Her jenerik tasarımı öncelikle filmin adını, başlığını aktarma işlevini üstlenir. Bunun yanında elbette oyuncu kadrosu ve set ekibi, yönetmen, yapım şirketi bilgileri ve filmde kullanılan patentli teknikler (Technicolor, Cinemascope, v.b.) de çeşitli sözleşmelerle belirlenmiş halde lanse edilmesi gereken başlıklardır. Sıralanan bu tür bir bilginin, görünürde fazla metinsel olmasına rağmen, planlanmış bir organizasyonla, izleyicinin beklentilerini şekillendirecek şekilde sunumu, oldukça ilgi çekici ve motive edici olabilir (Allison, 2001, s.61-63).
Sinema ve grafik tasarım üzerine akademik çalışmalar yürüten ve Universidade de Brasília’da kürsüsü bulunan Luiz Fernando Las-Casas, film sahneleri içinde grafik tasarım unsurlarının ve tipografik yaklaşımların irdelendiği Cinedesign: Typography in Motion Pictures başlıklı makalesinde, film jeneriklerini bilgilendirici grafik tasarım sınıfının bir parçası olarak konumlandırmaktadır. Las-Casas’a göre film jenerikleri bilgi ileten ve hisleri geçiren, filmi tamamlayıcı bir temelde çalışan, aynı zamanda izleyiciyi filmin hikayesinin farklı okumalarına teşvik eden bir düzlemdir (Las-Casas, 2006).
Film jenerikleri belirgin biçimsel özellikler göstererek, az sonra izlenecek film ile ilgili beklentiyi arttırmak ve bir takım bilgileri izleyiciye sezdirmek adına planlanarak sunulmaktadırlar. Oyuncu kredileri örneğin, izleyiciye filmdeki karakterlerin önem sıralarını aktarır şekilde belli bir metinsel hiyerarşide sunulmaktadırlar. Bunun yanı sıra oyuncu bilgilerinin aktarıldığı kart tasarımları, görsel yönlendirmelerle karakteri tanımlayan özelliklere işaret edebilirler. Stüdyo logoları özel bir tür ya da stili ifade etmek adına şekillendirilmiş olabilir. Yönetmen ve senarist kartları, belirginleşmiş bir tema ya da yönetmenle özdeşleşmiş bir yöntemi sezdirebilmektedir (Allison, 2001, s.63).
Görüldüğü gibi film jenerikleri çoğunlukla metinsel bilgiden çok daha fazlasını sunar. Ana jenerik tasarımının ve sunumunun asıl işlevi izleyiciyi filmin doğasına yönlendirmek, izleyicinin film kurgusu adına istenilen düzeye çekilerek, filmden doğru verimi almasını sağlamaktır. Sinema eleştirmeni David Geffner, jeneriklerin
görevinin, “yönetmenin izleyicide varmak istediği noktayı kabataslak çizerek, yaklaşık bir bilinçaltı görüşü yaratmak” olduğunu belirtmektedir (akt: Allison, 2001, s.62).
Film jenerikleri işlevsel olarak, bir opera veya müzikalin uvertür parçasına ya da her hangi bir kitabın kimi zaman illüstrasyonlarla hareketlendirilmiş ilk sayfalarına benzetilebilir. Böyle bir benzetme Yrd. Doç. Dr. Nazlı Eda Noyan’ın Sinema ve Grafik Tasarım Ara Kesitinde Türk Sineması Jenerikleri Tarihi başlıklı doktora tezinde metinsel olarak “paratext”e benzetilmekte ve teorisyen Gérard Genette’ten alıntı yapılarak şu şekilde aktarılmaktadır:
“… Gérard Genette’in paratext olarak tanımladığı alan içine dâhil olur. Genette’e göre paratext, basılı işlerde metne eşlik eden, yazarın ismi, başlık, önsöz ya da illüstrasyon, vb. olabilir ve bir sınır olmak yerine metin ve metin olmayan arasında bir eşik görevi üstlenen bölüm olarak tanımlanabilir. Bu eşik bir geçişten ziyade bir metnin daha uygun algılanması için bir işlemi ifade eder: Paratext yazılı metnin saçağı olarak aslında onun tüm okumalarını kontrol edendir” (2008, s.23).
Tasarım yazarı Ken Coupland’ın konuyla ilgili yorumu da bu “eşik” ifadesine benzetilebilir. Yazar filmi bir rüya alemine benzetir, jenerikler ise onun için rüyanın başlangıcında uykuyla uyanıklık arasında kalan, yarı bilinçsiz merak halidir (akt: Boxer, 2000).
Tıpkı oyunun komedi ya da dram oluşuna göre, uvertür parçanın izleyiciyi belli bir atmosfere yönlendirmesi gibi, jenerikler de filmin anlatısına henüz hazır olmayan izleyicisine bir başlangıç verir(Woolman, 2005, s.91). Bir kitabın türüne göre (masal kitabı ya da polisiye-macera) özel değişiklikler gösteren ilk sayfalarının şekillenişi gibi, film jenerikleri de tasarımda kullanılan plastik değerler (doku ya da renkler) ve film müzikleri ile, yaklaşmakta olan serüvenin habercisidir. Tasarımcının ya da yönetmenin inisiyatifine göre jenerik, kimi zaman bir komedi filminin neşeli animasyon başlangıcı (Resim 1) ya da bir gerilim filminin içeriği hakkında ipuçları veren, bilgiyi saklayan ya da sunan kurgulanmış görüntüleri (Resim 2) halinde olabilir.
