Kütahya’nın Coğrafi Durumu

Kütahya, 38º 70´ ve 39º 80´ kuzey enlemleriyle 29º 00´ ve 30º 30´ doğu boylamları arasında yer almakta ve 11.875 km2’lik yüzölçümüne sahiptir. Kütahya ili, kuzey ve kuzeybatıdan İnegöl, Keles, Orhaneli (Bursa); kuzeydoğudan Bozüyük (Bilecik); doğudan Eskişehir merkez, Seyitgazi; güneydoğudan Afyonkarahisar merkez, İhsaniye, Sincanlı; güneyden Uşak merkez, Banaz; güneybatıdan Demirci, Selendi (Manisa); batıdan ise Dursunbey, Sındırgı (Balıkesir) ilçeleriyle çevrilidir85. Kütahya’nın 2019 yılı toplam nüfusu 579.257 olup, 2018-2019 yılı nüfus artış hızı ‰2,3’tür86.

Ege Bölgesi’nin İç Batı Anadolu bölümü içinde yer alan Kütahya, İç Anadolu bölgesi ile Asıl Ege bölümü arasında bir eşik durumundadır. Beşerî ve ekonomik bakımdan Ege, Marmara ve İç Anadolu bölgeleri arasında da bir geçiş teşkil etmektedir. Bölgenin büyük bir kesiminin yüksekliği 1000-1500 m arasındaki dalgalı düzlüklerden oluşmaktadır87.

81 Nuri Köstüklü “Millî Mücadele’de Batı Cephesi, Savaşlar ve Zaferler”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 16, Ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 175-180.

82 Anonim, a.g.e., s. 5315.

83http://www.icisleri.gov.tr (Erişim Tarihi:08.02.2020).

84http://www.unesco.gov.tr (Erişim Tarihi: 08.03.2020).

85 Anonim, a.g.e., s. 5279.

86http://www.tuik.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 07.02.2020).

87 Yusuf Dönmez, “Kütahya ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası”, Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına

Kütahya ve çevresi iklim olarak İç Anadolu’yu andırmakla beraber, Ege ile Marmara bölgesi gibi, kurak iklimlerle nemli iklimler arasındaki geçiş iklimi tipine girmektedir. Bölgede ortalama sıcaklıklar senenin hiçbir ayında sıfır derecenin altına inmez. Yaz mevsiminde Kütahya ve çevresinin en fazla ısınan yerleri Tavşanlı Ovası ile Porsuk Vadisi’dir⁸⁸. Kütahya’da yağışın az oluşunun nedeni, bölgenin iç kısımlarda bulunması, deniz etkisinden uzak oluşu, Kuzey ve Güney Anadolu sıradağlarının bulunması gösterilebilir. Ancak yükselti arttıkça yağışın da artması sonucu belli oranda artış kaydeder. Kısaca bölge, Marmara yağış özellikleriyle İç Anadolu yağış özellikleri arasında bir geçiş tipine sahiptir. En yağışlı mevsim kıştır. İlkbahar yağışları da kış mevsime yakındır. Yaz yağışları da düşük sayılmaz. Sonbahar ile kış mevsimi arasında önemli bir yağış farkı vardır89.

Yüzey şekilleri bakımından üzerinde bir takım dağ ve tepe dizilerinin yer aldığı çeşitli yükseltilerdeki yaylalar ve bunlar içindeki ovalar teşkil eder. Kütahya Ovası’nın güneyinde Yellice Dağı (1764), Gümüş Dağı (1901); kuzeyinde Yeşil Dağ (1533); batısında Türkmen Dağı (1829), güneyinde Murat Dağı (2312), Şaphane Dağı (2121) ve batısında Eğrigöz Dağı (2181) ve bunların uzantılarındaki tepeler vardır. Ovalar ise Köprüören, Tavşanlı, Altıntaş, Aslanapa, Gediz, Simav ve Örencik’tir. Kütahya Ovası’nın uzunluğu 25 km’dir. Ovanın büyük kısmı yeni alüvyonlarla kaplıdır. Ovanın suları, Porsuk ve kolları tarafından akıtılır. Porsuk’un kuzeybatıdan gelen kolu olan Felent Çayı, Enne ve Çivli köyleri arasında dar bir boğaz arasında akmakta ve Çivli Köyü’nden itibaren vadisini genişleterek ovaya girmektedir. Ovanın doğu yarısını kuzeybatı-güneydoğu istikametinde Porsuk Çayı kat eder. Kütahya Ovası, batısındaki Yoncalı çukurluğundan hafif tepelik bir eşikle ayrılır. Çukurluğun orta kısmında sıcak çamur ve sıcak su kaynakları mevcuttur. Yoncalı, dar bir eşikle Köprüören çukurluğuna bağlanır ve Felent Çayınca kat edilir. Buranın kuzeyinde Kükürt, Ağızören ve Gümüşgölcük çukurları sıralanır. Köprüören’den batıdaki Tavşanlı Ovası’na, volkanik tüflerin teşkil ettiği bir eşik aşılarak geçilir. Kütahya Ovası’nın güney çerçevesi, Gümüş Dağı ve Yellice Dağı’yla geniş bir saha kaplamaktadır. Yellice Dağı, batıdan Keçieğreği Deresi, doğudan Mağara Dere ve Kanburun Deresi,

