İnşaat Muhasebesi Tanımı ve Genel Özellikleri

İnşaat işletmelerine yönelik mali niteliği kapsayan unsurların belirlenmesinde bilgilerin düzenlenmesinin sağlanması, kayıtlamaya yönelik işlemlerin yapılması, iş süreçlerine bağlı raporlamaların geliştirilmesi, analizlere dayalı şekilde yorumlamaların yapılması inşaat muhasebesinin işlevlerini yerine getirilmesi açısından oldukça önemlidir.65

İnşaat muhasebesi sistemleri genel muhasebe tanımından yola çıkılarak ifade edildiğinde, inşaat işletmelerine bağlı varlıkların ve kaynakların dağılımını sağlama, işletmeye yönelik faaliyet sonuçlarını belirleme, işletmelerin mali durumlarına bağlı faaliyet sonuçlarını tespit etme, işletmelerin mali durumlarını ortaya koyma, kapsamlı iş süreçlerini geliştirme, geliştirilen bilgilerin yorumlanmasını sağlama ve bu bilgiler ile yorumlamaları ilgili kişilere sunma şeklinde belirtilebilmektedir.66

2.1.1. İnşaat Muhasebesi ve Özellikleri

İnşaat muhasebesinin önemli süreçleri içeren bir unsur olması ile birlikte çeşitli özelliklerin var olduğu bir sistemdir. Çok kapsamlı olan inşaat muhasebesi belirli

64_{Selman Aziz Erden, “İnşaat İşletmelerinde, İnşaat Maliyetlerinin Tespitinde Faaliyet Tabanlı} Maliyetleme Yaklaşımının Yeri,” Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi c.11 (2004): s. 18.

65_{Mehmet Şenlik, a.g.e., 2013. s. 95.}

66_{Mehmet Serdar Atay, Muhasebe Sistemleri ve Tek Düzen Hesap Planında Uygulanması. (Ankara:} Asil Yayıncılık, 2013) s. 2.

25

özellikleri taşımaktadır. Buna göre inşaat muhasebesinin özellikleri aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır;67

 İnşaat işlerinin süreleri, diğer işlerden daha uzun olan bir süreci kapsamaktadır.

 İnşaat muhasebesinin diğer muhasebe işlemlerine göre farklılık göstermesi, inşaat işlemlerinin uzun bir süreye yayılması ya da inşaat faaliyetlerinin ertelenmesi gibi işlemlerin önemli bir sonucu olmasından kaynaklanmaktadır.

 Muhasebe işlemlerinin etkin bir pozisyonda olması ile beraber muhasebe politikaları, amortisman ve gerçekleşmesi beklenen tahmini maliyetlerin gelir üzerinde önemli bir etki oluşturulmasına ortam hazırlamaktadır.

 İnşaat işlemlerinin gerçekleştirilme süreci, merkez bürodan uzak alanlarda gelişme gösterdiğinden, muhasebe işlemlerinin bu temelde var olan verilerin toplanması, işlemlerin yapılması vb. gibi işlemler zaman açıcından sorunlar oluşturmaktadır. Bundan dolayı muhasebe, merkezde veya inşaat alanında olma durumuna bağlı olarak alınan kararlar üzerinde etki göstermektedir.

 İnşaat işlemlerinin gerçekleştirilmesinde uygulanan yöntemlerin farklılıklar içermesi sipariş maliyet yönteminin tercih edilmesini zorunlu kılmaktadır.

 İnşaat işlemlerinin uzun bir sürece yayılmasından kaynaklı olarak gelirin saptanması, işin tamamlanmasına bağlı yöntemin dışında kalan ve işin bir kısmının tamamlanmasına dayalı yöntemlerin kullanılmasını gerekli kılmaktadır.

2.1.2. İnşaat Muhasebesinde Maliyet Sistemlerinin Amacı ve Oluşturulması Maliyet sistemlerinin oluşturulması değerlendirildiğinde, maliyet yöntemleri arasından vergi kanunlarına göre tam maliyet sistemi anlayışının uygulanması uygun görülmüştür.68 _{Ancak inşaat işletmelerinin tercihleri doğrultusunda farklı yöntemlerin}

de kullanılması söz konusudur. Örnek üzerinden ifade etmek gerekirse değişken maliyet yöntemleri içerisinde planlamaların oluşturulması, kontrollerin yapılması, kararların alınması ve performans değerlendirmelerine yönelik sürecin gelişme kazanması daha etkin bir pozisyonun yakalanmasına ortam hazırlamaktadır. Bu

67_{Mehmet Şenlik, a.g.e., 2013. s. 32.}

68_{Simha Magal ve James World, Integrated Business Processeswith ERP Systems. (New York: John} Willer&Sons, 2011) s. 46.

26

bağlamda değişken maliyet yöntemine yönelik planlamaların oluşturulması, elde edilen karlara yönelik artışlar, faaliyet hacminde değişkenliklerin olmasına etki göstermektedir. Bu durumda inşaat işletmelerinin mali tablolara bağlı değerlendirme yapmaları daha kolay şekilde olmaktadır.69

İşletmelerde uygulanan maliyet sistemlerinin, aşağıda maddeler halinde sıralanan bilgileri içermesi önem taşımaktadır;70

 Kâr ya da zararların saptanması ile stokların değerlendirilmesi sağlanmalıdır.

 Bütçeleme ve planlama sistemlerinin oluşturulması sağlanmaktadır.

 Maliyetlerin sistemli bir çerçevede azaltılması durumu söz konusu olmaktadır.

 Stoklara bağlı kontrol işlemlerinin yapılması sağlanmaktadır.

