3. BÖLÜM- TÜRKİYE'DE İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE
3.3 İnşaat Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı
Dünyada ve Türkiye'de yaşanan iş kazaları güncel bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. İş kazaları, bütün ülkelerin ortak sorunu olmasına rağmen, gerekli tedbirlerin alınmasıyla beraber belli oranda azaltılabilir. Bu önlemlerin ve tedbirlerin alınmasında yetersiz kalan ülkeler ise kazalardan daha fazla etkilenmektedir.
Yaşanacak herhangi bir iş kazasının en önemli sonucu, çalışanın ölmesi, yaralanması, sakat kalması ve ciddi maddi kayıplara yol açmasıdır. Türkiye'de iş sağlığı ve güvenliği konusunda tüm dünyada olduğu gibi çeşitli uygulamalar getirilmiş olsa da, inşaat sektörü gibi bazı sektörlerde iş kazalarının devam ettiği gözlemlenmektedir.
ILO verilerine göre inşaat sektöründe çalışanlar, diğer sektörlerde çalışanlara göre 3-6 kat daha fazla iş kazasına maruz kalma riskini taşımaktadır. Türkiye'de inşaat sektörü gerek ölümlü gerekse sürekli iş göremezlik kaza sıklığının fazla olduğu
sektörlerdendir. Bu bağlamda devlet tarafından inşaat sektörüne getirilen çeşitli uygulamalar ile sektörde yaşanacak olan iş kazalarının önüne geçilmeye çalışılmıştır.
Ayrıca inşaat sektörünün ''çok tehlikeli işler'' sınıfında yer alması alınacak iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin çeşitliliğini arttırmış, işçi, işveren ve devlet üzerine yükümlülükler getirerek mevzuatın kapsamının genişlemesine yol açmıştır (Ceylan, 2014, s. 1).
Türkiye'de inşaat sektöründe iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı incelendiğinde ''Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği'' ön plana çıkmaktadır. Bu yöneltmeliğin amacı madde 1 de belirtildiği gibi '' Yapı işlerinde alınacak asgari iş sağlığı ve güvenliği şartlarını belirlemektir.'' (Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, 2013, m. 1)
Yöneltmeliğin ikinci bölümünde işverenlerin ve diğer kişilerin yükümlülükleri ve sorumlulukları açıklanmaktadır. İşverenlerin yükümlülükleri madde 5'te belirtilmektedir.
c) Malzemenin kullanım ve taşıma şartlarının düzenlenmesini,
ç) Tesis ve ekipmanın kullanılmaya başlamadan önce ve periyodik olarak teknik bakım ve kontrollerinin yapılmasını,
d) Çeşitli malzemeler ve özellikle tehlikeli malzeme ve maddeler için uygun depolama alanları ayrılmasını ve bu alanların sınırlarının belirlenmesini,
e) Tehlikeli malzemelerin kullanımı ile uzaklaştırılma koşullarının düzenlenmesini,
f) Atık ve artıkların depolanmasını, atılmasını veya uzaklaştırılmasını,
g) Çeşitli işler veya işin aşamaları için öngörülen sürelerin yapı alanındaki işin durumuna göre yeniden belirlenmesini,
ğ) Alt işverenler ve kendi nam ve hesabına çalışanlar arasında işbirliğini, h)Yapı alanındaki veya yakınındaki endüstriyel faaliyetler ile etkileşimin dikkate alınmasını,
ı) 2/7/2013 tarihli ve 28695 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğe ve uyumlaştırılmış ulusal standartlara uygun kişisel koruyucu donanımların bulundurulmasını ve çalışanlar tarafından kullanılmasını.
(2) Yapı alanında uygun sağlık ve güvenlik şartlarının devamının sağlanması için, işveren ve alt işverenler;
a) Özellikle birinci fıkranın uygulanmasında Ek-4’te belirtilen asgari şartları dikkate alarak uygun tedbirleri alırlar.
b) Sağlık ve güvenlikle ilgili konularda sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin uyarı, tespit ve talimatlarını dikkate alırlar.
(3) İnşaatta yapılan çalışmalara bizzat katılmaları halinde işveren ve alt işverenler, yapı alanındaki uygun sağlık ve güvenlik şartlarının sürdürülmesi için, sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin sağlık ve güvenlikle ilgili konularda görüş ve önerilerini dikkate alır. İşveren ve alt işverenler;
a) Kanunun 19 uncu maddesine,
b) 25/4/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin 6 ncı maddesi ile aynı Yönetmeliğin eklerinde belirtilen ilgili hükümlere,
c) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesi, 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (c), (ç) ve (ğ) bentleri ile 7 nci maddesine, uygun olarak hareket etmek zorundadır'' (Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, 2013, m. 5)
Proje sorumlusu ve işverenin sorumlulukları madde 6 da belirtilmektedir.
