İbranamenin geçerlilik şartlarından bir diğeri de, ibranamenin işçi tarafından imzalanması ve devamında imzalı bir şekilde işverene teslim edilmesi şartıdır. Çalışmamızda imza ile ilgili bölümde217 değindiğimiz gibi; ibranamenin şekli ile ilgili; yazılı şekil kural olarak kabul edildiğinde bunun doğal bir uzantısı olarak da imzanın gerekliliği kabul edilmelidir. Borçlar hukuku kurallarına göre de, yazılı şekilde yapılan sözleşmelerde borç altına girenin imzası gerekmektedir (BK. md. 13). Bu kapsamda
212 ÖZ, T: a.g.e, sh: 112,
213 Yargıtay 9.HD. 18.2.1969 tarihli ve E: 1968/14406, K: 1969/1746 sayılı kararı, bkz; ÇENBERCİ, M: a.g.e, sh: 580,
214 Yargıtay 9.HD. 25.12.1970 tarihli ve E: 1970/9636, K: 1970/15095, sayılı kararı, bkz; ÇENBERCİ, M:
a.g.e, sh: 580; ÖZ, T: a.g.e, sh: 113,
215 Yargıtay 9. HD. 26.12.1985 tarihli ve E: 1985/10295, K: 1985/12710 sayılı kararı, bkz;
MOLLAMAHMUTOĞLU, H: a.g.e, sh: 850;
216 ÖZ, T: a.g.e, sh: 113,
217 Bkz; sh: 26,
hem doktrinde218 hem de Yargıtay uygulamalarında ibranın hüküm ve sonuçlarının, ibranamenin işçi tarafından imzalanması ve işverene teslim edilmesiyle doğacağı yerleşik olarak ifade edilmiştir219.
İbranamenin hüküm doğurması için işverenin elinde bulunması bir zorunluluk olmakla beraber aslında bunun öncesinde de bu ibranamenin diğer geçerlilik şartlarını da öncelikle taşıması gerekmektedir. Örnek olarak işverenin elinde bulunan ancak, matbu olarak, işe girerken işçiye boş olarak imzalatılan ve bilahare iş sözleşmesi sona erdiğinde işverence doldurulan bir ibraname işverenin elinde olmakla beraber, tanzim etme zamanın uygun olmaması ve işçinin iradesini tam yansıtmaması nedeniyle evleviyetle geçersiz olacaktır. Dolayısıyla bu geçerlilik şartının esası, tamamen geçerli bir şekilde akdedilen bir ibranamenin işverene teslim edilmesidir220.
IV) İBRANAMENİN YORUMU
Borçlar hukuku açısından bir sözleşmenin oluşumunda, iradelerin ortaya konuş şekli veya dilin kullanılış biçimi vs. hususlar her zaman tam olarak o sözleşme yapılırken taraflarda var olan gerçek iradeyi yansıtmayabilir. Bunun yanında bu eksiklikler veya yanlışlıklar kapalı ve çelişkili hususların kalmasına neden olabilirler. Bu durumda sözleşmenin yalnızca lafzına itibar etmeden ayrıca yorumlanması gerekebilir221. Bu kapsamda iş hukuku uygulamasındaki ibraname de bazen yoruma ihtiyaç gösterebilir.
İbranamenin yorumlanması ile ilgili olarak, iş hukukunun önemli ilkelerinden biri, çalışmamızda sıkça değindiğimiz üzere, “işçi yararına yorum” ve “işçinin korunması” ilkeleridir.
Sermayenin asıl sahibi işveren karşısında işe ihtiyacı olan işçi korunmaya muhtaçtır. İşsizliğin yüksek oranda olduğu ülkemizde yeniden iş bulmanın güçlüğünü dikkate alan ve geçinmesi için çalışması gereken bir işçi, işe girerken imzalı boş kağıt verebilmekte ya da matbu bir ibra belgesi imzalamayı göze alabilmektedir222. Yine hizmet akdinin devamı sırasında işverence bu tür belgelerin imzalatılması söz konusu olabilmektedir223.