 Mamullere dayalı fiyatlandırmaların yapılması sistemli bir çerçevede gelişme kazanmalıdır.

 Özel kararlara yönelik gereksinim duyulan maliyetlerin belirlenmesi sağlanmaktadır.

 Mamul ve hizmet üretim maliyetlerine yönelik saptamaların belirlenmesi sağlanmaktadır.

2.1.3. İşin Tam ve Kısmen Bitim Yöntemleri

İnşaat taahhüt işlerine yönelik olarak muhasebeleştirme işlemleri, işletme kârında doğru ölçümlerin yapılması ve muhasebe kayıtlarının gerçekleştirilmesi açısından oldukça önemlidir. Taahhüt edilen işlerde genel olarak hesap döneminin bir yılı aşkın süreyi kapsaması, hasılat ve giderlerin belirlenmesi ve kâr ya da zarar ölçümlerine yönelik unsurların, farklı yöntemler ile geliştirilmesine ortam hazırlamaktadır. Bu bağlamda muhasebeleştirme sırasında, işin tam bitimi ve kısmen bitimi şeklinde iki ayrı yöntemin kullanılması durumu söz konusudur.71

69_{Yıldırım Ercan Çalış ve Nur Baran Altınsoy, “Yönetim Raporlama Sisteminde Sorumluluk} Muhasebesi: Bir İnşaat İşletmesinin Maliyet Merkezine Yönelik Performans Analizi,” Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi c.16 (2014): s. 30.

70_{Mehmet Şenlik, a.g.e., s. 35.}

71_{Selman Aziz Erden, İnşaat Taahhüt İşleri ve Vergilendirilmesi. (Isparta: Tuğra Ofset Yayıncılık,} 1997) s. 23.

27

İşin tam bitim yöntemi, kâr-zarar hesabının işin tamamlanmadan önce hesaplanmayacağını ifade eden yöntemdir. Bu bağlamda sözleşme ile elde edilen gelirlerin işin tamamlanma sürecine kadar bir varlık olarak bilançoya aktarılması ve varlık hesaplarında gösterilmesi durumu söz konusudur. Bu durumda gelir tablosuna yansıma olmamaktadır. Bu yöntem, çok sayıda ülke tarafından uygulanan bir uygulama olma özelliği taşımaktadır. Tercih edilmesindeki asıl unsur ise, taahhüt işlemlerinin devamlılık kazandığı süreç içerisinde farklı kârlılık değerlerinin söz konusu olduğu, bina yapımları sırasında hafriyat ve temel açma işlemlerinde daha fazla olması ile ince işçiliklerde ve tamamlanma aşamalarında ise daha az kârlılığa sahip olunmasıdır.72

İşin kısmen bitim yöntemi ise, çeşitli hesaplamalar ile yapılan girdi yöntemi olarak ifade edilen ve eski adıyla tamamlanma yüzdesi yöntemi olan bir hesaplamayı ifade etmektedir. TFRS 15’e göre de uygun olan bu yöntem, işin tamamlanmasını beklemeden gelir ve giderleri dönemsel şekilde kayıt altına alma imkanı sunmaktadır. Yöntemin temelinde, iş sürecinin ilerlemesiyle birlikte dönemin kar-zararı hesaplanabilmekte ve mali tablolara yansıtılabilmektedir.73

2.1.4. Tutulması Zorunlu Defterler

Vergi Usul Kanunu’na bağlı olarak tüccarlar açısından tutulması zorunlu olan defterler iki ayrı sınıfta ele alınmakta ve 176. madde esasına göre değerlendirilmektedir. Bunlardan ilki, bilanço esasına bağlı defterler, diğeri ise işletme hesabı esasına göre tutulması gereken defterler şeklindedir. Aynı kanunun 177. maddesine göre ise alım, satım ve hasılat tutarları dikkate alınarak, tutulması gereken defterlere yönelik belirlemeler geliştirilmiştir. Bu bağlamda kanun çerçevesinde, 177. maddesi hükmünce yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri ile uğraşanlardan kanunda belirlenen hadleri aşanların, 1. sınıf tüccarlar olarak nitelendirilmesi söz konusudur. Hadleri aşmayan işletmelerin ise alıma, satıma ve istihkak tutarlarına bağlı unsurlarda, işletme hesabına bağlı olarak defterleri tutmaları söz konusudur.74

72_{Remzi Örten, a.g.e., 2014. s. 119.} 73_{Hayrettin Usul, a.g.e., 2015. s. 15-17.}

28

Vergi Usul Kanunu’na bağlı olarak tutulması zorunlu olan defterler yevmiye defteri, defter-i kebir ve envanter defteri şeklinde ifade edilebilmektedir. Bu defterlerin tutulmasına yönelik zorunluluklar ve bilanço esasına göre tutulması gerekli olan defterler, Vergi Usul Kanunu’nun 182. maddesi kapsamında belirtilen defterlerdir. Daha genel bir ifade kullanmak gerekirse yevmiye defteri, kayıt altına alınması gerekli olan işlemlerin, tarih sırasına göre, maddeler halinde düzenli bir şekilde yazılmasının sağlandığı defterler olma özelliği taşımaktadır. Defter-i kebir ise, yevmiye defteri içerisinde kayıtları bulunduran ve sistemli bir çerçevede hesapları belirli bir sınıflandırma içerisinde gösteren defterler olarak ifade edilmektedir. Envanter defteri ise, her hesap döneminin sonunda, çıkarılması sağlanan envanterlerin ve bilançoların kaydedildiği defterler olma özelliği taşımaktadır.75

2.2. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşlerinde Vergilendirme