oplam gelird
C. İsteyerek Düşüklerin Düzeyindeki Değişimler
Kutu 4
Bölüm 4’teki Kavramların Açıklaması
Kaba evlilik hızı Bir yıl içindeki evlilik sayısının yıl ortası nüfusa bölünmesiyle bulunur. Genellikle 1000 nüfus için evlilik sayısı olarak gösterilir.
1000
İlk evlenme yaşı
50 yaşından önce evlenen kişilerin bekâr olarak yaşadıkları ortalama yıl sayısıdır. Her yaş grubundaki bekâr kişilerin oranlarından (s) hesaplanır.
15 ∑ 50 ·
1
Yaşa özel doğurganlık hızı Bir yaş grubundaki her 1000 kadına düşen doğum sayısıdır. Bir yaş grubuna ait belirli bir dönemdeki canlı doğum sayısının ayn dönemde aynı yaş grubundaki yıl ortası kadın ı nüfusuna bölünmesiyle hesaplanır.
1000
Toplam doğurganlık hızı Kadınların doğurganlık yaşamları süresince, söz konusu yaşa özel doğurganlık hızlarının geçerli olması durumunda, yapacakları doğum sayısıdır. Yaşa özel doğurganlık hızlarının toplamıdır. Beş yıllık yaş gruplarına özel doğurganlık hızlarının toplamının beşle çarpılmasıyla elde edilir.
5 /1000
Doğurganlık yenilenme düzeyi
Toplam doğurganlık hızının 2,1 olduğu doğurganlık düzeyidir. Erken dönem ölümlerini ve doğumdaki dengesiz cinsiyet oranlarını telafi etmek için 2’ye fazladan 0,1 eklenerek elde edilen 2.1 seviyesi doğurganlık yenilenme düzeyi olarak kabul edilir. Bu doğurganlık düzeyinde ebeveynler kendileri yerine net olarak 1’i kız olmak üzere 2 çocuk bırakırlar ve böylece nüfus ancak kendisini yenileyebilir. Doğurganlığın yenilenme seviyesine düştüğü toplumlarda, nüfus momentumunun etkisi ile 25‐30 yıl daha artmaya devam eder. Daha sonra ise önce durağanlaşır ve sonra da azalmaya başlar.
Toplam düşük hızı Kadınların doğurganlık yaşamları süresince, söz konusu yaşa özel düşük hızlarının geçerli olması durumunda, yapacakları toplam düşük sayısıdır. Yaşa özel düşük hızlarının toplamıdır. Beş yıllık yaş gruplarına özel düşük hızlarından hesaplandığı takdirde, beş yıllık yaş gruplarına özel düşük hızlarının toplamının 5 ile çarpılmasıyla elde edilir.
C. İsteyerek Düşüklerin Düzeyindeki Değişimler
Türkiye’de pronatalist politikaların hâkim olduğu yıllarda yasal düzenlemeler yoluyla ağır cezai yaptırımlar getirilmiş olmasına karşın özellikle İstanbul, İzmir, Ankara ve Bursa gibi büyük kentlerde isteyerek düşükler yaygınlığını korumuştur. Sağlık Bakanlığı’nın 1958 yılında Dr. Z. Tahir Burak’ın başkanlığında oluşturduğu komisyonun hazırladığı raporda, sağlıksız koşullarda gerçekleştirilen isteyerek düşüklerin seviyesinin yüksekliğine vurgu yapılmakta ve isteyerek düşükler ile anne ölümlerinin yüksekliği arasında ilişki kurulmaktadır (Franz, 1994).
Türkiye’de 1965 Nüfus Yasası ile anne ve çocuk sağlığını tehdit eden durumlar dışında yasaklanan isteyerek düşükler, 1983 Nüfus Yasası ile gebeliğin 10. haftasına kadar isteğe
bağlı h verilmek
ale getirilm ktedir).
miştir (19665 ve 19833 Nüfus YYasalarının metinleri EK 2 ve EK 3’de
Elim
mizdeki ver
’de kadın nu gösterm mlerin yaygın hızının azal ek düşük sa
ğini gösterm
riler, 1978 başına iste mektedir (Ş
nlaşması ve maya başla ayısının TNS
mektedir.
