Irak 2005 Yılı Anayasasına Göre Petrol Ve Gaza İlişkin Yatırım

Doğal kaynakların mülkiyeti, işlenmesi, doğası bir ülkeden diğerine değişebilir ve bu değişiklik federal devletin oluşumunun şekline bağlıdır.173 _Çoğu federal devlet bir grup bağımsız devletler birliğinden oluşmuştur. Buna dayanarak federal devleti oluşturan federeler, garanti olarak doğal kaynakların mülkiyetini kurar. Doğal kaynakların bu şekilde bölünmesi gerçek ve temel sorunların ortaya çıkmasına yol açar ki bu durum federal ekonomi seviyesinin ötesinde kalır.174

2005 yılı Irak anayasası petrol ve gaza özel önem vererek, kaynaklardan farklı bir şekilde yer vermiştir. Bunun nedeni de petrol ve gazın Irak devleti için büyük ve önemli bir gelir kaynağı olmasıdır.175 Bu önemden dolayı anayasanın 111. maddesinin metni şu şekildedir: “Tüm bölgelerde ve illerdeki petrol ve gaz yataklarının tümü Irak halkının mülküdür” . Anayasanın 112. maddesi ise: “petrol ve gaz gelirleri, adil bir şekilde nüfus oranına göre tüm ülkeye dağıtacaktır. Bu gelir belirli bir süreliğine zarar gören bölgeler –ki eski rejim tarafından haksız bir şekilde bu gelirinden mahrum edilmiş olanlar– ve sonradan zarar görmüş bölgelerin

173 _{Watson, 104-110.}

174_{Yargıç Qasım Hassan Al-Abbudi, Federal Finansal Sistem, Birinci Bölüm}

www.alnoor.se/article.asp?id=108645 erişim tarihi 22.12.2012.son yenileme tarihi 30.4.2015.

175 _{Irak yıllık bütçesinin %95 oranını aşkın gelir kaynağı petrol ve gaza dayanmaktadır. Irak 2010 yılı}

50

kalkınması için kullanılacaktır. Bunun yanında ülkenin farklı bölgelerinde gelişimin dengeli olmasını sağlamak için gelir bölünür. Bu da kanunla düzenlenir.

İkinci olarak federal hükümet, petrol ve gazı üreten federe birim ve bir bölgeye katılmayan vilayetlerin yöneticilerile ortak bir şekilde petrol ve gaz sektörünü geliştirmek için gerekli stratejik politikaları çizer. Bu da Irak halkına büyük bir yarar sağlamak amacıyla olmalıdır ve yatırım teşvik edilerek piyasadaki son tekniklerden yararlanılacaktır.”

Irak anayasasının 111. maddesinde “Petrol ve gaz tüm Irak halkının mülküdür.” ifadesinin geçmesi iki yönden büyük önem taşır:

Birincisi, ilk defa olarak resmi bir belgede, Irak halkının kendi ülkesinin zenginliğinin mülkiyetine sahip olması tanınıyor.176

İkinci önemi ise, bu maddeye göre ırak'ın hangi bölgesinde petrol veya gaz yatakları olursa olsun, geliri eşit bir şekilde ırak'ın halkına dağıtılmalıdır.

Irak anayasasının, ayrım yapmadan tüm bölgelere petrol ve gazı, tüm Irak halkının mülkü olarak tanımasının amacı, bir kesimi bu gelirden mahrum bırakmamak, gelirleri eşit bir şekilde tüm Irak halkına dağıtmaktır. Çünkü bazı bölgelerde petrol yatakları yoktur. Kürdistan bölgesi halkı da Irak devleti halkının bir bölümü olarak bu zenginlikten kendi sosyal, siyasi, ekonomik şartlarına göre ve kendi kalkınma amaçlarını gerçekleştirmek için faydalanması gerekiyor.

Ancak Irak anayasası 112. madde gerekçesiyle, petrol ve gaz konusu federal otorite, federe bölge ve petrol gaz üreten bir bölgeye katılmayan vilayetler otoritesi arasında yetki alanı olarak belirlenmiştir. Ama bunu da şimdilik mevcut olan yataklar kapsamıyla sınırlandırmıştır. “Mevcut olan veya gerçekten üretimde olan yataklar” ifadesi bu anayasanın yürürlüğe geçtiği tarih olan 28.12.2005 tarihine kadar yapılan üretimi kapsıyor. "Şimdiki yataklar" ifadesi, 2007 yılı Kürdistan federe bölgesi petrol ve gaz kanununa göre 15.08.2005 tarihine kadar üretim yapan yatakları kapsıyor.

