Dar al İslam Köyü

Fethi, bu dönemde tıpkı Kasaroni Evi gibi pek çok müstakil konut tasarımı yapmıştır.409F

410 _{Bunun yanı sıra yukarıda da bahsedildiği gibi yine bu dönemde konut}

tasarımlarına nazaran daha büyük ölçekli ve birçok karmaşık işlevin bir araya geldiği çeşitli tasarım teklifleri de almıştır.410F

411 _{Bu büyük ölçekli tasarımlarının sonuncusu ve}

en önemlilerinden bir tanesi olan Dar al İslam Köyü (DİK) tasarımı, seksen bir yaşına gelmiş bir mimarın tecrübelerini ve bilgilerini sergilediği, büyük ölçekli eserlerinin adeta damıtılmış, arı bir özeti olarak karşımıza çıkar. Bu sebeple Fethi’nin son derece önemli bir eseri olan DİK tasarımı bu bölümün son eseri olarak incelenecektir.

Tablo 3. 14: Dar al İslam Köyü Tasarımı, 1981

1980’li yılların başlarında Dar al İslam Vakfı kurucusu Amerikalı yazar ve düşünür Abdullah Nureddin Durkee411F

412 _{ve vakfın üyeleri, New Mexico Eyaleti’nin Abiquiu}

Şehri’nde, Amerikalı Müslümanlar için bir merkez oluşturmak amacıyla Dar al İslam Köyü adında bir köy yapmak istemişler ve bu köyün tasarımını Hasan Fethi’ye teklif etmişlerdir.

410 _{Murad Greiss Evi, Alaaddin Mustafa Evi, Andrioli Evi vb. detaylı bilgi için bkz. Ekler}

411 _{Yeni Bariz Köyü, Musayyib Köyü, Nil Festival, Sedat Dinlenme vb. vb. detaylı bilgi için bkz. Ekler} 412 _{Detaylı bilgi için bkz. Bölüm 2.}

Dar al İslam Köyü tasarımı için on bir bin metrekarelik bir alan ayrılmıştır.412F

413 _{DİK ilk}

etapta yüz elli Müslüman aile yerleştirilmek üzere kurgulanmıştır. Tasarımda; cami, okul, kütüphane, kadınlar ve erkekler için sosyal merkezler, kahvehaneler ve restoranlar, marketler, dinlenme merkezleri, köy yönetim binası, klinik, kız ve erkek yurtları, medrese gibi birçok farklı işlev ve yapı bir araya getirilmiştir.413F

414 _{Hasan Fethi,}

bu işlev ve yapı gruplarını bir araya getirirken daha evvelki tasarımlarından da alışık olunduğu üzere ve birçok İslam şehrinde de örnekleri görüldüğü gibi ticari ve ikamet bölgelerini birbirinden net bir şekilde ayırmıştır.414F

415 _{Merkezde ise çarşı ve caminin}

etrafında şekillenen bir tasarım yaklaşımı tercih etmiştir. Cami ve çarşının çevresinde kamusal mekanlar eklemlenmiş; medrese, hamam, şifahane, kervansaray, kahvehane, kütüphane, yönetim binaları yer almıştır.

Fethi, tasarımını genel hatlarıyla belirlemesinin ardından yanına aldığı iki Nübyeli ustayla tasarımı gerçekleştirmek üzere Amerika’ya gitmiştir.415F

416 _{Tasarımını}

gerçekleştirebilmesi için büyük bir heyete sunum yapması istenmiş ve yaklaşık üç yüz kişiden oluşan büyük bir heyete tasarımıyla ilgili sunum yapmıştır. Heyette mimarlar, mühendisler, devlet görevlileri, toplumun önde gelen liderleri ve daha birçok kişi yer almıştır. Fethi’nin “derin tecrübelerini paylaştığı son ve en değerli özeti”416F

417 _olan

sunumu ve ardından pek çok kez yapmış olduğu dersler ile birlikte heyeti tatmin etmeyi başarmıştır. Sunum, bir kısmı teorik bir kısmı pratik olmak üzere yapılmıştır. Bu sunumda Fethi bir yapı inşa etmiştir. Örneğin ahşap destek veya kalıp olmadan Nübye’den getirmiş olduğu ustalarla kemer, kubbe gibi formları yalnızca kerpiç malzeme kullanarak gerçekleştirebildiklerini heyete göstermiştir.417F

