İnegöl Ahşap İşçiliğinde Uygulanan Kompozisyon ve Motifler

Kompozisyon:

-Geometrik kompozisyon: İnsanların geometrik kompozisyonlara eğilmelerinin temelinde doğayı taklit etme isteği vardır. Doğada matematiksel bir uyum bulunur. Ahşap eserlerde de geometrik kompozisyonlar sıkça

kullanılmıştır.(59)Kompozisyonların tam ortasında bir ana elaman, etrafında da yardımcı elamanlar yer almaktadır.

birbirleriyle kesişmekte ya da dik bir şekilde birbirine bağlanmaktadır. Çapraz

zikzakların kesişmesiyle yıldız ve haç motifi oluşmakta, kırık çizgilerin kesişmesinden altı köşeli yıldız ve altıgen şekiller oluşmaktadır.(61)

Simgesel anlamlar içeren geometrik biçimler İslami inançla bağlantılı olarak sonsuz olarak genişletilebilen bezemelere dönüşmüştür. Bu motiflerde en çok rastlananlar; güneş, hayat ağacı, yıldız, yaşamla ve doğayla ilişkili

motiflerdir.Geometrik süslemeler; 5-8-10-12 kollu yıldızlar, dörtgen, üçgen, altıgen, beşgen ve çeşitli formlarda çokgenlerden oluşmaktadır.

- Madalyonlu kompozisyon: Bu kompozisyonda orta da büyük bir

madalyon bulunur. Ortadaki madalyonun alt ve üst bölümlerine damla şeklinde daha küçük iki madalyon eklenir. Etrafını bir bordür çevrelemektedir. Madalyonun içleri, dış köşe boşlukları ve bordürler bitkisel motiflerle işlenmiştir. Madalyonun içleri diğerlerine göre daha derin oyulmuştur.(62)

Geometrik kompozisyonlardan biride sayılan madalyonlar; Selçuklu ve Osmanlı döneminin süslemelerini oluşturur. Çizgiler daha ince, motifler zengindir. Genellikle geometrik kompozisyonlardaki üçgen, yıldız, sekizgen gibi bölmelerin madalyonların içine ve dış köşe boşluklara Bitkisel bezemeler oyma tekniği ile yapılmıştır.(Karaeski)

-Sembolik Kompozisyon: Süsleme unsuru olarak kullanılan sembolik

kompozisyonların başlangıcı Sümer ve Hititlere kadar uzanmaktadır. Işıkları gösteren sekiz kollu kuşla temsil edilen; tanrı-güneş,Gamalı haç(Kasırganın ve rüzgar tanrılarını gözü ile sembolize edilir), İbrik, en çok İslamiyet’ten sonra temizliği sembolleştiren bir motif olarak kompozisyonlarda yer almış, aslan, kuvvetin ve cesaretin sembolü

olmuştur. (Karaeski)

Sanat ve süsleme sanatları tarih öncesi çağlarda benzer olgular etrafında gelişmişse de giderek toplumları, daha doğrusu insanların topluluk olma ve toplumsallaşma süreçleri ile birlikte, yaşadıkları coğrafyalar, ekonomik araçları kullanmaları, toprağı ekip biçmeye başlamaları, göçebe toplumdan yerleşik hayata

geçmeleri ile birlikte süsleme sanatlarının gelişimi her topluma göre farklı süreçler izlemiştir. Türk Süsleme Sanatları da bu süreçlerden ayrı düşünülemez. Bu süreçte diğer toplumlar gibi Selçuklu ve Osmanlı bezemelerinde de coğrafya, kültür, din, mitoloji, ekonomi ve inançların etkisi büyük olmuştur. Yaşanan coğrafya ve o coğrafyanın sunduğu olanaklar, bulunan hayvanlar, doğa ve bitki örtüsü süsleme sanatlarının da temel taşını oluşturmuş, tüm süsleme öğelerine yansımıştır. (Karaeski)

Selçuklu sanatındaki Orta Asya hayvan üslubunun figür plastiği, Osmanlı döneminde değişikliğe uğrayarak bitkisel motiflerle bütünleşen, hareketli kıvrımlara dönüşür. ( Yılmaz, 2001 )

Osmanlı sanatındaki Rumilerin ulaştığı en son şekiller, ani bir karardan doğan bir buluş değil, zamanla değişikliğe uğramıştır; Selçuklulardan devralınan Asiyatik hayvansı form geleneğinin Beylikler devrinde de yeniden yorumlanmasının sonucudur. Selçukludan Osmanlıya ulaşan bu diyalektiğin en belirgin çizgisi; figürün aleyhine, bitkisel dekorasyonun lehine olan dönüşümdür. (Mülayim, 1982)

İnegölde ahşap oymacılık daha çok mobilya sektöründe yoğunlukta kullanılmaktadır. Gerek klasik mobilyacılıkta gerekse mobilya harici diğer ahşap ürünlerde süsleme unsuru olarak Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerine ait bitkisel ve geometrik kompozisyonlar sıklıkla kullanılmıştır. Bu kompozisyonlar çoğunlukta günümüz beğeni ve isteklerin doğrultusunda ahşap ustaları tarafından stilize edilmiştir.

