Dünya Savaşı sonrası Japonya’nın ithalat ihracat faaliyetlerini geliştirmek adına ticaret yapacağı ülkelerin hukuki ve ekonomik düzenlemelerinin anlaşılması ve doğru aktarılması gibi konularda kaliteli çeviri hizmetlerinin önemini kavramasından ileri gelmektedir. Bu yaklaşım özel sektör tarafından ciddi ölçüde desteklenmiş, fakat konuyla ilgili ulusal bir yetkili kurum ya da merci oluşturulması boyutunda hükümet birimleri tarafından atılan herhangi bir adım olmamıştır. Bu durumda da Japonya’da devlet eliyle yapılan bir sertifikasyon girişimi olduğu söylenemez. Öte yandan, birtakım özel kurumların çeşitli şekillerde sertifikasyon uygulamaları yaptığı görülmektedir. Sektörde böyle bir uygulamaya ihtiyaç duyan firmaların büyük ihracat faaliyetleri yürüttüğü dikkat çekmektedir. Tanaka (2012)’nın belirttiği üzere, şu günlerde Japon endüstrisinde ticari sözlü ve yazılı çeviri toplam çeviri faaliyetlerinin % 80-90’ını oluşturarak geniş yer sahibi olmuştur. Bu sebeple denilebilir ki Japonya’da, özel sektör, çeviri alanında ciddi bir işveren pozisyonundadır. Sektördeki firmaların eğitim kurumları ile de ilişkileri söz konusudur, dolayısıyla, potansiyel çevirmenler genellikle uluslararası Japon şirketlerinin ilişkili olduğu eğitim kurumlarına meyil etmektedirler. Japonya’da lisans düzeyinde çeviri eğitimi veren üniversiteler, Tokyo Yabancı
101
Çalışmalar Üniversitesi, Rikkyo Üniversitesi, Meikai Üniversitesi ve Tokyo Yabancı Dil Koleji olarak sıralanabilir (aktaran Hlavac, 2013: 49).
Japonya’da farklı kurumlar tarafından yedi farklı çevirmen sertifikasyon sınavı yapılmaktadır. Burada değinilecek ilk sınav bir üniversite bünyesinde uygulanmaktadır. Tokyo’da yer alan Babel Üniversitesi’ne bağlı olarak 2000 yılında kurulan the Babel University Professional School of Translation (Babel Üniversitesi Profesyonel Çeviri Okulu) eğitimin yanı sıra sertifikasyon uygulaması da yapan bir özel eğitim kurumudur. Kurum, hem sınıf-içi hem de uzaktan eğitim olanakları sağlayan ve kendi Certified Professional Translator (Sertifikalı Profesyonel Çevirmen) sınavlarını uygulayan bir birimdir. Hatta lisansüstü eğitim düzeyinde uzaktan eğitim imkânı da sağlanmaktadır. Çevirmenlerin profesyonellik düzeylerini ölçmek amacıyla oluşturulan Babel Professional Translator Test’te (Babel Profesyonel Çevirmen Sınavı) iki özellik dikkat çekmektedir. Bunlardan ilki adayların sınavda gösterdikleri başarının 1 ile 5 arasında değişen belirli düzeylere göre derecelendirilmesi (ör. 2. düzey profesyonel bir çevirmen olarak bağımsız bir şekilde çalışmak için yeterli donanıma sahip olunduğunun göstergesidir), ikincisi ise beceri analizi yapılması ve adaylara sınav sonrasında eksiklerini ve kendilerini hangi açılardan geliştirmeleri gerektiğini gösteren bir beceri değerlendirme raporu sunulmasıdır. Adaylar İngilizce- Japonca dil çifti için kurmaca metinler, kurgusal olmayan metinler, hukuk metinleri ve teknoloji ilintili metinlerle sınav olabilir. Buna ek olarak Fransızca- Japonca dil çifti için kurgusal olmayan metinler kapsamında sınava alınabilirler. Adaylar sınava internet yoluyla uzaktan girebilmektedirler (Chan, 2008: 77-78).