418 _{Tüm sunumlar}

cami tasarımının üzerinden yapılmıştır. Böylelikle birçok farklı heyete, kubbe, kemer, duvar yapımı uygulamalarını gösteren Fethi, aynı zamanda bu sunumlar sayesinde Dar

413 _{James Steele, a.g.e., s. 142} 414 _{James Steele, a.g.e., s. 151}

415 _{Titus Burckhardt, İslam Sanatı Dil ve Anlam, Çev. Turan Koç, Klasik Yayınları, 2012, İstanbul, s.}

252

416 _{archive.aramcoworld.com/issue/198803/dar.al.-.islam-the.code.and.the.calling.html} 417 _{James Steele, a.g.e., s. 155}

418 _{Simone Swan, Hassan Fathy Demonstrates Ancient Construction Methods in New Mexico,}

al İslam Köyü’ndeki ilk eserini de ortaya çıkarmıştır.418F

419 _{Caminin ardından ona}

eklemlenen medrese odaları, daha sonra ise diğer işlevler peyderpey inşa edilmiştir. Fethi tüm bu sürecin nihayetinde tasarımının inşaatına başlamıştır. Bu aşamada onu zorlayan en önemli konu ise Amerika İmar Yönetmeliği olmuştur. Fethi, yönetmeliğin sıkı kurallarına uygun bir şekilde tasarım yapması gerektiği için, daha önce projelerinde neredeyse hiç kullanmadığı bazı kalıplar, iş aletleri ve çeşitli malzemeleri kullanmak zorunda kalmıştır. Dolayısıyla maliyetler artmış ve ustaların alışık olmadığı kalıp düzeni ve diğer detaylar sebebiyle inşaatın hızı Fethi’nin diğer gerçekleştirmiş olduğu inşaatlara nazaran yavaşlamıştır.419F

420

Hasan Fethi, yapmış olduğu araştırmalar sonucu kerpiçin yapım malzemesi olarak New Mexico’da yaklaşık üç bin yıldır kullanılageldiğini öğrenmiştir. New Mexico’da, yüzyıllar boyunca kerpiç malzeme inşaatın temel malzemesi olarak şehirden köye kadar hemen hemen her bölgede yapılarda uygulanmıştır.420F

421 _{Bu sebeple Fethi,}

kendisinin de neredeyse bir asırdır kullanageldiği kerpiç malzemeyi New Mexico’da yapım malzemesi olarak hiç tereddüt etmeden kullanmıştır. Her ne kadar uzun süredir New Mexico’da kerpiç ile yapı yapılmıyorsa da bunu yeniden canlandırmıştır. Sadece tek bir farkla; kubbe ve tonoz gibi daha önce bölgede rastlanmayan yapı formları kullanarak tasarımı uygulamıştır.421F

422 _{Fethi yalnızca yapıların temellerinde betonarme}

kullanmıştır.422F

423 _{Temel dışında kalan mimari elemanlarda ekseriyetle kerpiç kullanan}

Fethi, aynı zamanda ahşap, tuğla, taş, vitray gibi malzemeleri de cömert bir şekilde hem tezyini hem de strüktürel elemanlar olarak yapılarında kullanmıştır. Yapıların malzeme seçimi her ne kadar daha önce kullandığı malzemelerle benzerlik gösterse de New Mexico’nun sert kış iklimi Fethi’nin bazı önlemler almasına sebep olmuştur. Yağmur ve kar yağışlarının sıklıkla görüldüğü bu bölgede Fethi iklimin gereklerine uygun bazı çözümler geliştirmiştir. Örneğin kar ve yağmurun sık olması yapıların dış yüzeylerini hızlı bir şekilde tahrip edeceğinden, çamur sıva yapmak yerine püskürtme çimento sıva uygulaması yapılmıştır. Soğuk kış günleri için döşemelere elektrikli

419 _{S. Abdullah Schleifer, Hassan Fathy's Abiquiu: An experimental Islamic educational center in} rural New Mexico, Athens Center of Ekistics, c. 51, S. 304, 1984, s. 56-60

