Kültürel Zekânın Elde Edilmesi ve Genişletilmesi

Mensubu olunan kültür dışında başka bir kültürlerle iletişimin ve etkileşimin olduğu ortamlarda kültürel zekânın kazanılması ve geliştirilmesi oldukça önemlidir.

39

Bireyler farklı kültürlerle karşılaştıklarında kendi kültürlerinde işe yarayan ipuçları ve bilgiler yetersiz kalmakta ve yanıltıcı olabilmektedir (Mercan, 2016a: 40). Kültürel zekâ düzeyi yüksek olan bireylerin çok kültürlü çalışma gruplarında, yurtdışında eğitim programlarında ve başka ülkeye yapılan görevlerde daha etkili bir performansa sahip olmaları beklenmektedir (Ang ve Van Dyne, 2008: 10). Bu sebeple, bireylerin kültürel zekâ ile ilgili doğru performans becerileri geliştirebilmeleri uzun süreli gözlem ve uygulamalara dayanmaktadır (Mercan 2016a: 41).

Kültürel zekâ, deneyim, eğitim ve çalışma ile geliştirilebilmektedir. Bireylerin farklı kültürel ortamlara girmesi, kendi ülkesi dışındaki ülkelere seyahati, başka kültürdeki insanlar hakkında öğrenimleri, diğer bireyleri anlamaya ve tanımaya çalışması ve bu konuda önyargısız olarak değerlendirme yapması kültürel zekâ derecesini artırmaktadır (Şahin, Gürbüz ve Köksal, 2014: 153). Peterson, (2004: 98), ayrıca kendi kültürel ortamlarında bireylerle etkileşim halinde olmanın kişiler arası ilişki becerilerini geliştişmesinin mümkün olduğunu belirtmiştir.

Kültürel zekânın geliştirilmesinde tecrübeye dayalı öğrenme etkin bir yöntemdir. Kültürel zekâ bir öğrenme sürecidir (Mercan, 2016a: 41) ve kültürel olarak farklı ortamlarda uyum ve etkin performans gibi sonuçlara neden olan, imkân veren ve/veya bu sonuçları kolaylaştıran bir yetenektir. Kültürel zekâ, çok kültürlü ortamlarda performans ve uyum sonuçlarını öngörmelidir (Ang ve Van Dyne, 2008: 10).

Kültürel zekânın daha önce yapılan tanımlarından hareketle Thomas (2006) kültürel zekânın üç bileşeni olduğunu belirtmiştir. Kültürel zekâ, Şekil 4’te gösterildiği gibi bilgi, farkındalık ve davranışsal yeteneği kapsamaktadır. Bu üç birleşen, kültürler arasında etkili bir şekilde etkileşim kurma yeteneğini üretmek için bir araya getirilmiştir.

40

Şekil 4. Kültürel Zekânın Bileşenleri

Kaynak: David C. Thomas.(2006). Domain and Development of Cultural

Intelligence: the Importance of Mindfulness. Group and Organization Management, 31(1), s.81.

Diğer çok yönlü zekâ biçimlerine benzer şekilde, kültürel zekâ, zamanla gelişen bir süreklilik üzerinde var olmaktadır. Buna ek olarak, bu gelişme doğrusal bir süreç değil, tekrar eden deneysel öğrenme gerektiren bir süreç olarak öngörülmektedir. Bu süreç, temel bir bilgi seviyesini, yeni bilgi ve farkındalık yoluyla alternatif bakış açıları edinilmesini ve bu bilginin davranışsal yetenek ile bağdaştırılması ve özümsenmesini gerektirmektedir. Bu tekrarlayan süreç Şekil 5’te yer alan bir seri S eğrisi olarak düşünülebilmektedir (Thomas, 2006: 89).

41

Şekil 5. Kültürel Zekânın Gelişimi

Kaynak: David C. Thomas. (2006). Domain and Development of Cultural

Intelligence: the Importance of Mindfulness. Group and Organization Management, 31(1), s. 89.