Babel’e göre daha yeni bir organizasyon olan the Center for the Advancement of Interpreting Skills (CAIS-Tercüme Becerilerini Geliştirme Merkezi) ise hem tercümanlık eğitimi verip hem de the Test of Business Interpreting Skills (Ticari Tercüme Becerileri Sınavı) sınavını uygulamaktadır. Bu sınavda en yüksek düzey olan Level 1 sertifikası bireyin bir iş ortamında başarılı düzeyde fısıltı çevirisi ve andaş çeviri yapabildiğini gösterir. Level 2 yine kişinin ticari terminolojiye aşina olduğunu ve ardıl çeviri yapabildiğini ifade eder. Level 3,4,5 ise adayın düşük düzeyde veya yetersiz sözlü çeviri becerisi sergilediğini belirtir (Fred Uleman, FIT 2012’den aktaran Hlavac, 2013: 49).
102
Bir diğer sertifika sınavı 1987 yılında kurulan The Japan Translation Association (JTA- Japon Çeviri Birliği) tarafından yapılmaktadır. Direkt Japonya Çalışma Bakanlığı’nın izniyle özellikle teknik çeviri alanında piyasadaki çevirmen ihtiyacının karşılanmasına yönelik oluşturulan JTA tarafından uygulanan Translator Qualification Exam (Çevirmen Yeterlilik Sınavı) teknik çeviri alanında Japonya’da en güvenilir ve popüler sınav olma özelliğini taşımaktadır (Stejkal, 2002: 17). Sınav 2008 yılından bu yana JTA Certified Professional Translator Qualification Exam adıyla yapılmaktadır. Japonca-İngilizce ve Japonca-Çince dil çiftlerinde geçerli olan sınav dört bölümden oluşur, adaylara 5 saat süre verilir ve uzaktan sınav uygulaması yapılmaktadır. Sınav, kaynak dilde temel beceriler, çeviri becerileri, kültürel arka plan bilgisi ve ifade gücünün ölçüldüğü dil ve kültür bölümü, uzmanlık alan bilgisi, biçem, terminoloji bilgisi gibi bilgi ve becerilerin ölçüldüğü uzmanlık edinci bölümü, bilgi teknolojileri kullanımı, araştırma, bilgi bulma becerisi, çeviriye yardımcı bilgisayar yazılımlarının kullanılması gibi becerileri ölçen bilgi teknolojileri edinci bölümü ve mesleki etik kuralları, çeviri işi yönetme becerisi vb. nin ölçüldüğü yönetim becerisi bölümlerinden oluşmaktadır.
Başarılı olan adayların sertifikaları 5 yıl boyunca geçerli olmaktadır. Sınavdaki başarı düzeyleri 1’den (en başarılı) 4’e (en başarısız) doğru uygun bir kategoride belirlenir. Bu yönüyle, yukarıda belirtilen CAIS tarafından uygulanan sınavla benzerlik göstermektedir.
1981 yılında kurulmuş olan The Japan Translation Federation (JTF- Japon Çeviri Federasyonu) da yaklaşık olarak 30 yıldır sertifikasyon sınavı uygulayan bir diğer kurumdur. 1986 yılından bu yana uygulanan Translator Qualification Examination (Çevirmen Yeterlilik Sınavı) 1992 yılından bu yana online olarak da uygulanabilmektedir. Sınav yılda iki kez iki farklı kategoride yapılır: practical use level (pratik kullanım düzeyi) ve basic level (temel düzey).
Pratik kullanım kategorisindeki sınav iki bölümden oluşur. Sınav için 5 farklı uzmanlık alanı belirlenmiştir: politika-sosyal-ekonomi; bilim-teknoloji; finans-menkul değerler; tıp-eczacılık; bilgi işlemleme-patentler. Metinler İngilizceden Japoncaya ve Japoncadan İngilizceye çevrilir ve her bölüm için adaya 2 saat süre verilir. Adayların bu sınavdaki başarıları 1’den 3’e sıralanan başarı düzeylerine uygun olana göre belirlenir.