Resim 1: It’s a Mad Mad Mad Mad World (1963)
Yönetmen: Stanley Kramer- Jenerik Tasarımı: Saul Bass
Kaynak: http://www.artofthetitle.com/title/its-a-mad-mad-mad-mad-world/
Resim 2: Seven (1995)
Yönetmen: David Fincher- Jenerik Tasarımı: Kyle Cooper Kaynak: http://www.artofthetitle.com/title/se7en/
İşaret edilen örneklerden gözlenmektedir ki; komedi filmleri için tasarlanan jeneriklerde kullanılan renkler, algıyı neşe ve coşku yönünde şekillendirmek adına ışığı daha yoğun yansıtan –hatta zaman zaman göstergesel anlamları olan– ana renklerden seçilmektedir. Öte yandan gerilim filmlerinin jeneriklerinde kullanılan renk tonları, karanlığı, korkuları, karamsarlığı ve bilinmezi çağrıştırmak adına ara renklere ve koyu tonlara doğru eğilim göstermektedir.
Filmin türüne göre (korku, gerilim, romantik-komedi, dram) değişim gösteren görsel iletilerle kurgulanan film jenerikleri, ürünün yayınlanacağı medyaya göre de (sinema, DVD ya da televizyon filmi) farklılıklar gösterebilir, hatta filmin uzunluğu doğrultusunda izleyiciye ipuçları verebilir (Braha&Bryne, 2011).
Ünlü film editörü ve ses tasarımcısı Walter Murch, film jeneriklerinin işlevini şu şekilde açıklar:
“Bir filmin jeneriği tıpkı bir resmin çerçevesi gibidir. ‘içinde’ olanı taşımalı, yorumlamalı ve geliştirmelidir. İzleyiciyi uyandırmalı ve belki de asıl filmin sahip olduğu hikaye fikrine, görsel stile ve onun seslendiği duygusal tona çekmelidir.”(Krasner, 2008, s.21)
Tanınmış jenerik tasarımcılarının röportajlarından yapılan alıntılar, onların tasarımlarında hangi amaçlarla nereye varmak istediklerini açıkça belirtmektedir. Balsmeyer & Everett tasarım stüdyosunun kurucularından Mimi Everett “…jenerikler, filmin başında izleyicinin bakış açısını çekmek istediğimiz noktaya hizmet etmelidir. Tasarımcı olarak bizler izleyiciyi, perdede görmek üzere oldukları şeye karşı, algılarının en açık olduğu noktaya yönlendirmeliyiz” açıklamasını yaparak jenerik tasarımının sinema dünyasında üstlendiği görevi açıklamıştır. Tasarımcı Saul Bass de bu görüşü destekler ve jeneriğin izleyiciyi film için hazırladığını belirtir. O’na göre jenerikler izleyiciyi canlandırıcı, motive edici birer ilk adım sağlamalıdır. Yönetmen Billy Wilder’ a göre ise jeneriklerin gerçekleştirdiği en önemli fonksiyon, izleyiciyi filmin ve yönetmenin tarafına çekerek, her hangi bir set görevlisinin filme katkısı gibi izleyicinin de film için çalışmasını sağlamaktır (Allison, 2001, s.63,s.65).
Günümüzde jeneriklerin, filmin tüm diğer tanıtım materyalleri ile benzer dilde tasarlandığı, filmin akılda kalıcılığı göçlendirmek adına bunun bir tanıtım stratejisi olarak kullanıldığı örenekler görmek mümkündür (Braha&Bryne, 2011). 1950’lerden itibaren bu yöntemin benimsenmesi, döneminde gişe hasılatları açısından %10luk bir
artışı beraberinde getirmiş, film jeneriklerinin ticari başarıya sağladığı katkı konusunda yapım firmalarını ikna etmiştir (Noyan, 2008, s.28).
Film jenerik tasarımlarının tarihsel gelişimleri incelendiğinde, görselleştirmelerde dönemsel tasarım anlayışlarının etkileri de gözlemlenebilir. Ayrıca gelişen teknik yetkinlikler ve tasarım sürecinde dijital ortama geçiş, film jenerik tasarımını zaman içinde farklılaştıran faktörlerdendir.
1.2. FİLM JENERİK TASARIMININ TARİHSEL GELİŞİMİ
Sinemanın başlangıcı olan 19.yy sonlarından günümüze kadar geçen süreçte, jenerik tasarımın gerek işlevsel gerekse biçimsel olarak yoğun değişimler sergilediği görülebilmektedir. Film jeneriklerinin, faklılaşan tasarım değerleri açısından gelişmeleri incelendiğinde, süreci çeşitli kriterlere göre bölümlemek mümkündür. Ancak bu düzenleme sinema tarihinin linear bölümlenmesinden daha girift bir yapı sergileyecektir. İncelemede gerçekleştirilen bölümlenme, dünyadaki dönemsel ve teknolojik gelişmelerin, Amerikan film endüstrisi sınırlarında film jeneriklerine yansıyan sonuçları göz önüne alınarak gerçekleştirilmiştir.