''Madde 6; (1) İşveren, bu Yönetmelikte belirtilen yükümlülükleri bizzat yerine getirebileceği gibi, kendi adına hareket etmek üzere, gerekli fenni yeterliliğe sahip olan bir veya daha fazla proje sorumlusu tayin edebilir.
(2) İş sağlığı ve güvenliği konularında, bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirilmesi proje sorumlusunun veya işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
(3) Bu Yönetmeliğe göre sağlık ve güvenlik koordinatörleri atanmış olması ve sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin kendi görevlerini yapmaları, alt işverenlerin sorumluluğunu etkilemez'' (Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, 2013, m. 6).
Diğer kişilerin yükümlülükleri ise;
''Madde 7; (1) Yapı alanındaki uygun sağlık ve güvenlik şartlarının sürdürülmesi için kendi nam ve hesabına çalışanlar, sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin uyarı ve talimatlarını dikkate alır. Kendi nam ve hesabına çalışanlar;
a) Kanunun 19 uncu maddesi ve 23 üncü maddesinin birinci fıkrası ile bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinin birinci fıkrası ve Ek-4’e,
b) İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin 6 ncı maddesi ile aynı Yönetmeliğin eklerinde belirtilen ilgili hükümlere,
c) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesi, 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (a), (ç) ve (ğ) bentleri ile 7 nci maddesine, uygun olarak hareket etmek zorundadır.
(2) Birinci fıkra kapsamında belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesinin izlenmesinden ve denetlenmesinden işveren sorumludur'' (Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, 2013, m. 7).
Yönetmeliğin çıkarılmasının asıl amacı olan yapı alanları için asgari sağlık ve güvenlik şartlarını alt başlıklar halinde inceleyecek olursak; ''Yapı Alanındaki Çalışma Yerleri İçin Genel Asgari Şartlar ve Yapı Alanındaki Özel Asgari Şartlar'' olmak üzere iki ana başlıkta toplanmaktadır.
A) Yapı Alanındaki Çalışma Yerleri İçin Genel Asgari Şartlar
Bu alandaki işverenlerin asgari olarak sağlamasının gerekli olduğu şartların başlıklarına bakıldığında; Yüksekte çalışma, düzen, temizlik, istif ve depolama, acil çıkış yolları ve kapıları, havalandırma, düşen cisimler, enerji dağıtım tesisleri ve elektrikle çalışma, sağlamlık ve dayanıklılık, yangın algılama ve yangınla mücadele, özel riskler, kapılar ve geçitler, çalışma yerlerinin aydınlatılması, trafik yolları ve tehlike alanları, yükleme yerleri ve rampaları, dinlenme ve barınma yerleri, duşlar ve lavabolar, engelli çalışanlar, gebe ve emziren kadınlar, çalışma yerinde hareket serbestliği ve sıcaklık konularının yer aldığı görülmektedir (http://www.resmigazete.gov.tr).
B) Yapı Alanlarındaki Özel Asgari Şartlar
Yapı alanlarındaki özel asgari şartlar iki alt başlıkta ele alınıp incelenmektedir.
Bunlar; ''Kapalı Mekanlardaki Çalışma Yerleri ve Açık Mekanlardaki Çalışma Yerleri’dir.''
Kapalı mekanlardaki çalışma yerleri, sağlamlık ve dayanıklılık, havalandırma, sıcaklık, acil çıkış kapıları, pencereler ve çatı pencereleri, kapılar, doğal ve suni aydınlatma, çalışma yerlerinin taban, duvar ve tavanları, oda boyutları ve hava hacmi, yürüyen merdivenler ve bantlar için özel önlemler, araç yolları konuları yer alırken; açık mekanlardaki çalışma yerleri, sağlamlık ve dayanıklılık, hava koşulları,
tesis, makine ve ekipman, el merdivenleri, enerji dağıtım tesisleri, yıkım işleri, kazı işleri, kuyular, yeraltı işleri, tünel ve kanal işleri, beton döküm işleri, çatı işleri, batardolar ve kesonlar, çelik yapı işleri, betonarme kalıp işleri, asbestle çalışma konuları ele alınmaktadır. (http://www.resmigazete.gov.tr).
Yapı işlerinde iş sağlığı ve güvenliği yöneltmeliğinin asgari şartları yukarıda başlıklar halinde belirtilmiş olup detayları yöneltmeliğin içerisinde yer almaktadır.
Bu yönetmelikte birlikte yapı alanlarında daha sıkı ve özel önlemler alınmış olup iş sağlığı ve güvenliği şartlarının iyileştirilmesi hedeflenmiştir.