Test for Translators and Interpreters (CATTI- Mütercimler ve Tercümanlar için Çin Akreditasyon Sınavı) isimli sınavdır. Sınav the Ministry of Personnel of the People’s Republic of China (Çin Halk Cumhuriyeti Personel Müdürlüğü) adlı devlet kurumuna bağlı olarak gerçekleştirilmektedir. 2003 yılından bu yana uygulanan sınav, Çin’de bilimsel, objektif ve adil olarak becerileri belgelendirilmiş, geniş bir nitelikli çevirmen havuzu oluşturarak, Çin ekonomisinin gelişmesine ve Çin’in Dünya Ticaret Örgütü’nde faaliyet göstermesine yardımcı olmak gayesiyle oluşturulmuştur. CATTI ulusal mesleki yeterlilik sistemi içinde resmi bir yeterlilik belgesi yerine geçer ve pek çok yerde çevirmen olarak görev alabilmek için bu sınav belgesi bir ön koşul niteliği taşımaktadır. Sınav adayların dil bilgisi, artalan bilgisi ve çeviri becerisini ölçmeyi amaçlamaktadır.
85
CATTI adayların becerilerini İngilizce, Japonca, Almanca, Fransızca, İspanyolca ve Almanca dillerinde ölçer ve Çince ölçülen dil çiftlerinden birini oluşturur. Sınav adayın hem ana dilinden hedef dile, hem de kaynak dilden ana dile başarılı bir biçimde çeviri yapabilme edincini ölçmektedir. Sınava giriş için adaylarda eğitim veya deneyim gibi herhangi bir ön koşul aranmaz.
Sınav sonucundaki belgelendirme sözlü veya yazılı çeviriyi kapsayan dört farklı düzeyden oluşmaktadır: Kıdemli çevirmen, 1. Düzey çevirmen, 2. Düzey çevirmen, 3. Düzey çevirmen. Belgelendirme dereceleri en üst düzey olan kıdemli çevirmen ünvanından en alt düzey olan 3. düzey çevirmen ünvanına doğru sıralanır.
Kıdemli çevirmen: En üst düzey olan kıdemli çevirmen belgesini hak etmiş olan kişiler genellikle oldukça uzun süredir çeviriyle meşgul olan, belgelendirildiği dilde geniş bir özel alan bilgisi ve kültürel bilgiye sahip, çeviri sürecinde karşılaşılan karmaşık sorunları çözebilme yetisine sahip, hem teoride hem de pratikte alana önemli katkılarda bulunabilecek kişilerdir. Kıdemli çevirmenlik ancak CATTI 1. düzey başarı belgesini almaya hak kazanmış kişilere bir değerlendirme süreci sonrasında verilir. (Chan, 2008: 89-90; Translators Association of China [TAC], Methods of Test and Apprasal, t.y.). Sınav içeriği ise şu şekilde özetlenebilir. Öncelikle sözlü çeviri ve yazılı çeviri için iki ayrı sınav uygulanmaktadır. Sözlü çeviri sınavında hem dinleme becerisini ölçmeye yönelik yatkınlık sınavı hem de ardıl ve andaş çeviri uygulamaları yoluyla adayın sözlü çeviri becerilerinin ölçüldüğü bir tercüme sınavı gerçekleştirilir. Sınavın dinleme bölümünde, aday dinlediği bir metinle ilgili sorulara yazılı olarak cevap verir. 2. Düzey sınav süresi 1 saat, 3. Düzey 30 dakikadır. Düzey 3 ile belgelendirilmiş adayların bilimsel ve kültürel bilgi düzeylerinin yeterli olmadığı ve ancak çok kompleks olmayan genel çeviri işlerinin üstesinden gelebilecek kapasitede oldukları söylenebilir (Chan, 2008: 89-90; TAC, The System of Continuation Education and Certificate Registration for CATTI, t.y.).
