İnovasyon Endeksi Analizi

Tezin bu bölümünde İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) Düzey 3 yani 81 ili kapsayacak şekilde 2013-2018 yılları arasında her ilin inovasyon endeksi hesaplanmıştır. Tezin inovasyon endeks analizinde yer alan amacı, illerin inovasyon gücünü gösteren değerleri oluşturmaktır. Bu sebeple inovasyon göstergelerini temsil eden 21 değişken toplanmış akabinde faktör analizi yöntemi ile 81 il gruplandırılarak endeks değerleri oluşturulmuştur. Analizde faktör analizi yöntemi kullanılmıştır.

Faktör analizi yöntemi, aralarında ilişki bulunduğu düşünülen çok sayıda değişken arasında ilişkilerin anlaşılması ve yorumlanmasını kolaylaştırmak amacıyla daha az sayıda temel boyut değişkenlere indirgenmesidir. Çalışmada inovasyon ekosistemini değerlendirmek anlamında verilerin istatistiki olarak ifade edilmesini de kolaylaştırdığı için faktör analizi yönteminin kullanılması uygun görülmüştür. Bu bağlamda illerin inovasyon endeks değeri oluşturulması sonrasında benzer endeks değerlere sahip olan iller gruplandırılarak yorumlanmasını kolaylaştırdığı görülmektedir.

Türkiye’de Devlet Planlama Teşkilatı, Devlet İstatistik Enstitüsü ve İçişleri Bakanlığı tarafından oluşturulmuş komisyon, istatistiki bölgelerinin oluşturulması için görevlendirilmişlerdir. Bu komisyonun çalışmaları sonucunda AB ülkelerine benzer 3 seviyeden oluşturulan İBBS ismi altında Türkiye, Düzey 1, Düzey 2 ve Düzey 3 olarak bölgelere ayrılmıştır. Uygulamanın amacı sosyo-ekonomik analizin yapılarak bölgesel

82

politika çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa düzeyinde karşılaştırılabilir düzeyde bölgesel verilerin üretilmesi olarak tanımlanmıştır. IBBS’de illerin düzeylerine göre 3 gruba ayrılmıştır; ekonomik, sosyal ve coğrafi olarak benzer olan iller ise bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri de dikkate alınarak ‘Düzey 1’ ve ‘Düzey 2’

olarak gruplandırılmıştır. ‘Düzey 3’ kapsamında olan İstatistiki Bölge Birimleri 81 il düzeyindedir. ‘Düzey 2’ İstatistiki Bölge Birimleri, ‘Düzey 3’ kapsamında olan illerin gruplandırılması sonucunda tanımlanmış olup, 26 adettir. ‘Düzey 1’ İstatistiki Bölge Birimleri ise ‘Düzey 2’ İstatistiki Bölge Birimleri kapsamında gruplandırılmış olup, 12 adettir (http- 25). Çalışmamız Düzey-3 kapsamında 81 il düzeyinde yapılmıştır.

3.1.1. Veri Seti ve Değişkenler

İnovasyon endeks hesaplamalarında kullanılan göstergeler amaca yönelik olarak değişiklik gösterebilmektedir. Bu amaç doğrultusunda il bazlı veya bölge bazlı olarak inovasyon sürecinin analizinde; bilgi oluşturma, bilgi edinme kapasitesi, yenilik çevresi, yenilik konusu gibi göstergeler belirlenebilmektedir (Roger, 1998, s. 7; Li, 2011, s. 1269-1270).

Bu çalışmada 2013-2018 yılları arasında İBBS Düzey 3 seviyesinde 81 ilin inovasyon kapasitesi analiz edilmiştir. Çalışmamızda inovasyon endeks hesaplamalarında toplam 21 değişken kullanılmıştır. Bu doğrultuda kullanılan veriler;

Fortune Dergisi, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Türk Patent ve Marka Kurumu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (STB) veri tabanlarından toplanmıştır.

Analizlerde faydalanılan değişkenlerle ilgili bilgiler Çizelge 11’de özetlenmiştir:

Çizelge 11. Analizlerde Kullanılan Değişkenler

Sembol Değişken Kaynak Yıl Birim

D1 Fortune İlk 500 Firma FORTUNE

Türkiye

2013-2018 Adet

D2 10000 Kişi Başına Marka Tescil Sayısı

TÜRK PATENT

2013-2018 Onbinde

83

Çizelge 11 - devamı

D3 10000 Kişi Başına Patent Tescil Sayısı

TÜRK PATENT

2013-2018 Onbinde

D4 10000 Kişi Başına Tasarım Tescil Sayısı

TÜRK PATENT

2013-2018 Onbinde

D5 10000 Kişi Başına Faydalı Model Sayısı

D12 10000 Kişi Başına Kurulan Ticaret

Ünvanlı İşyeri Sayısı TOBB 2013-2018 Onbinde

D13 10000 Kişi Başına Kapatılan Ticaret Ünvanlı İşyeri Sayısı

TOBB 2013-2018 Onbinde

D14 Mühendis Sayılarının Toplam Çalışanlar İçindeki Payı

TOBB 2013-2018 Yüzde

D15 Teknisyen Sayılarının Toplam

Çalışanlar İçindeki Payı TOBB 2013-2018 Yüzde D16 1000 Kişi Başına Düşen Yüksek

Lisans Mezunları

TÜİK 2013-2018 Binde

D17 1000 Kişi Başına Düşen Doktora Mezunları

TÜİK 2013-2018 Binde

D18 Okuma Yazma Bilen Oranı TÜİK 2013-2018 Yüzde

D19 Akademisyen Sayıları TÜİK 2013-2018 Adet

D20 Akademisyen Sayısının Toplam Nüfusa Oranı

TÜİK 2013-2018 Adet

D21 AR-GE Merkez Sayıları STB 2013-2018 Adet

84

Kaynak: Çizelge 11, yazar tarafından oluşturulmuştur.