Kültürlerarası etkileşimler yoluyla kültürel zekânın zamanla öğrenildiği kabul edildiğinde, bireylerin kültürel zekâ seviyelerinde çeşitli gelişme aşamalarından geçtikleri de düşünülebilmektedir. Bu aşamalar şunlardır (Thomas 2006: 91; Akdemir ve diğerleri, 2016: 31-32):

Birinci Aşama: Bireyler kendi kültürel norm ve kurallarına bağlıdır, kültürel

farklılıkların farkında değildir.

İkinci Aşama: Diğer kültürel normları tanıma ve bunlar hakkında daha fazla

öğrenme motivasyonu devreye girmektedir. Deneyim ve farkındalık bireyi çevreleyen yeni keşfedilmiş bir bilinç oluşturmaktadır. Bu aşamadaki bireyler sıklıkla kültürel çevrenin karmaşıklığını ayırmak için uğraşmaktadır.

Üçüncü Aşama: Bireyin zihninde diğer kültürel norm ve kuralların yerleşmesi

aşamasıdır. Kültürel çeşitlilik hakkında daha derin bir anlayış gelişmeye başlamaktadır. Çeşitli toplumların kültürel normları ve kuralları anlaşılır ve makul hale gelmektedir. Farklı kültürel durumlara uygun davranış tepkilerinin tanınması gelişmektedir. Bu aşamadaki bireyler, çeşitli kültürel durumlarda ne söyleneceklerini ve ne yapacaklarını bilmektedir.

42

Dördüncü Aşama: Alternatif davranışlar içerisinde çeşitli kültürel normların

özümsenmesi aşamasıdır. Bu aşamada farklı durumlara uyum sağlamak artık çok çaba gerektirmemektedir. Bireyler, belirli kültürel duruma bağlı olarak seçebilecekleri bir davranış dizisi geliştirmektedirler. Bireyler, aktif olarak yeni davranışlar denemekte ve birkaç farklı kültürde neredeyse zahmetsizce ve kendi kültüründen daha fazla stres duymadan işlev görmektedir. Diğer kültürlere mensup bireyler onları kültürel açıdan bilgili olarak kabul etmektedir ve onlarla iletişim kurmada kendilerini rahat hissetmektedirler. Bu aşamada bireyler kendilerini evlerindeymiş gibi hissetmeye başlamaktadır.

Beşinci Aşama: Başkalarının algılamadığı değişen ipuçlarını tanımaya dayalı

kültürel davranışta yenilikçilik aşamasıdır. Kültürel zekâ düzeyi yüksek olan bireyler, bazen diğer kültürlerden olan bireylerden bile önce kültürel ortamdaki değişiklikleri hissetme yeteneğine sahiptir. Kültürlerarası etkileşimlerin ayrıntılarına o kadar uyumludurlar ki, diğer bireyler arasında kültürlerarası etkileşimleri kolaylaştırma ve bu değişiklikleri öngörmede davranışlarını neredeyse otomatik olarak ayarlamaktadırlar. Bireyler, hangi davranışların gerekli olduğunu ve bunları etkili bir şekilde nasıl yürüteceğini içgüdüsel olarak biliyor gibi görünmektedir. Seviye ahip olmak istenen bir kültürel zekâ seviyesi olmasına karşın gelişimin bu aşamasındaki bireyler nadirdir.

Faklı kültürlere sahip olan ülkelerde vakit geçirmek kültürel zekânın geliştirilmesinde en önemli araçtır. Kültürel zekaya sahip olmak için gerekli olan fırsat ve motivasyon, büyük ölçüde farklı kültürlere sahip olan bireylerle iletişimin geliştirilmesine bağlı olmaktadır (Mercan, 2016a: 43). Kültürlerarası başarılı etkileşimde kültürel zekâ gereklidir (Triandis, 2006: 20).

Kültüre zekâ düzeyini arttırmak için bireyin yalnızca kendini bilmesi yeterli değildir (Crowne, 2008: 392). Bireyin durumdan elde edilen bilgiyi anlamanın ve bütünleştirmenin yanı sıra çoklu ipuçlarını değerlendirme sürecinin yanı sıra durumla ilgili yargıya nasıl varacağını da bilmesi gerekmektedir (Triandis, 2006: 25).

43