88 Dönmez, a.g.e., ss. 3-4.

89 Mehmet Bayartan, XIX. Yüzyıl’da Kütahya’nın Tarihi Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi SBE. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2003, ss. 38-41.

güneyden de Porsuk’un batı kolu olan Söğütözü Deresi ve kolları tarafından derince parçalanmıştır. Üzerinde Kütahya Kalesi’nin bulunduğu kalker kütle içinde açılmış yarma boğaz, Keçieğresi Deresi tarafından meydana getirilmiştir. Kütahya, Köprüören ve Tavşanlı ovalarının kuzeyinde, yüksekliği 1000-1200 m arasında değişen geniş yaylalar, bunların da kuzeyinde yılan taşlarından (serpantin) oluşan Yeşil Dağ kütlesi yer almaktadır. Porsuk Çayı’nın Kütahya Ovası’nı terk ettiği kesimde, Çalca Köyü’nün doğusunda, volkanik tüflerden oluşan bir saha vardır⁹⁰.

Bölgenin büyük bölümü Susurluk Havzası’nda kalmaktadır. Diğer kesimleri, Sakarya ve Gediz havzalarına girmektedir. Murat Dağı kütlesinin kuzeydoğusundan çıkan kaynakların, Altıntaş’ın kuzeyinde birleşmesiyle oluşan Porsuk Çayı, daha sonra kuzeybatıya yönelir ve bir süre Kokarçay adıyla akar. Aslanapa’nın güneydoğusunda batıdan iki kol daha alan Kokarçay, bu noktadan sonra kuzeye döner ve Porsuk Çayı adını alır. Bu doğrultudaki akışı sırasında küçük menderesler çizen Porsuk, Gelinkaya Köyünün (Merkez) güneyinde kuzeydoğuya yönelir. Bir süre sonra Alayunt’un güneybatısında, güneye doğru dar bir menderes çizer. Porsuk Çayı’nın bir kolu olan Felent Çayı, Gümüşgölcük Köyü’nün (Tavşanlı) kuzeybatısındaki Kızıltepe’den kaynaklanır. Felent, merkez ilçenin kuzeydoğusunda Porsuk’a karışır. Murat ve Eğrigöz dağlarının eteklerinden kaynaklanan Gediz Çayı, Derbent Köyü (Tavşanlı) yakınlarında il sınırları dışına çıkmaktadır. Emet Çayı, Şaphane Dağı’nın kuzey eteklerinden doğar. Emet’i geçtikten sonra yatağı derinleşen çay, Eğrigöz Boğazı’na sokulur. Çay, Değirmisaz Köyü (Tavşanlı) önlerinde kuzeybatıya yönelir ve Uluçam Köyü’nün (Tavşanlı) kuzeybatısında il sınırları dışına çıkar. Simav’ın kuzeyinden doğduktan sonra oldukça dar ve derin Hamzabey Oluğu’na giren Kocaçay, Akdağ ve Eğrigöz dağlarının eteklerinden birçok dereyle beslenmektedir. Çay, Köseler Köyü’nün (Simav) batısına dek kuzey yönünde akar. Bu noktadan sonra menderesler çizerek önce kuzeydoğuya, sonra kuzeybatıya döner ve Örencik Köyü’nün (Simav) doğusunda Emet Çayı’na katılır. Kocasu, Gediz ilçesinin doğusundan, Murat Dağı’nın kuzeyindeki bölgeden çıkar. Önce kuzey yönünde akar, daha sonra Akçaşehir Köyü’nden (Tavşanlı) sonra kuzeybatıya yönelir. Tavşanlı önlerinde kuzeye dönen

Kocasu, belirgin menderesler oluşturur ve Ömerler Köyü’nün (Tavşanlı) doğusundan il dışına çıkar91.

Kütahya ve çevresi kahverengi orman toprakları, kireçsiz kahverengi orman toprakları, kestane rengi topraklar, kireçli topraklar (rendzina) ve alüvyal topraklara sahiptir. En yaygın olanı kahverengi orman topraklarıdır. Bu topraklar, Köprüören ve Kütahya ovalarının güneyinde kalan sahanın tamamını kaplar. Kireçsiz kahverengi orman toprakları, Tavşanlı Ovası’nın kuzeyinden Sırören-Gökçe hattına kadar uzanmakla birlikte, Muhatboğazı, Ahiler ve Makasalan arasındaki yaylalar üzerinde de kaplıdır. Kahverengi topraklar, Köprüören ve Kütahya ovalarının kuzeyindeki alçak yaylalarda yer alır. Kireçli topraklar, Kütahya’nın güneybatısında Kozluca-Esatlar hattının doğusundaki kalkerler üzerinde küçük bir sahada görülür. Alüvyal topraklar ise ovalık kesimlerinin ve vadi tabanlarının hâkim topraklarıdır92.

91 Anonim, a.g.e., s. 5281.