İndirgemeci Materyalizm ve İndirgemeci-Olmayan Materyalizm

Materyalistler, fiziksel ve zihinsel nitelikler arasındaki ilişki hak-kında esasen iki teori (ve dolayısıyla NF nitelikleriyle içerik nitelik-leri arasındaki ilişki hakkında da iki teori) sunarlar: indirgemeci ve indirgemeci-olmayan materyalizm. The Astonishing Hypothesis: the

Scientific Search for the Soul adlı kitabında Sir Fransis Crick’e göre,

“sizin neşeniz ve sizin acılarınız, hatıralarınız ve hevesleriniz, sizin kişisel kimliğiniz ve özgür iradeniz, aslında sinir hücrelerinin ve on-larla ilişkili moleküllerin oluşturduğu devasa topluluğun davranışın-dan daha fazla bir şey değildir.” Bu, indirgemeci materyalizmin çok iyi bir ifadesidir, ki buna göre, (yeterince doğal olarak) zihinsel içerik nitelikleri NF niteliklerine indirgenebilir. İndirgemeci-olmayan mater-yalizme göre ise içerik nitelikleri, NF niteliklerine indirgenebilir de-ğildirler, fakat NF nitelikleri tarafından belirlenirler (NF niteliklerini müteakiben ortaya çıkarlar).17 Bunu şu şekilde ifadeye dökebiliriz: in-dirgemeci materyalizme göre, civarda sadece bir nitelik türü vardır: NF nitelikler –ki bunların bazıları aynı zamanda zihinsel niteliklerdir. 17 Basitlik adına, ‘geniş içerik’ (wide content) denen şeyi göz ardı ediyorum;

Diğer taraftan indirgemeci olmayan materyalizme göre ise, iki nite-lik türü mevcuttur: NF nitenite-likler ve NF nitenite-liklerle aynı olmayan fa-kat onlar tarafından belirlenen zihinsel nitelikler.

Önce indirgemeci materyalizm hakkında düşündüğümüzü farze-delim. İçerik olarak Naturalizme gereğinden fazla değer

verilmekte-dir önermesine sahip olma niteliğini ele alalım ve bu niteliği C diye

isimlendirelim. İndirgemeci materyalizmde, C zaten bu NF nitelikle-rin belli bir kombinasyonudur. O, böylesi nitelikleri içeren bir ayrık önerme (disjunction) olabilir, ki burada P₁ ilâ P_n, NF niteliklerdir; söz konusu içeriğe sahip olma niteliği olan C ise şuna benzer bir şey ola-bilir (burada ‘V’ işareti ‘veya’yı temsil ediyor):

P₁vP₃vP₈v….P_n.

Daha büyük bir ihtimalle, bundan daha karmaşık bir şey de ola-bilir: belki de birleşik önermelerden oluşan bir ayrık önerme olabi-lir (a disjunction of conjunctions), ki şunun gibi bir şeydir (‘&’ işareti ‘ve’yi temsil ediyor):

(P₁&P₇&P₂₈. . .) v (P₃&P₃₄&P₁₇&. . .) v (P₈&P₈₃&P₁₀₇&. . . ) v . . .18

Eğer NF niteliklerin karmaşık kombinasyonlarının kendileri de NF nitelikler ise, içerik nitelikler, indirgemeci materyalizme göre, gerçek-ten de NF niteliklerin sadece özel bir türüdür. Dolayısıyla, indirgemeci materyalizme göre, içerik nitelikleri —mesela, Naturalizme

gereğin-den fazla değer verilmektedir önermesine içerik olarak sahip olma—

NF niteliklerdir veya onlara indirgenebilir.

Bu, materyalistler tarafından yapılan iki öneriden biridir. Diğeri, bir içerik niteliğinin, bir NF niteliği olmadığı ve NF niteliklere indirgene-meyeceği, fakat buna rağmen NF nitelikler tarafından belirlendiğidir (determined). Burada temel fikir şudur: seçeceğiniz her bir zihinsel 18 Bunu, herhangi bir içerik niteliğinin NF niteliklerin bir Boolean kombinasyonu

nitelik M için, fiziksel bir P niteliği vardır ve [bu] öyle [bir niteliktir] ki, zorunlu olarak,19 eğer bir şey M’ye sahipse, o zaman P’ye sahiptir, ve eğer bir şey P’ye sahipse, o zaman M’ye sahiptir. Dolayısıyla her-hangi bir zihinsel niteliği alın—örneğin, acı çekme niteliği: bir fiziksel nitelik P (muhtemelen bir NF niteliği) olacaktır, öyle ki her mümkün dünyada doğrudur ki her ne şey P’ye sahipse acı çeker, ve tersinden, her ne şey acı çekiyorsa, P’ye sahiptir.20 İçerik ve NF nitelikler öze-linde konuşursak, fikir şudur: bir nöral yapının sahip olabileceği her-hangi bir içerik niteliği C için, bir NF niteliği P vardır, öyle ki eğer bir nöral yapı o içerik niteliği C’ye sahipse, P’ye de sahiptir, ve ter-sinden, P’ye sahip olan herhangi bir nöral yapı aynı zamanda içerik niteliği C’ye de sahiptir.