Yazılı sınava gelindiğinde, yine sözlü çeviri sınavı uygulamasına benzer bir yatkınlık sınavı ve ayrıca bir yazılı çeviri sınavı uygulandığı görülmektedir. 2. Düzey ve 3. Düzey belgelendirmelerde, 2 saat süren ve adayın sözcük, dilbilgisi, okuduğunu anlama gibi genel dil yeteneğini ölçen bir sınavı 3 saatlik yazılı çeviri uygulaması takip eder. 2
86
düzey çeviri sınavında aday kendisine sunulan dört metinden üçünü çevirir. Metinlerden ikisi zorunlu, ikisi seçmelidir. Öte yandan, 3. Düzey yazılı çeviri sınavında adaylar biri ana dillerine diğeri hedef dile olmak üzere iki metin çevirirler. Adaylar sınav esnasında sözlüklerini kullanabilirler, fakat sınava girdiklerinde sınavın iki bölümünü de başarıyla tamamlamaları gerekir. Sertifika için bir kayıt sistemi oluşturulmuştur ve kaydın her üç yılda bir yenilenmesi gerekmektedir (TAC, CATTI’s Methods of Test and Apprasal, t.y.). Kayıt ile ilgili işlemler Translators Association of China (TAC- Çin Çevirmenler Birliği/Derneği) tarafından yapılır. 1982 yılında kurulmuş olan TAC Çin’de çevirmenlere yönelik çeşitli alanlarda hizmetlerde bulunan tek ulusal dernek/birliktir. Bu hizmetler arasında, konferans ve forumlar, mesleki gelişim ve eğitim faaliyetleri ve Çin Çevirmenler Dergisi’nin yayınlanması sayılabilir. 2012 yılı itibarı ile yaklaşık 30.000 üyeye sahip TAC sertifikasyon uygulamasının bir parçasını oluşturan “devamlı eğitim sistemi” adı altında bir sürecin yönetiminden sorumludur. Buna göre, sertifika sahibi olan kişiler her üç yılda bir sertifikalarını güncellemek ve bu süre zarfında TAC tarafından düzenlenen sürekli eğitim veya özel eğitim faaliyetlerinde yer aldıklarını belgelemek durumundadırlar. Bu uygulamadaki temel amaç çevirmenlerin bilgilerini yenilemelerini, profesyonel gelişimlerini devam ettirmelerini ve dolayısıyla çevirilerin kalitesini artırmaktır. 2005 yılından bu yana CATTI Düzey 3 ve daha üst düzey belge sahibi olan adaylar TAC üyesi olabilmektedir, Düzey 1 sahipleri ise kıdemli üye olarak kabul edilirler (TAC, The System of Continuation Education and Certificate Registration for CATTI, t.y.).
Avustralya NAATI’nin sınav sistemine benzer bir şekilde, CATTI sınavları da çeviri piyasasında iş sahibi olabilmek için aranan niteliklerden biri durumundadır.
CATTI dışında the National Accreditation Examinations for Translators and Interpreters (NAETI- Mütercimler ve Tercümanlar için Ulusal Akreditasyon Sınavı), the Shanghai Interpretation Accreditation (SIA- Shangay Tercümanlık Sınavı) ve the Acreditation for Interpreters and Translators (ATI- Mütercimler ve Tercümanlar için Akreditasyon) gibi sertifikasyon sınavları bulunmaktadır (Chen, 2009’dan aktaran Hlavac, 2013: 46). Ancak burada CATTI’den sonra en öne çıkan sınav olan NAETI hakkında bilgi verilecektir. İlk defa 2001 yılında yapılan bu sınav the National Education Examinations Authority and Beijing Foreign Studies University (Ulusal Eğitim ve Sınav Kurumu ve
87
Beijing Yabancı Çalışmalar Üniversitesi) tarafından uygulanmaktadır. CATTI’ye benzer olarak, sınava girmek isteyen adaylardan eğitim veya deneyim gibi herhangi bir önkoşul yerine getirmeleri beklenmez ancak sertifika sahibi olmak isteyen adaylar yalnızca Çince-İngilizce ve Çince-Japonca dillerinde test edilebilirler.
NAETI 1. Düzeyden (en yüksek) 4. Düzeye (en düşük) dört ayrı düzeyde sınav yapmaktadır. CATTI’deki performans tanımlarına benzer olarak NAETI’de de adayların sınav sonundaki başarıları düzeylere göre tanımlanır. Örneğin, 1. Düzey ünvanını alan bir çevirmen farklı türdeki zor metinleri çevirebilirken 4. Düzeyde çevirmen yalnızca temel çeviri işlerini başarıyla yürütür. Her bir düzey için sınav formatları ise aşağıdaki gibidir:
1. Düzey Çevirmen: Bu sınavda, biri İngilizceden Çinceye, diğeri Çinceden İngilizceye 400’er kelimelik üçer metnin çevrilmesini gerekmektedir. Süre 3 saattir.
2. Düzey Çevirmen: Sınavda iki bölüm vardır. İlk bölümde İngilizceden Çinceye 300 kelimelik üç farklı metnin çevrilmesi gerekir. İkinci bölümde Çinceden İngilizceye yine her biri 300 kelimeden oluşan üç ayrı metin çevrilir. Süre 2 saattir.
3. Düzey Çevirmen: Yukarıdaki anlatılan uygulamalara benzer şekilde yapılır. Metinlerdeki sözcük sayısı bu sınavda 250’ye düşmüştür ve süre de 1,5 saattir.
4. Düzey Çevirmen: Uygulama diğer üç sınavla benzer olup sözcük sayısı 200, sınav süresi 1 saat 15 dakika olarak belirlenmiştir.
CATTI ve diğer pek çok sertifikasyon sınavı uygulamasından farklı olarak adayların sınav esnasında sözlük kullanması yasaktır. Başarılı olan adayların sertifikaları sınavı yapan Ulusal Eğitim ve Sınav Kurumu ve Beijing Yabancı Çalışmalar Üniversitesi tarafından verilir. Sertifikaların geçerliliği ile ilgili bir süre sınırlaması yoktur (Chan, 2008: 92-93).
3.8 Danimarka: Danimarka’da bir çevirmenin “devlet tarafından yetkilendirilmesi”