103
Temel düzey isimli kategoride İngilizceden Japoncaya ve Japoncadan İngilizceye çevrilmek üzere iki faklı metinden oluşan iki bölüm vardır. Bu sınavda her bir bölüm için adaya 1’er saat verilir. Bu sınav sonunda başarılı olan adaylar 4. veya 5. başarı düzeyinde yer alırlar (Chan, 2008: 75-76; Stejkal, 2002: 17-18).
Sınav uygulaması yapan bir diğer kurum Sunflare Academy adındaki bir özel teşebbüs kurumudur. The Translator Qualifying Exam (Çevirmen Yeterlilik Sınavı) isimli bu sınav yılda 4 defa yapılmaktadır. Başarı derecelendirmesi üç düzey olarak belirlenen sınavda sınava girenlerin yaklaşık olarak %10’u üçüncü düzey olan “çeviri kullanılabilir nitelikte ancak biraz daha geliştirilmesi gerekir” ibaresini alabilmektedir. Ticari olarak kabul edilebilir ve başarılı çeviri faaliyetlerini belgeleyen düzey 2 ve 1 ise çok az sayıda katılımcının almaya hak kazandığı düzeyler olarak belirtilmiştir (Sunflare, 2011’den aktaran Hlavac, 2013: 49).
Uygulanan bir başka sınav the Nippon Intellectual Property Translation Association (NIPTA- Nippon Fikri Mülkiyet Çeviri Birliği) tarafından gerçekleştirilen ve patentler ve diğer fikri mülkiyet hakkına dayalı alanlarda sertifikasyon sağlayan bir sınavdır. Diğer sınav uygulamalarına benzer olarak, NIPTA’nın uyguladığı sınavda da düzey 1 ve daha altı olarak belirlenmiş başarı ölçütleri oluşturulmuştur. Japonya’daki bir diğer sınav uygulaması edebi çeviri alanında sertifikasyon sağlamaya yönelik Literary Translation Proficiency Test Association (Edebi Çeviri Yeterlilik Sınavı Birliği) tarafından uygulanan yeterlilik sınavıdır. Kurumun özellikle edebi çeviri alanında uzmanlaşması edebi çevirinin ticari (iş, teknik vs.) çeviriden oldukça farklı bir çalışma alanı olduğunu savunmasından kaynaklanır (Stejkal, 2002c’den aktaran Hlavac, 2013: 49).
Herhangi bir sınav uygulamasında bulunmayan ancak Japonya’nın önde gelen çevirmen organizasyonlarından ikisi olan the Japan Association of Translators (JAT- Japon Çevirmenler Birliği) ve the Japan Society of Translators (JST- Japon Çevirmenler Topluluğu) farklı hizmetler sunmaktadırlar. JAT özellikle ticari çeviri alanında İngilizce-Japonca dil çiftinde çalışan çevirmenlere hem çeviri eyleminde hem de ticari bir faaliyet kolu olarak çeviri işinin gerektirdikleri hususunda yardımcı olabilmek adına çalışan uluslararası bir organizasyon olarak görev yapmaktadır. Örneğin, bu amaçla yıllık olarak uluslararası konferanslar düzenlemekte, JAT el kitabı adında bir kitap
104
çıkarmakta ve buna benzer mesleki gelişim faaliyetlerine öncülük etmektedir. JST ise öncelikle akademik alanda ve diğer yayın kollarında çalışan çevirmenlere yönelik en göze çarpan çalışmaların ödüllendirildiği yıllık JTS ödülleri isimli organizasyonlar düzenlemektedir (Hlavac, 2013: 48-49; Stejkal, 2002: 17).
3.22 Malezya: Malezya’da çevirmenleri bir çatı altında birleştiren the Malaysian