Hem indirgemeci hem de indirgemeci-olmayan materyalizme göre, zihinsel nitelikler fiziksel nitelikler tarafından belirlenir (ve gerçekten de indirgemeci materyalizme göre, zihinsel nitelikler, tam olarak fiziksel niteliklerdir.) Evrimsel skalada yukarı çıktıkça, nöral yapıların gittikçe artan karmaşıklığa sahip olduğunu görürüz. Örneğin, skalanın bir ucuna yakın bir yerde bakteri buluruz; muhtemelen onların hiç inançları yok-tur. Skalanın diğer ucunda insanlar bulunur, ki zengin ve çeşitli inanç stokları vardır, beyinleri, karmaşık ve çok yönlü tarzda birbirine bağ-lantılı olan milyarlarca nöron ihtiva etmektedir, öyle ki farklı mümkün beyin hallerinin sayısı muazzam büyüklüktedir. Ve burada fikir şudur: 19 Burada söz konusu olan zorunluluk, geniş anlamda mantıksal zorunluluk olabilir:

ör-neğin, doğru matematiksel ve mantıksal önermelerin mazhar olduğu türden zorunlu-luk. Yahut nomolojik zorunluluk olabilir, yani doğal yasaların mazhar olduğu türden zorunluluk.

20 Bu, filozofların güçlü bağımlı –ardıllık (strong supervenience) dediği şeydir. Supervenience’in çeşitli türleri hakkında iyi bir izahat için bkz. Stanford online ency-clopedia, ‘Supervenience’ maddesi. [Mütercimin notu: “supervene” kelimesi, önceki bir şeye bağlı olarak onun akabinde ortaya çıkmak anlamına gelmektedir. İsim formunda-ki supervenience, dolayısıyla, önceformunda-ki bir şeye bağımlı olarak meydana gelme demektir. Bu anlamda, söz konusu kelime, Türkçe’de ‘bağımlı-ardıllık’ ifadesiyle karşılanabilir.]

filogenetik (phylogenetic) skalada yükseldikçe, gittikçe karmaşıklaşan nöral yapılardan geçtikçe, belli bir noktada, tam anlamıyla inanç diye adlandırabileceğimiz bir şey ortaya çıkar, yani doğru veya yanlış olabi-len bir şey. Karmaşıklığın belli bir seviyesinde, bu nöral yapılar inanç içeriği sergilemeye başlıyorlar. Belki de bu tedricen ve daha önceden başlıyor —belki de o, sinir sisteminin bütün haritasının çıkarılmış ol-ması ayrıcalığına sahip küçük fakat karizmatik C. elegans yaratığı ile başladı. Mümkündür ki C. elegans, bilincin sadece en ufak bir parıltı-sını ve gerçek inanç içeriğinin sadece en zayıf ışıltıparıltı-sını sergiliyor, veya belki de inanç içeriği skalanın daha da yukarısında ortaya çıkıyor, bu o kadar da önemli değil. Önemli olan, belli bir karmaşıklık düzeyinde nöral yapıların içerik sergiledikleri ve bu yapıları barındıran yaratıkla-rın inanca sahip olduklarıdır. İçerik nitelikleri ister NF niteliklere indir-genebilir olsun, isterse onlara bağımlı olarak ortaya çıksın, bu doğrudur. Dolayısıyla (materyalizm hesaba katılınca), bazı nöral yapılar, NF niteliklerin belli bir karmaşıklık düzeyinde, içerik kazanmaktadır; bu karmaşıklık düzeyinde NF nitelikler inanç içeriğini belirlemektedir. Ve söz konusu bu yapılar da inançlardır. Benim sormak istediğim soru ise şudur: evrim ve (insanlar hakkında materyalizmi içerir biçimde yorumlanan) naturalizm kabul edildiği takdirde, bu şekilde ortaya çı-kan içeriğin gerçekte doğru olmasının ihtimali nedir? Özellikle, N&E kabul edildiği takdirde, bizim nöral yapılarımızla ilişkili olan içeriğin doğru olması ihtimali nedir? N&E kabul edilirse, bizim bilişsel ye-teneklerimizin güvenilir olması ve bu suretle ekseriyetle doğru inanç üretmesi ihtimali nedir?