Bazı uzmanlara göre mevcut yataklar ifadesi, şimdilik üretim yapan yatakları kastediyor177. Bu da demek oluyor ki 112. madde, ilk olarak mevcut petrol ve gaz yatakları üretimini, hatta üretime sokulmak için geliştirilme aşamasında olan

176 _{Irak'ın daha önceki anayasalarda zenginlikler, Irak halkının değil Irak devletinin mülkü olarak}

belirlenmişti. Örneğin 1964 yılı geçici anayasası ve 1968 yılı geçici anayasası. Fakat 1970 yılı anayasasında zenginlikler ve üretim araçları halkın mülküdür ifadesi geçmişti.

51

yatakları kapsıyor. Böylece sismik arama ile keşfedilen alanlar henüz üretim yatakları değildir. Belki de üretim yatağı olmaz, sadece hidrokarbonları içeren büyük bir alandır. Herhangi bir üretim olmayabilir. Bu tarihten sonra üretimde olmayan ve keşfedilmemiş yataklar, bu kapsama alanı dışındadır ve sonuçta Irak anayasası 112. madde kapsamı dışındadır, yani bu maddeye göre “federe biriminin yönetimi kapsamındadır”diyebiliriz.

Petrol ve gazın yönetilmesi üç koşula göre olmalıdır. Birinci koşul federal petrol ve gaz yönetimi, federal, federe bölge ve bir bölgeye katılmayan vilayetler ile birlikte iş birliği içinde yapmalıdır. İkinci koşul ise federal ile federe bölge ve bil bölgeye katılmayan vilayetler, şimdiki üretim yapan yataklara ilişkin olmalıdır, bu da petrol ve gaz çıkarımı ardından olmalıdır. Böylece çıkarım ve üretim işlemi federal hükümetin yetkisi dışında kalacak, federal hükümetin ortak yetki kapsamı sadece taşıma, ihracat, rafineri işlemleriyle sınırlı olacaktır.

Son koşul ise şimdiki yatakların gelirleri adil ve hakkaniyetli bir şekilde anayasada geçtiği gibi dağıtılmalıdır.178 _{Bazı siyasetçilere göre eğer doğal}

kaynakların mülkiyeti federe bölge ve bir bölgeye katılmayan vilayetlerin egemenliklerinin altına geçecek olursa, bu bölgeler gelir kaynakları diğerlerinden daha güçlü olacaktır, özellikle Irak gibi federal sisteminin tecrubesi yeni algılayan ülkelerde. Zira anılan bölgeler ekonomik durumları güçlenip, bireylerin gelirleri çoğalır ve bu da istikrarsızlığa yol açar. Hükümetin farklı düzeylerinde bir ekonomik uçurum meydana gelecek, servete sahip olan yerel yönetimler merkez hükümet kararlarında etkin güce sahip olacaklardır.179 _{Tarih boyunca Irak doğal kaynakları}

hep tüm Iraklılar için olmuştur. Bu doğal kaynak zenginliği, Irak halkını ve toprak birliğini korumak için her zaman yardımcı olacak ve Irak’ın tüm evlatları arasında eşitliği sağlayacaktır.180

Bence federal Irak sistemi tecrübesi, henüz yeni olduğu düşüncesini kabul eder. Ancak federal Irak Devleti’nde, bölgelerin bulundukları coğrafyadaki doğal kaynakların mülkiyetine sahip olmaları durumunda, anılan bölgeler coğrafi yerlerinde doğal zenginlik bulunmayan bölgeler arasında bir ekonomik uçurum oluşacağı düşüncesine katılmıyorum. Çünkü Irak anayasası 112. maddesi bu kusuru

178 _{Crawford, 6.} 179 _{Al-Abbudi, 4.} 180_{Al-Abbudi, 8}

52

çözmüş durumdadır. Maddenin metnine göre, petrol ve gaz gelirleri nüfus yoğunluğuna göre adaletli bir şekilde dağıtılacaktır.

2.2.1.3. Ulusal Mevzuata Uygun Olarak Yapılan Petrol Ve Gaza İlişkin Yatırım