A. Kültür ve Turizm Bakanlığı
3. Kültür ve Turizm Bakanlığı Bünyesinde Yer Alan Özerk Yapılı Kurullar
Kültür ve tabiat varlıklarının korunması sorumluluğu çerçevesinde koruma altına alınan değerlerin, insanlığın ortak mirası olması yönündeki genel kabul doğrultusunda, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik faaliyetlerin özerk bir Ģekilde yerine getirilmesi bir gereklilik olarak ortaya çıkmıĢtır.
a.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları ve
Müdürlükleri
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları, koruma faaliyetlerinin merkezinde yer alan ilk akla gelen idari birimdir.
299
KTBTGHK Madde 27-Bakanlık, 27.9.1984 tarihli ve 3046 sayılı Kanun, 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu ve 190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine uygun olarak gerekli gördüğü illerde taşra teşkilâtı kurmaya yetkilidir.
Bakanlık, 189 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Yurtdışı Teşkilâtı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre yurt dışı teşkilâtı kurmaya yetkilidir. Kültür ve Turizm Bakanlığının bağlı kuruluşları şunlardır:
a) Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü, b) Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü
117
Koruma Bölge Kurulları, Kültür ve Turizm Bakanlığı merkez teĢkilatına bağlı olan taĢra teĢkilatı birimleridir. Merkezi idarenin taĢra birimi olmakla beraber, Koruma Bölge Kurulları il ya da bölge yapılanması içinde yer almazlar. Bu kurullar adından da anlaĢılacağı gibi idari yapılanma içerisinde, yetki geniĢliği esasına göre faaliyet gösteren merkeze bağlı taĢra teĢkilatıdır300
.
Kültür ve tabiat varlıklarının korunması uygulamasına yönelik olarak kararların alınması konusunda yetkili idari merci, koruma bölge kurullarıdır. Koruma bölge kurulları, yasama ve yürütmenin düzenlemeleri doğrultusunda, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik uygulamaları yürütmekle görevlidir. Koruma bölge kurulları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda yer alan düzenlemeye göre, Bakanlığa bağlı idari birimlerdendir (KTVKK Md. 51).
Koruma bölge kurulları, koruma bölge kurulu ve müdürlüğü olarak iki ayrı yapılanma Ģeklinde karĢımıza çıkar301
.
Koruma Bölge Kurulları; kültür ve tabiat varlıklarının tespitine yönelik kararları alma, bu varlıkların korunması çalıĢmalarını yönlendirme ve koruma uygulamalarını denetleme konusunda görevli olan idari yapılardır.
aa.
Koruma Bölge Kurullarının Oluşumu
2863 s. Kanun Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurullarının; arkeoloji, sanat tarihi, hukuk, mimari ve Ģehir plancılığı konularında uzmanlaĢmıĢ kiĢiler arasından bakanlıkça seçilecek yedi temsilci, Yükseköğretim Kurulunca, kurumlarının arkeoloji, sanat tarihi, mimarlık, Ģehircilik bilim dallarından aynı daldan olmamak üzere iki öğretim üyesi, görüĢülecek konu, belediye sınırları içinde ise ilgili belediye baĢkanı veya teknik temsilcisi, dıĢında ise ilgili valilikçe seçilecek teknik temsilci; görüĢülecek konu, Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı ile ilgili ise Bayındırlık ve Ġskân Müdürlüğünden bir teknik temsilci, görüĢülecek konu, Vakıflar Genel Müdürlüğü ile ilgili ise Vakıflar bölge müdürü veya teknik temsilcisi, görüĢülecek konu, Çevre ve Orman Bakanlığı ile ilgili ise konuyla ilgili teknik temsilci, görüĢülecek konunun müze müdürlüğünü ilgilendirmesi halinde ilgili müze müdüründen oluĢacağını, Ayrıca kurula oy hakkı olmamak kaydıyla danıĢman
300 DURAN, Lütfi, İdare Hukuku Ders Notları, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Üniversite Yayın No: 2956, Hukuk Fakültesi No: 648, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1982, s. 132
301
http://www.ilkercolak.com.tr/, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunmasında İdari Yapılanmaya İlişkin Sorunlar Ve Çözüm Önerileri, E.T. 07.03.2017
118
uzman çağırılabileceğini ve ilgili meslek odalarının, koruma bölge kurulu toplantılarına gözlemci olarak katılabileceğini düzenlemiĢtir (KTVKK Md. 58).