İş hukuku alanında uygulanan ibraname, esasında işçi açısından çok önemli olan hakları ortadan kaldıran bir belge olması nedeniyle, geçerliliği konusunda dar bir yoruma tabi tutulması sonucunu ortaya çıkarmıştır. Çünkü ibraname de dar anlamda borcu sona erdiren bir nedendir224. Bu nedenle doktrinde ve Yargıtay uygulamalarında ibranamenin yorumu belli kurallara bağlanmıştır. Bu
218 MOLLAMAHMUTOĞLU, H: a.g.e, sh: 847; DOĞAN, M: a.g.e, sh:172,
219 Yargıtay HGK. 10.05.1985 tarihli ve E: 1984/4-771, K: 1985/430 sayılı kararı; 9. HD: 13.02.1968 tarihli ve E: 1967/13293, K: 1968/1770 sayılı kararı (Kararların tam metni için bkz; Diyalog mevzuat bilgisayar programı, son kullanma tarihi; 04.05.2009),
220 SATILMIŞ, M: a.g.e, sh: 61,
221 SATILMIŞ, M: a.g.e, sh: 33,
222 ÇİL, Ş: a.g.e, sh: 38,
223 Yargıtay 9. HD. 03.05.2004 tarihli ve E: 2003/23754, K: 2004/10467 sayılı kararı, bkz; ÖZDEMİR, E: a.g.e, sh: 38,
224 MOLLAMAHMUTOĞLU, H: a.g.e, sh: 846,
kapsamda “ibranamenin dar yorumlanması” ve bu kapsamda “işçi yararına yorum” ve “işçinin korunması” ilkeleri genel olarak benimsenmiştir225.
İbranamenin yorumu hakkında, uygulamada genellikle; yukarıda değindiğimiz üzere, genel bir anlatım içermesi halinde ibranın söz konusu olmayacağı, vazgeçilen alacakların açık ve kesin olarak belirlenmesi gerektiği kabul edilmektedir226. Bunun yanında, ibranamenin dar yorumlanması ilkesi doğal olarak; çelişkili, hayatın normal akışına uymayan, vazgeçilen hakkı açıkça şüpheye yer bırakmayacak şekilde belirtmeyen veya açıkça işçinin aleyhinde olabilecek durumlarda, yalnızca ibranameye dayanarak hüküm kurmamayı, ibranameye ek olabilecek diğer delilleri de araştırmayı gerekli kılmaktadır227.
Sonuç olarak ibranamenin yorumu ile ilgili elimizde tüm geçerlilik şartlarına haiz bir ibraname bulunsa dahi, eğer şüphe edecek bir durum söz konusu ise veya işçi daha sonra bu ibranamenin sıhhati hakkında şüphe uyandıracak iddialarda bulunmuş ise “ibranamenin dar yorumlanması” ve “işçi yararına yorum” ilkeleri gereğince geçerli bir ibranameye rağmen şüphenin ortadan kaldırılması ve aksi iddiaların araştırılması gerekecektir228.
225 ÖZDEMİR, E: a.g.e, sh: 38; SATILMIŞ, M: a.g.e, sh: 33; AYDOĞDU, M: a.g.e, sh: 723; TURANBOY, N.K: a.g.e, sh: 37; ÇİL, Ş: 39,
226 ÇENBERCİ, M: a.g.e, sh: 322;
227 Yargıtay 9.HD. 21.04.1998 tarihli ve E: 1997/3170, K: 1999/7549 sayılı kararı; aynı Dairenin 13.05.1997 tarihli ve E: 1996/3755, K: 1997/8805 sayılı kararı; aynı Dairenin 30.01.2003 tarihli ve E: 2002/12610, K:
2003/942 sayılı kararı (Kararların tam metni için bkz; Diyalog mevzuat bilgisayar programı, son kullanma tarihi;
12.05.2009),
228 ÖZDEMİR; E: a.g.e, sh: 40-42,
S O N U Ç
İş hukuku her ne kadar özel hukuk ayrımı içerisinde değerlendirilse de, işçinin işverene karşı korunmaya muhtaç olması ve sosyal adalet ile toplumsal yaşayışı yakından ilgilendirmesi nedeniyle devlet, iş hukuku ile ilgili bazı müesseselerde düzenleme görevi üstlenmiştir. Bu kapsamda, sermayenin sahibi işverene karşı işçiyi korumak adına, daha çok borçlar hukuku ilkelerinin uygulama alanı bulduğu ibraname hususunda devlet, müdahaleci olmamakla beraber yargının yönlendirmesi ile ibraname hususunu şekillenerek günümüzdeki halini almıştır.