Kendi atölyelerinde bu işi hobi veya fason olarak yapan Ahmet usta gibi ustalar ise süsleme unsuru olarak bitkisel kökenli özgün motif ve kompozisyonlar da

kullanmışlardır. Bu ustaların arşivlerinde hayvansal ve sembolik kompozisyonlar işlenmiş ürünler bulunmaktadır.

Seri imalat oyma çalışmalarında ise; müşteri talebine yönelik daha çok tercih edilen kompozisyonlar ,ağacın kesilerek ölçülere göre ayarlanması, süslemelerin hazır şablonlara göre yüzeysel oyulması , oyma makinelerinde yapılmaktadır. Bu aşamaların dışında, hazır şablonlara göre kıl testere görevi yapan şavküllü freze dekupaj işlemi,

desen çıkartma ve oyulacak kısımları oymaya yarayan kopyalama (freze) makinelerinde 5-6 ağaç parçasının üst üste konulması ile desen oyma işlemi yapılmaktadır. Bu işlemler fazla sayıda mobilya oyması yapabilme açısından önemli olmakla beraber, el emeğinin az olması nedeniyle ortaya çıkan ürünler sanatsal açıdan fazla bir değere sahip değildir.

Motif:

-Bitkisel motifler: Türk süsleme sanatında çok çeşitli motif ve kompozisyonlar kullanılmıştır. Ahşap işçiliğinde kullanılan motifler, sayı ve çeşit bakımından zengindir. Türk süslemesinin zenginliği, hangi malzeme ve teknik üzerinde olursa olsun sade bir güzellik içindeki motiflerinin çeşitliliği ve estetik yapıya sahip oluşundandır. İslam dini figürlü resim ve heykeli yasakladığı için, süsleme sanatçısı bu alanda motifleri stilize etme yoluna gitmiştir. Kullanılan motifler genellikle çiçekler, yapraklar ve dallardan oluşan bitkisel bezeme motifleridir.

İlçemizde oymacılıkta bitkisel motifler sıklıkla kullanılan motiflerdendir. Bitkisel motiflerde dinamik çizgilerden oluşan kıvrık dallar bezemenin esasını oluşturmaktadır İlçemiz klasik mobilyacılık sektöründe yoğun olarak kullanılan oymacılıkta mobilyaların çeşitli ahşap kısımlarında stilize edilmiş çiçek, yaprak ve sarmal motifler birbirine bağlı veya bağlanmadan tek olarak kullanılmaktadır.

-Yazı, Selçuklu minberlerindeki yazılar; çiçekli kufi ve Selçuklu sülüsü ile yazılmıştır. Yazı sanatı kitabelerde ve bordürlerde geniş olarak kullanılmış en çok kufi, nesih ve sülüs yazıları kullanılmış yazının boşlukları ve çevresi bitkisel motiflerle süslenmiştir.(75)

-Figür, Selçuklu döneminde çok nadir olarak insan ve hayvan figürleri

kullanılmıştır. Ahşap oyma sanatında birkaç örnekte figüre rastlanabilmiştir. Selçuklu döneminde İslamiyet kabul edilmiş olmasına rağmen figürlü bezeme geleneği

kullanılmamıştır. 18. yüzyıla gelindiğinde Batı etkisiyle yeniden figürlü süslemeler görülmeye başlanmıştır. (76)

Bu sebepledir ki ilçemiz oymacılığında da İnsan ve hayvan figürlerine çok az rastlanmaktadır. Bununla beraber ahşap oyma ustalarından Ahmet bey kimi

oymalarında bu motifleri kullanmıştır. Hayvansan motifi ise bilgi formunda örneğini sunduğum torununa yapmış olduğu beşikte ve birkaç kapı örneğinde yoğunlukla işlemiştir. Ayrıca yazı motifini de sıklıkla kullanmıştır. El emeği ile işlemiş olduğu ahşap tabloların süslemelerini hat şeklinde dualar, sureler, özdeyiş ve güzel sözler oluşturmaktadır.

Bursa ili İnegöl ilçesi ahşap oymacılığında geometrik desenlerin , stilize edilmiş bitkisel motiflerinin ağırlık kazanması, madalyonlu kompozisyonlar yerine daha çok üçgen, yıldız, baklava ve çokgen gibi geometrik kompozisyonların kullanılması, insan ve hayvan figürlerine oymacılıkta yok denecek kadar az yer verilmesi, ilçemiz

oymacılığının desen ve kompozisyon özelliklerinin özünü oluşturmaktadır.

İlçemiz ahşap işçiliğinin temeli çok zengin bir desen ve kompozisyon dağarcığı bulunan Osmanlı ve Selçuklu ahşap işçiliğine dayanmaktadır. Bu sanat desen ve kompozisyon özellikleri ile süsleme elemanları bölge, malzeme ve teknik farklılıklara karşın benzerlik ve süreklilik göstermeye devam edecektir.

BÖLÜM III

4. YÖNTEM

Bu kısımda araştırma modeli, araştırmanın evren ve örneklemi, veri toplama aracının geliştirilmesi verilerin toplanması ve verilerin çözümlenmesinde yapılan işlemler açıklanmıştır.