Bakanlık tarafından atanacak beĢ üyenin farklı meslek gruplarından olmak zorunda olup olmadığı konusunda kanun koyucu bir açıklık getirmemiĢtir. Bakanlık beĢ üyenin dilediği kadarını dilediği meslek mensupları arasından atama yetkisine sahiptir. Uygulamada, birden çok üyenin aynı meslekten, aynı kurula üye olarak Bakanlık tarafından atamasının yapıldığı örnekler görülmektedir302
.
ab.
Koruma Bölge Kurullarının Görevleri
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik olarak yürütülecek idari görevlerin öncelikli sorumlularıdır. 2863 s. Kanunda; “Koruma Bölge Kurulları‟nın, Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararları çerçevesinde olmak kaydıyla yapmakla görevli ve yetkili olduğu iĢler belirtilmiĢtir. Bunlar; Bakanlıkça tespit edilen veya ettirilen korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının tescilini yapmak, korunması gerekli kültür varlıklarının gruplandırılmasını yapmak, sit alanlarının tescilinden itibaren üç ay içinde geçiĢ dönemi yapı Ģartlarını belirlemek, koruma amaçlı imar planları ile bunların her türlü değiĢikliklerini inceleyip karar almak, korunması gerekli taĢınmaz kültür ve tabiat varlıklarının koruma alanlarının tespitini yapmak, korunması gerekli taĢınmaz kültür varlıklarından özelliklerini kaybetmiĢ olanlarının tescil kaydını kaldırmak, korunması gerekli taĢınmaz kültür ve tabiat varlıkları ve koruma alanları ile sit alanlarına iliĢkin uygulamaya yönelik kararlar almaktır (Md. 57).
Kanunda yer alan düzenlemeye göre Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları, kültür ve tabiat varlığı olarak koruma kapsamında alınacak değerlerin tespit ve tescili, tespit ve tescili yapılan kültür ve tabiat varlıklarının koruma uygulamalarına esas olmak üzere gruplandırılması, toplu bir Ģekilde ya da korumanın birel olarak yapılmasına karar verilmesi, alansal korumanın sit gruplandırılmasının yapılması, alansal koruma uygulamalarına yönelik koruma amaçlı planlama çalıĢmalarının karara bağlanması, plan yapılıncaya kadar koruma uygulamalarının tabi olacağı koĢulları belirlemek, birel korumada kültür ya da tabiat varlıklarının korunmasına yönelik olarak koruma alanlarını belirlemek ve niteliğini
302
2007 yılında İstanbul IV Nolu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nda Bakanlık tarafından ataması yapılan üç mimar görev yapmakta idi. Bir mimar üyenin de YÖK Başkanlığı tarafından atanmış olduğu Kurulda, 7 asil üyenin 4’ü mimarlardan oluşmaktaydı.
119
kaybetmiĢ kültür ve tabiat varlıklarının tescil kaydının kaldırılmasına yönelik kararları almakla görevli ve yetkilidirler.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları ÇalıĢmaları ve Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak Ġtirazlara Dair Yönetmelik303
(KTVKYKBKY), Kanunda sayılan görevleri belirttikten sonra, bu görevlere ilave olarak, Koruma Bölge Kurullarının; diğer görevlerine değinmiĢtir (Md. 11). Bu görevler Kanunda yer almamakla birlikte, Kanunda sayılan görevlerin daha ayrıntılı bir Ģekilde düzenlenmesi ve açıklığa kavuĢturulmasına yönelik olarak Yönetmelik hükmüyle düzenlenmiĢtir.
ac.
Koruma Bölge Kurullarının Çalışma Şekli
Koruma bölge kurullarının baĢkan ve yardımcıları, üyeler arasından kurulca seçilir. BaĢkanın yokluğunda kurula, baĢkan yardımcısı baĢkanlık eder. Koruma bölge kurulları, toplantıya katılması gereken üyelerin salt çoğunluğuyla toplanır ve toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile karar alırlar. Ancak karar yeter sayısı dörtten az olamaz. Alınan kararlar bu Kanun ve ilke kararlarındaki dayanakları ile bilimsel gerekçeleri belirtilerek yazılır.
Koruma bölge kurulu, belgeleri tam olarak koruma bölge kuruluna ibraz edildiği tarihten itibaren, koruma amaçlı imar plânlarını en geç altı ay, uygulamaya yönelik projeleri ise en geç üç ay içinde karara bağlar. Kanun Koruma Bölge Kurulu çalıĢmalarına iliĢkin konuları ayrıntıya girmeden düzenlemiĢtir (KTVKK m.57). Kanunda yer alan düzenlemeler doğrultusunda Kültür ve Turizm Bakanlığı, Koruma Bölge Kurulu çalıĢmalarına iliĢkin konuları daha ayrıntılı bir Ģekilde düzenlemiĢtir.