yılı ile baş eyerek düş Şekil 19). D e daha kola adığı görülm SA‐1993 ara
layan süreç şük hızının Daha sonra
y ulaşılabili mektedir. T aştırmasınd
çte, 1983 N 1993 yılın aki dönem
ir hale gelm NSA‐2008 s a gözlenen
Nüfus Yasa na kadar a
de özellikle mesi ile kad
sonuçları, k seviyenin
sı’nın da e artış eğilim e gebeliği dın başına is
kadın başın üçte biri se
etkisi ile, mi içinde önleyici steyerek a düşen eviyesine
Şekil 19. Toplamm isteyerek düşük hızınndaki değişiimler, 19788‐2008
Toplam İsteyerek Düşük Hızı (Kadın Başına) kadar y doğurga rle 1930’lu yükselmiştir anlık hızı, tlerinin baş
r. 1960’lı y
9
1999, 2004, 2
anlık Düze ilanından s yılların ort r. Daha son özellikle kı şladığı 195 yılların baş
,69
talarına kad nraki süreçt
ırsal yerleş 50’li yılların
şında 6’ya
76
0,8
983 198
2 0,84
78, TNSA‐198
ntüsünde ografik yapıy
dar toplam te 1950’li y şim yerlerin n ortalarınd gerileyen t
8
88 1993
4 yıllara kada
nden kents dan itibare toplam doğ
3 1998 r bu seviye sel yerleşim en hızlı bir ğurganlık h
8 2003 eyi koruyan m yerlerine r azalma s hızı; 1970’li
ygulanan doğuma n toplam e iç göç sürecine i yılların
Türkkiye’nin Demmografik Dönüşümü
rkiye’de do torluğu’nun (1996) çalış kadın başın anlık seviye
daha önc ndan itibar inin yükselm
çalışmaya ı ile etkilen rafik belirle de daha önc
1924 1928
0’lerin sonun na inen do nin hemen ü
kil 20. Topla
Kaynak
oğurganlık s n son döne malarında İ na 3‐4 çocu
sideki azalm ceki dönem ren doğurga mesi, kentle başlamalar en gebeliği eyicilerde
ce tartışıldı nın yaygınlığ
1933 1938 1943
Nüfu Shor
nda ise 3’e oğurganlık s üzerindeki b
am doğurga
k: TÜİK, 1995,
seviyesinin emlerini kap
İstanbul ve uk civarında manın Cumh mlerde baş anlık seviye eşme hızının ı gibi makr
önleyici yö meydana g ığı gibi, Tür ğında çok ö
1948 1953 1958
us araştırma rter‐Macura
gerilemiştir seviyesi, TN bir seviyeye
nlık hızında
2010ac; HÜN
zaman için psayacak k
çevresi için a olduğunu huriyet’in il şladığını gö esinin hızlı n artması, g ro düzeyde öntem kulla gelen deği rkiye’de öze
nemli gelişm
1963 1968 1973 1978
ları N
D
r. 2000’li yı NSA‐2008 s
(2,16) geril
aki değişim
NEE, 1999, 200
ndeki değiş adar gerile n 19. yüzyılın u belirtmek
anı ile değil östermekte bir biçimde gelir artışı v
gerçekleşe anımı, evlili işimler yat ellikle evlili meler meyd
1978 1980 1983 1985
Nüfus sayımla
şimine ilişk ere gidebilm
n sonunda t tedirler. Bu l, İstanbul g edir. Özellik
e azalmasın ve kadınların en sosyo‐ek ik yaşı ve is tmaktadır.
k yaşında v dana gelmiş
1985 1988 1990 1993
arı
kin bilgiler mektedir. B
toplam doğ u bulgu, Tü gibi öncüller kle 1950’li nın ardında n nakit gelir konomik ge steyerek dü Bu dönem ve gebeliği ştir. Bu geliş
1998 2000 2003
33 Behar ve ğurganlık ürkiye’de r aracılığı yılların a, eğitim r getiren
bir son doğurga
nucu olarak anlık yenilem
k Türkiye’d me düzeyin
de doğurga ne kadar ger
anlık seviye rilemiştir.