Çizelge 11’de görüleceği üzere 2013-2018 yıllarına ait verilerden yararlanılmıştır. Bu doğrultuda araştırmada yapılan çalışmada güncel verilerin kullanılmasına özen gösterilmiştir.

3.1.2. Verilerin Analizi

Bu çalışmada Düzey 3 (iller) İBBS’nin inovasyon endeks hesaplamasında faktör analizinden faydalanılmıştır. Faktör analiz yöntemi, değişkenler arasındaki ilişkiyi daha öz ve anlamlı şekilde sunmaya yarayan analiz çeşididir. Başka bir ifade ile aralarındaki benzerlikleri bir yere getirerek ilişki yönünden az ve kavram açısından anlam ifade eden yeni değişkenleri de içine alarak veri setlerine dönüştürme amacı güden çoklu değişken olan istatiksel analiz yöntemidir (Yılmaz vd., 2013’den aktaran Büyüköztürk 2013, s. 77-78). Bir başka tanımda da faktör analizi, birbiriyle ilişki olan çok sayıda değişkenin bir araya getirilerek az sayıda olan yeni değişkenleri bulmayı amaçlayan çok değişkenli bir yöntemdir (Büyüköztürk, 2002, s. 2). Faktör analizi aralarında korelasyonu yüksek olan birden fazla değişkeni, az sayıda olan ve aralarında korelasyon ilişkisi olmayan faktör yöntemi adı altında rassal niceliklerle ifade etmeye çalışır. Bu bağlamda faktör analizi yöntemiyle oluşturulan endekste illerin puanlaması yapılarak benzer puanlamaya sahip illerin yorumlanmasını kolaylaştırıyor hem de illerin inovasyon düzeyleri hakkında bilgiye erişimine kolaylık sağlıyor. Değişkenlerin gruplara ayrılacağı zaman, birbirleri arasındaki korelasyon ilişkisine bakılarak gruplandırılır ve aralarında yüksek korelasyon ilişkisi olan faktör oluşturulur. Bir başka değişken ile bu gruptaki değişken arasındaki ilişki zayıftır. Bu doğrultuda her bir grubu oluşturan değişkenlerin kümesi bir faktörü meydana getirmektedir (Ünsal ve Özgür, 2004’den aktaran Yılmaz vd., 2016, s. 78).

Faktör analizinde ilk bakılması gereken, analiz yönteminde kullanılacak değişkenlerin uygunluğunun ölçülmesidir. Korelasyon matrisinde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) Katsayısı hesaplanarak Barlett Küresellik (Sphericity) Testi yapılmıştır.

Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) endeksi 0 ile 1 arasında değişir. Barlett Küresellik testinin yani anlamlılık değerinin ise P < 0.5 olması gerekir. Bu doğrultuda açıklanan ortak faktör varyanslarının 1’e yaklaşması öngörülmektedir. Değişkenin, analize uygun

85

olması için bu değerin 0.5’ten yüksek çıkması gerekir. Hesaplanan diğer değişkenlerin analize uygunluğunu ölçmek için yapılan bir başka işlem ise ters görüntü korelasyon matrisidir. Her bir değişken için matrisin köşegen değerlerinin uygunluk örnek testini (MSA Measures of Sampling Adequecy) vermektedir. MSA’nın minimum 0.5 değerini alması gerekmektedir. MSA’nın en az 0.5 olması aynı zamanda açıklanan ortak faktör varyanslarının 1’e yakın olması gerekmektedir (Yılmaz vd, 2016, s. 78).

Ortak faktörce açıklanan varyansa ortak varyans ya da ortak faktör varyansıda denir.

Ortak faktör varyansının yüksek olması model de açıklanan toplam varyansı arttıracağı söylenebilir (Büyüköztürk, 2002, s. 473).

Faktör analiz yöntemi, ortak faktörlerden yeni olan değişkenleri meydana çıkarma veya faktörleşme veya değişkenlerin işlevsel tanımlarını maddelerin faktör yük değerlerini kullanarak elde edilmesidir. Bu doğrultuda veri setleri formüle edilerek temel bileşen skorları hesaplayarak birim sıralamasını olağan hale getirmektedir. Bu çalışmanın analizinde Temel Bileşenler Analiz faktörleşme yöntemi kullanılmıştır.

Türkiye’nin 81 ilin inovasyon endeks hesaplaması toplamda 21 değişken kullanılarak SPSS paket programı yardımıyla yapılmıştır (Yılmaz vd, 2016, s. 78).

Faktör analiz yönteminde uygun faktör sayısını belirlemede Kaiser Kriteri, Açıklanan Varyans Oranı testleri kullanılmıştır.