TaĢınmaz kültür ve tabiat varlıkları, bunların koruma alanları ve sit alanlarında, 3194 sayılı Ġmar Kanununun 21 inci maddesi kapsamına giren ruhsata tâbi olmayan tadilat ve tamiratlar; özgün biçim ve malzemeye uygun olarak, bünyesinde koruma, uygulama ve denetim büroları kurulmuĢ idarelerin izin ve denetimi ile yapılır. Bunların dıĢında her türlü inĢaî ve fizikî müdahale koruma bölge kurulunun izni ile yapılır. Koruma, Uygulama ve Denetim Bürosu kurulmamıĢ yerlerde taĢınmaz kültür varlıkları, bunların koruma alanları ve sit alanlarında, 3194 sayılı Ġmar Kanununun 21 inci maddesi kapsamına giren ruhsata tabi olmayan tadilat ve tamiratlar koruma bölge kurulu müdürlüğünün izin ve denetiminde yapılır. Ancak, koruma amaçlı imar plânı onaylanmıĢ sit alanlarında, taĢınmaz kültür varlığının
120
bulunduğu parseller dıĢındaki inĢaî ve fizikî müdahaleler, koruma amaçlı imar plânı hükümleri doğrultusunda, bünyesinde koruma, uygulama ve denetim büroları kurulmuĢ idarelerin izin ve denetimi ile yapılır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü idare ve denetiminde olan mazbut vakıfların veya mülhak vakıfların mülkiyetindeki kültür varlıklarının 3194 sayılı Ġmar Kanununun 21 inci maddesi kapsamına giren ruhsata tâbi olmayan tadilat ve tamiratları, özgün biçim ve malzemeye uygun olarak Vakıflar Genel Müdürlüğünce yaptırılır.
TaĢınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile bunların koruma alanlarında yapılan tadilat ve tamiratlara iliĢkin uygulama öncesi ve sonrasına ait rapor ve belgeleri, ilgili idareler ve Vakıflar Genel Müdürlüğünce ilgili koruma bölge kurulu müdürlüklerine gönderilir. Bu maddenin uygulanmasına iliĢkin hususlar Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.
Yönetmelik düzenlemesi ile getirilen hükümler, Koruma Bölge Kurullarının iĢleyiĢine yönelik olarak getirilmiĢ bulunan iç iĢleyiĢe iliĢkin kurallar olarak düĢünülmüĢtür. Ancak, Koruma Bölge Kurullarının özerk bir Ģekilde karar alması gerekliliği dikkate alındığında bu konuların yönetmelikle düzenlenmesinin ne kadar uygun olduğu konusunda tereddütler bulunmaktadır304
.
Koruma Bölge Kurulu Müdürlükleri: Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda yer alan düzenlemeye göre; “Koruma Bölge Kurullarının idari ve teknik hizmetleri, alınan kararların dağıtımı koruma bölge kurulu müdürlükleri tarafından yürütülür. Üçten fazla koruma bölge kurulu bulunan illerde, kurullar arasında teknik ve idari iĢlerde koordinasyonu sağlamak üzere koruma bölge kurulları koordinasyon müdürlüğü kurulur. Koruma bölge kurulu müdürlükleri, koruma bölge kurulları koordinasyon müdürlüğüne bağlı olarak çalıĢır” (KTVKK Md. 57– (DeğiĢik: 17.6.1987 - 3386/14)).
Kültür ve tabiat varlıklarını koruma bölge kurulu müdürlüklerinin çalıĢma Ģekli, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları ÇalıĢmaları Ġle Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak Ġtirazlara Dair Yönetmelik305‟te düzenlenmiĢtir (Md. 12). Büro Müdürlüklerinin ÇalıĢma Kültür ve
Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Büro Müdürlüklerinin ÇalıĢma Esaslarına ĠliĢkin Yönerge306
ile de müdürlüklerin çalıĢma detayları belirlenmiĢtir307.
304 http://www.ilkercolak.com.tr/, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunmasında İdari Yapılanmaya İlişkin Sorunlar Ve Çözüm Önerileri, E.T. 07.03.2017
305
R.G., T. 12.01.2005 S. 25698.