420 _{James Steele, a.g.e., s. 157}

421 _{Edward W. Smith, Adobe Bricks in New Mexico, New Mexico Üniversitesi Yayıncılık, 1982, s. 23} 422 _{Nuridin Durkee, Dar AI-Islam: New Mexico, Mimar: Architecture in Development, ed. Hasan}

Uddin Khan, Concept Media, no.24, , Singapore, 1987 s. 1l-18

423 _{Omar Khalidi, Import, Adapt, Innovate: Mosque Design in the United States, Saudi Aramco}

ısıtma sistemleri yerleştirilmiştir. Bu sistemler hem zeminlerde hem de çatılarda kar birikmesini engellemiştir. Isınan havanın korunabilmesini sağlamak adına tavanlara da uygulanmıştır. 423F

424 _{Yağışlı sezonlara sahip olan New Mexico için suyun tahliyesi}

önemli bir sorun olduğundan Fethi, biriken suları çörtenler yardımıyla yapılardan uzaklaştırmıştır.424F

425 _{Fethi, bu ve buna benzer yapmış olduğu değişikler sayesinde Dar}

al İslam Köyü tasarımını iklime elverişli bir hale dönüştürmüştür.

Fethi, ekseriyetle yığma taşıyıcı sistem tercih etmesinin yanında ahşap karkas, betonarme karkas gibi sistemleri de Dar al İslam Köyü’nde kullanmıştır. New Mexico üzerine yapmış olduğu mimari araştırmalar sonucu geleneksel Navajo425F

426 _{bina tiplerini}

öğrenen Fethi, edindiği yeni bilgileri kendi bilgileriyle harmanlayarak yeni denemeler ve çözümler geliştirmiştir.426F

427 _{Fethi’nin yığma sistemde sıklıkla tercih ettiği kubbe,}

kemer, tonoz gibi formların yanı sıra New Mexico kerpiç mimarisinde tercih edilen formların birlikte kullanılmasıyla ortaya özgün bir harman çıkmıştır.

Fethi, projeyi vefat edene dek takip etmiştir. Vefatından evvel köyde hummalı bir şekilde çalışma olmasına ve birçok yerde temel ve duvarlar bitmesine rağmen yalnızca caminin tamamlandığını görebilmiştir.427F

428

424 _{S. Abdullah Schleifer, a.g.e., s. 56 – 60} 425 _{James Steele, a.g.e., s. 148}

426 _{Navaholar, yüzyıllardır Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan çoğunlukla Arizona, New Mexico}

ve Utah eyaletlerinde ikamet eden ve Navahoca konuşan yerel Amerikan halkıdır(Kızılderili). Detaylı bilgi için Bkz. James C. Faris, The Nightway A History And A History Of Documentation Of A

Navajo Ceremonial, University Of New Mexico Press Albuquerque, 1994 - James M. Goodman, Navajo Atlas : Environments, Resources, People, And History Of The Dine Bikeyah Civilization,

University Of Oklahoma Press, 1982

427 _{James Steele, a.g.e., s. 147} 428 _{James Steele, a.g.e., s. 151}

Tablo 3. 15: Hasan Fethi’nin mimarlık kariyeri boyunca tasarım yaptığı ülkeleri gösteren harita428F

429

Hasan Fethi, bu dönemindeki tasarımlarında görüldüğü üzere, malzemeden tekniğe, teknikten biçime dek mimarlığın hemen hemen her alanında çeşitliliği tercih etmiştir. Tablo 3.15’de görüldüğü üzere dünyanın birçok kıtasında tasarım yapan Fethi, bu bölgelerin mimarlığını, kültürünü ve değerlerini gözetmiş, tüm bunlar bağlamında mimarlık çizgisine yön vermiştir. Beton, çelik, membran, kamış gibi malzemeleri kullanmasının yanı sıra; grid plan, modüler mimarlık, standartlaşma gibi birçok yeni denemeyi kompleksiz bir şekilde bu döneminde uygulamıştır.

429 _{Haritada görülen işaretli ülkeler: Mısır, İspanya, Abd, Lübnan, Filistin, Kuveyt, Sudan, Irak, Suudi}

4. HASAN FETHİ’NİN ESERLERİNİN ENTELEKTÜEL VE ÜSLUPSAL