İbraname dar anlamda borcu ortadan kaldıran bir müessese olması nedeniyle iş hukukunda üzerinde önemle ve titizlikle durulan bir husustur. İşçi ibranameyi imzalamakla, kural olarak işvereni ibra etmekte ve haklarını tam olarak aldığını veya bazılarından da feragat ettiğini beyan etmektedir.
Bu nedenle zayıf olan taraf lehine düşünülerek, iş hukukunda ibraname ile ilgili “işçinin korunması”,
“işçi yararına yorum” ve “ibranamenin dar yorumlanması” ilkeleri kabul edilmiş olup bu ilkeler hem uygulamada hem de doktrinde genel kabul görmüştür.
İş hukuku ilkeleri ve uygulamada karşılaşılan durumlar ışığında bir ibranamenin geçerli olabilmesi için; öncelikle taraflarının ehliyetlerinin yeterli olması, ibranamenin içeriğinin açık, anlaşılır ve şüpheye yer bırakmayacak şekilde olması ve bu kapsamda kural olarak vazgeçilen veya ibra edilen miktarın ibranameye açıkça yazılması, ibranamenin çelişki içermemesi, işçi tarafından imzalanması ve işverene teslim edilmesi, iradelerinin sakatlanmamış olması ve kural olarak iş sözleşmesi sona erdikten sonra ibranamenin akdedilmiş olması gerekmektedir.
Sonuç olarak ibraname iş hukukunda çok önemli bir müessesedir. İbraname ile işçinin bazı haklardan, işveren lehine vazgeçtiği veya bazılarını da aldığını beyan etmesi ile; belki de işçi için çok uzun süreler çalışması sonunda alması gereken tüm hakları kaybedilmesine neden olabilecektir. Bu kapsamda, geçerli bir şekilde kurulmuş olsa da, borçlar hukuku ilkeleri de göz önüne alınarak, işçi tarafından aksi iddia edilen ve hayatın normal akışına uymayan ibranamelerdeki haklar ile ilgili iddiaların, ibranameye rağmen, araştırılması gerekmektedir. Yargıtay uygulamalarında bu yaklaşım yerleşmiş olup, bunlarla işçinin korunması amaçlanmaktadır.
K A Y N A K Ç A
AYDOĞDU, Murat: “Hizmet Akdinin Sona Ermesine İlişkin İbraname”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Kemal Oğuzman'a Armağan, S.1, İstanbul–
2002,
ÇENBERCİ, Mustafa: İş Kanunu Şerhi, Ankara-1978,
ÇİL, Şahin: İş Hukukunda İbra Sözleşmesi (İbraname), 2.Baskı, İstanbul–2007,
ÇUKUR, Mürsel / KOÇ, Muzaffer: 4857 Sayılı İş Kanunu’na Göre Düzenlenecek Belgeler, 3. Baskı, Ankara-2007,
DOĞAN, Mürsel : “Türk İş Hukukunda İbra Sözleşmesi” Yargıtay Dergisi, S.5, Ocak–1979,
EKMEKCİ, Ömer: “İş Hukukunda İşçinin İşverenden Olan Alacağından Vazgeçmesi Sonucunu Doğuran Hukuki İşlemler”, İBD Çalışma Hukuku Komisyonu Bülteni, C.1, S.1, Ankara–1996,
ENGİN, Murat: Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2000, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara-2006,
EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul-2003,
ERMAN, Çiğdem: Yargıtay Kararları Işığında Türk İş Hukukunda İbra Sözleşmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara–2002,
KILIÇOĞLU, Ahmet. M: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara–2005,
MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi: İş Hukuku, 3. Baskı, Ankara–2008,
MOROĞLU, Erdoğan: Türk Ticaret Kanunu, İstanbul–1980,
OĞUZMAN, M. Kemal / ÖZ, M.Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul–2005,
ÖZ, Tuğba: Türk İş Hukukunda İbraname Uygulamaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul–2006,
ÖZDEMİR, Erdem: Yargıtay Kararları Işığında İş Hukukunda İbraname Uygulamaları, İstanbul Barosu Çalışma Hukuku Komisyonu 23 Aralık 2005 Seminer Notları,
SATILMIŞ, Mehmet: Türk İş Hukukunda İbra Belgesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul–1995,
TURANBOY, K. Nuri: İbra Sözleşmesi, Ankara–1998,
YAVUZ, Cevdet: Türk Borçlar Hukuku, Özel Hükümler, İstanbul–2004,
YILMAZ, Ejder: Hukuk Sözlüğü, 5. Baskı, Ankara–1996,