121
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, adından da anlaĢılacağı gibi kültür ve tabiat varlıklarının korunması hususunda görevlendirilmiĢ idari birimdir. Bu müdürlüklerin görevlerine iliĢkin olarak 2863 s. Kanunda açık bir düzenleme yer almamaktadır. Kanun koyucu tarafından idari ve teknik hizmetlerin Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü tarafından yerine getirileceğini düzenlemekle yetinmiĢtir (K.T.V.K.K Md. 57 (DeğiĢik fıkra: 4.2.2009-5835/3)). Koruma Yüksek Kurulu‟nun idari ve teknik hizmetleri Genel Müdürlükçe, müdürlüğe bağlı Koruma Bölge Müdürlüğünce yürütülmektedir308
.
b.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu
Kültür ve tabiat varlıklarını koruma konusunda temel uygulama standartlarını belirmektedir. Kültür ve tabiat varlıklarını koruma görevinin özerk bir Ģekilde yerine getirilmesinden çok, özel uzmanlık isteyen bir konu olmasından ve ülke genelinde ortak bir uygulama standardı oluĢturulması zorunluluğundan hareketle ĢekillendirilmiĢtir.
ba.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun
Oluşumu
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sekretaryası yürütülen, Bakanlık MüsteĢarlığı baĢkanlığında çalıĢmalarını yürütmekte olan bir kuruldur. Koruma yüksek kurulu merkezi idarenin yüksek bürokratlarıyla, koruma bölge kurulu baĢkanları arasından katılan üyelerden oluĢmaktadır. Yüksek kurulun oluĢumunda merkezi idarenin üst düzey bürokratları çoğunluğu teĢkil etmekte olup bu haliyle kurul, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik çalıĢmaların koordinasyonu görevini üstlenmiĢ bir idari merci görüntüsüne sahiptir.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda kurulun üyelerinin kimler olduğu düzenlenmiĢtir. Buna göre; “Bakanlık MüsteĢarı, BaĢbakanlık MüsteĢar Yardımcısı, Bakanlığın ilgili MüsteĢar Yardımcısı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürü, Turizm Genel Müdürü, Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığının Ġlgili Genel Müdürü veya yardımcısı, Orman Genel Müdürü veya Yardımcısı, Vakıflar Genel Müdürü veya Yardımcısı, Koruma bölge kurulları baĢkanlarından Bakanlıkça 307
SANCAKDAR, age, s. 174-175 308 ÇOLAK, age, s. 358-360
122
seçilecek altı üye. Maden ĠĢleri Genel Müdürü veya Yardımcısı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü veya Yardımcısı. Koruma Yüksek Kurulunun baĢkanı, Bakanlık MüsteĢarıdır. MüsteĢar bulunmadığı zaman yardımcısı Kurula baĢkanlık eder” (KTVKK Md. 53).
bb.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun
Görevleri
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun görevleri, Kanunda belirtildiği üzere; Korunması gerekli taĢınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve restorasyonuyla ilgili iĢlerde uygulanacak ilkeleri belirlemek, koruma bölge kurulları arasında gerekli koordinasyonu sağlamak, uygulamada doğan genel sorunları değerlendirerek görüĢ vermek suretiyle, Bakanlığa yardımcı olmak”(KTVKK Md.51) Ģeklindedir.
Kanunda yer alan düzenlemeye bakıldığında, Koruma Yüksek Kurulunun görevleri, ülke genelinde uygulamayı yönlendirecek ilkeleri belirlemek, koruma bölge kurulları arasında koordinasyonu sağlamak ve uygulamada yaĢanan sorunlar ve çözüm yolları hakkında Bakanlığa görüĢ sunmakla sınırlandırılmıĢtır. Merkezi idarenin çeĢitli kurumlarından katılan yüksek bürokratlar sebebiyle bir koordinasyon kurulu görüntüsüne sahip olan Yüksek Kurulun, katılımcı idari birimler arasında koordinasyon görevi yerine getirmekle görevli olmaması anlaĢılabilir bir durum değildir.
bc.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun
Çalışma Kuralları
2863 s. Kanun, Koruma Yüksek Kurulunun çalıĢmasına iliĢkin olarak; “Koruma Yüksek Kurulu yılda en az iki defa toplanır. Bakanlık gerekli gördüğünde kurulu olağanüstü toplantıya çağırır. Koruma Yüksek Kurulu salt çoğunlukla toplanır, toplantıya katılan üyelerin en az dörtte üçünün oyları ile karar verir. Koruma Yüksek Kurulunun çalıĢma usul ve esasları ile diğer hususlar bir yönetmelikle düzenlenir” (KTVKK m.51) hükmünü getirmiĢtir.
Bakanlık Kanun tarafından verilen yetki çerçevesinde düzenleme yapma yoluna gitmiĢtir. Bu sebeple Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve
123
Koruma Bölge Kurulları ÇalıĢmaları Ġle Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak Ġtirazlara Dair Yönetmelik309
çıkarılmıĢtır.