esi geri döönüşü olmaayacak bir şekilde
Şekil 21. BBölgelere gööre toplam doğurganlıık hızlarınınn değişimi, 1993‐2008
Toplam Doğurganlık Hızı
rkiye’de doğ gerçekleşm adolu Bölge , Orta Anad yıllarda; Gü lardır. Doğu er bölgeleri
doğurganlı
ğurganlık se mektedir. İst
esi’nde topl dolu ve Kuz üney Anado u Anadolu B n gerisinde k seviyesi T ik gösterme
eviyesinin d tanbul, İzmi
am doğurga ey Anadolu olu Bölgesi
Bölgesi ise, e kalmıştır
Türkiye’nin ektedir. Bu Anadolu B
2,42,6 ise 20 yıllık doğurganlı (Şekil 21).
1980’li yıll durum, bu Bölgesi’nin
2,42,6 1 1
Orta
1998 20
99, 2004, 2009
homojen b gibi büyük m 990’lı yılları bu seviyeye k bir gecikm ık dönüşüm
Doğu Ana ların ortasın
bölgenin Tü ise yaklaş
3,2
1,9 2,2
a
003 2008 9
bir şekilde d metropol a
n başında y e ancak 10 y me ile 2000 mü sürecind
dolu Bölge nda sahip o ürkiye’nin y
değil, heter lanları da iç yenilenme d yıllık bir gec 0’li yılların s e Türkiye g esi’nin bugü olduğu doğ yaşadığı doğ gerisinde
Doğu 3,3
rojen bir çine alan düzeyine cikme ile sonunda genelinin ün sahip ğurganlık ğurganlık kaldığını
Türkkiye’nin Demmografik Dönüşümü
Tür gibi do gerçekle eştirilen de en yüksek o
20’li yaşları yaşa özel d TNSA‐2008 yaş grubun
artmasının i yöntemler
anlık seviye anlığın yaş Anadolu Bö olduğu yaş Anadolu Bö minde de Tür
mografik a olduğu yaş ın hemen a doğurganlık
Türkiye’de dan 25‐29 bir sonucu r aracılığıyl esinin dönüş
yapısının dö lgesi’nin dı ş grubu 25 ölgesi’nin d rkiye geneli yaş grubu u olduğu ka
a ertelenm şümünde b önüşümünd
şında kalan
‐29; sadece oğurganlığı na kaydığın adar, aynı z mesinin ya d
ölgeler aras edir (Şekil e gelenekse grubu olduğ a hemen üs bunda görü
k hızının en nı gösterm zamanda ev
da sonland sında gözle lmektedir. T gelerde yaş
adolu Bölge eviyesinde l olarak yaş ğunu göster
stünde oldu lmesi bekle n yüksek old
ektedir. Bu vlilik içi doğ dırılmasının
nen farklıla Türkiye gen
a özel doğ esi’nde 20‐
olduğu gib kaldığını gös
39 40‐4
2003
2008
ürecinde be SA‐2008 ön şa özel doğ ğurganlık hı
‐24’dür. Bu i yaş örün stermekted
44 45‐49 2008 lk evlilik gebeliği
V. Anne ve Çocuk Sağlığı Göstergelerindeki Değişimler
Anne ve çocuk sağlığı göstergelerinin zaman içinde iyileşmesi doğurganlık seviyesi ile anne, bebek ve çocuk ölümlerinin seviyesinin azalmasına ve dolayısıyla ülkelerin demografik dönüşüm sürecinde yol almalarına neden olurlar. Bu bölümde, sağlık personelinden doğum öncesi bakım alma, doğumunu sağlık kurumunda yapma, doğumu sağlık personeli yardımıyla yapma, sağlık personelinden doğum sonrası bakım alma ve tam aşılı olma gibi anne ve çocuk sağlığı göstergelerinde zaman içinde meydana gelen değişime bakılmaktadır. Ayrıca, anne ve çocuk sağlığı göstergelerinde meydana gelen değişimin sonucu olarak ortaya çıkan anne, bebek ve çocuk ölümlerinin seviyesinde meydana gelen değişim de incelenmektedir. Bu bölümde kullanılan kavramların açıklaması Kutu 5’te verilmektedir.