinde deniz savaşlarında kendine

66

güvenen Kıbrıs kralının şahsında iki devletin 1426 yılındaki konumunu Kahire sokakları üzerinden oldukça güzel anlatan bir sahne oluşudur.

Sefer gazileri, esir olan Kıbrıs kralı ile kaleye kadar ilerlediler. Janos’u katırdan indirdiler ve kafasındaki örtüyü müderrec kapısı önünde açtılar. Janos eğildi ve yeri öptü, sonra kalktı ve yürüdü. Onunla beraber komutanlar da yürüdü. Melik Eşref Sultan havuzu karşısında bulunan tahtında oturuyordu. Etrafında ümera ve hasekilerden büyük bir grup bulunuyordu. Oradakiler arasında Osmanlı hükümdarı II. Murad’ın elçisi de vardı. Fas ve Tunus belde meliklerinin elçileri de bulunuyordu(Brandes, 2007, s. 224). Sultanın yanındaki bu topluluğun uzunca bir protokol oluşturduğunu ifade eden İbn Tagribirdî, askerlerin hızlıca yanına gelmesini istediği için elçiler gönderdiğini yazmaktadır. Doğaldır ki askerler yoldaki insanların neden olduğu izdihamdan dolayı hızlı ilerleyemiyorlardı. O tarihi anlara şahit olan İbn Tagribirdî: “Sultan, Janos ve beraberindekilere yer öpmelerini emretti.

Tartaklanan Janos yere düştü, başını kaldırdı ve yer öptü. Janos, zincire vurulmuş bir haldeydi ve başı açıktı.” demektedir(İbn Tagribirdî, H. 1413, s. 135).

Sultan Barsbay’ın, Kıbrıs hükümdarından fidye-i necat olarak beş yüz bin dinar istediği ve bu ücretin ödenmemesi halinde Janos’un öldürüleceğini söylemesi konusunda kaynaklar ittifak halindedir. Yapılan pazarlık sonucunda fiyatın iki yüz bin dinara indiği anlaşılmaktadır. Ancak yıllık vergi konusunda farklı rakamlar telaffuz edilmektedir. İbn Tagribirdî’nin kayıtlarına göre: “Bu paranın yüz bin dinarı

hemen ödenecek, yüz bin dinarı ise ülkesine döndükten sonra Janos tarafından gönderilecekti. Her yıl sultana yirmi bin dinar cizye gönderilmesi ve bunun karşılığında Janos’un Venedik ve Katalonyalı Frenklerden korunması” anlaşmanın

diğer şartlarıydı(İbn Tagribirdî, 2013, s. 466). Bu anlaşma Kıbrıs için kötü bir anlaşma değil tam aksine zayıf durumda olan Kıbrıs koruma altına alındığı için iyi

67

bir anlaşmaydı(Brandes, 2007, s. 225). Stanley Lane-Poole ise vergi miktarı konusunda: “Miktarı kesin olmayan fakat muhtemelen beş bin ile sekiz bin dukayı

aşmayan Mısır tebaası olarak kral tarafından ödenmesi gereken bir yıllık vergiydi.”

diyor(Lane-Poole, 1969, s. 338). O dönemin net karşılaştırmalı rakamlarına ulaşma imkânı olmadığı için yukarıdaki İbn Tagribirdî’nin dinar üzerinden yapmış olduğu anlaşma bilgisi muteber kabul edilmiştir.

Sultan Barsbay daha sonra Kıbrıs hükümdarı Janos’u hil’at giydirip altın eyerli bir ata bindirerek serbest bıraktı. Sultan, onun hizmetlerini görmesi için yanına verdiği adamlara da bir tahsisat ayırdı. Sultan, cümadûlahir ayının beşinde Janos’a yolculuk hil’ati giydirdi(İbn Tagribirdî, 2013, s. 467). Janos’un tekrar adaya dönme tarihi olarak kaynaklar 1427 yılı Mart ayını işaret etmektedirler(Kopraman, 1992a, s. 520).

Sultan Barsbay, amacına ulaştıktan ve Janos’u da kendine tabî kıldıktan sonra zaferin ardından Kıbrıs fethinin mimarlarını taltif etmiştir. İbn Tagribirdî’nin verdiği listeye göre o emirler şunlardı: “Emir İnal Cekemî ( Emir-i Meclis), Emir Tagrıberdi

El Mahmudi En-Nasıri (Re’sün Nevbetü’n Nüvvab), Emir Kara Murat Hoca Eş Şabanî Ez-Zahir Berkuk (Emir-i Candar), Emir Hüseyin b. Ahmed El- Behisnî Et- Türkmanî(Mukaddem-i Ulûf), El Emir-i Seyfi Doğan Tagrıberdî (Mukaddem-i Ulûf’uş Şam).”(İbn Tagribirdî, H. 1413, s. 136).

Kaynaklardaki geçen bir başka konu da Sultan Barsbay’ın tüccarları toplayıp ganimet, kumaş ve esirleri sattırmış olmasıdır(İbn İyas, 2008, s. 109). Sultan ayrıca esir hükümdar Janos’a da bir istihkak ayırmış, Kahire’deki esareti sırasında onun için yirmi rıtl et, her gün için altı tane tavuk ve yiyecek ihtiyaçları için ise beş yüz dirhem para tahsis etmişti(İbn Tagribirdî, H. 1413, s. 138).

68

Kıbrıs Kralı Janos ile yapılan anlaşmanın şartlarına tam uyulmadığı konusunda Makrizî bazı bilgiler vermektedir. Onun verdiği bilgilere göre: “H. 835

yılında Zilhicce ayının on beşinde Kıbrıs’a aralarında sultanın özel temsilcilerinin de bulunduğu bir heyet gitti. Kıbrıs adasının Memlûklere ödemesi gereken yirmi dört bin dinar tutarındaki vergiyi ödememesi nedeniyle bu heyet gitmişti.”(el-Makrizî,

1972, s. 874). Makrizî’nin kayıtlarından da öyle anlaşılıyor ki Janos ülkesine döndükten sonra Kahire’de topal katıra bindirilerek gezdirildiği günleri çabuk unutmuş ve anlaşmaya aykırı davranışlar içine girmişti.

Kıbrıs kuşatması ile ilgili olarak, Sultan Barsbay’ın planlarını başarılı bir şekilde uyguladığı söylenebilir. Onun, kendisinden önceki Memlûk hükümdarlarının aklından geçmiş olsa da gerçekleştiremedikleri Kıbrıs’ın fethini, fikrî ve fizikî hazırlık safhasından sonra iyi uyguladığı üç yıllık bir kuşatmalar dizisiyle tamamladığı kabul edilir. Ayrıca Sultan Barsbay, Memlûk Devleti’nin itibarını içerde ve dışarıda artırmış, bu fetihle ekonomik ve siyasi yönden büyük çıkarlar elde ederek Memlûk tarihine geçmiştir.

69