İMKB Finansal Oran Ön Veri Seti

Yukarıda belirtildiği gibi, tarihsel verilerden hareketle hesaplanan finansal oranların tamamı skorlama açısından aynı ölçüde ayrıştırıcı değere ve öneme sahip değildir. Bu nedenle likidite, finansal, faaliyet ve karlılık oranlarından oluşan finansal oranların kendi alt gruplarında başarılı/başarısız işletmeleri ayrıştırma güçlerine göre seçilmeleri

92 gerekmektedir. Finansal skor fonksiyonunda kullanılacak finansal oranların seçim süreci, ana hatlarıyla aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır:

• Finansal oran veri setinde genelde aralarında yüksek korelasyon bulunan ve dolayısıyla aynı bilgiyi içeren farklı oranlardan sadece biri skor fonksiyonuna dâhil edilmelidir (yani diğer oranların ağırlığı sıfır kabul edilmelidir).

• Esas itibariyle temerrüde düşme olasılığını açıklamada hiçbir katkısı olmayan ve bu nedenle (ağırlık sıfıra eşitlenerek) ortadan kaldırılmaları gereken finansal oranlar veri setinden çıkarılmalıdır.

Finansal skor fonksiyonunun belirlenmesi amacıyla öncelikle İMKB’de işlem gören 301 işletmenin 1996-2005 dönemi bilanço ve gelir tabloları incelenmiştir. Tespit edilen ham verilerin finansal başarısızlığın tespitine ve finansal skorlamaya baz oluşturabilecek finansal oranlar veri setini oluşturabilmesi için aşağıdaki şekilde kullanılabilir veri setine dönüştürülmesi sağlanmıştır:

• Tüm şirketler üretim konularına göre analiz edilerek imalat sanayi dışında kalan; hizmetler, ticaret ve turizm şirketleri toplam veri seti içerisinden çıkarılmıştır. Bu şekilde ilk aşamada toplam 144 şirket tespit edilmiştir.

• Sermaye Piyasası Kurulu’nun Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) uyumlu Seri: XI, No: 25 sayılı “Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ”i, gereği, SPK raporlama standartları kapsamında yer alan şirketlerin, 01.01.2005 tarihini izleyen ilk ara finansal tablolarından itibaren bu standartlara uymaları zorunlu getirilmiş, isteyen şirketlere de 31.12.2003 tarihinde sona eren hesap döneminden itibaren, bu standartlara uygun olarak finansal tablolarını hazırlayabilme olanağı tanınmıştır. Veri setinde raporlamadan kaynaklanabilecek farklılıkları ortadan kaldırmak için 1996-2002 döneminde ilişkin finansal tablolar dikkate alınmıştır.

93

• Ham veri setinde bulunan şirketler kantitatif modellemeye baz oluşturması açısından başarılı ve başarısız şirket ayrımına tabi tutulmuştur. Başarısız firma ayrımı yapılırken aşağıda verilen kriterlere göre 1998–2003 dönemi İMKB şirket haberleri ve İMKB bültenleri ile şirket finansal tabloları için gözden geçirilmiştir. Başarısız firma ayrımı için aşağıda verilen kriterler kullanılmıştır.

• Haciz kararı,

• Kredi-borç yeniden yapılandırması,

• İcra takibi,

• Üretime ara verilmesi,

• Kredi geri ödemesinde yaşanan sorunlar,

• İflas durumu (ttk 324),

• Şirkette yeniden yapılandırması,

• Ücretsiz izin (işçilerin %30’u),

• Şirketin 2 yıl üst üste zarar etmiş olmasıdır.

Bu kriterlere göre 57 başarısız ve 87 başarılı olmak üzere toplam 144 şirketten oluşan bir veri seti oluşturulmuştur. Başarılı ve başarısız şirket listesi Ek-1 ve 2’de verilmiştir.

Yıllar itibarıyla verilerin kullanımında standart yaklaşımın belirlenmesi ve finansal oranların hesaplanabilmesi için farklı formatta sunulan bilanço ve gelir tabloları aynı formatta standart hale getirilerek toplam 6 döneme ilişkin 2128 finansal tablo (bilanço ve gelir tablosu) veri setine dâhil edilmiştir.

Finansal başarısızlık modelleri başarısızlık yılından önceki dönem/dönemleri (1, t-2,…t-5) baz alan çalışmalar olduğu için 2003 döneminden sonra başarısızlığa uğramış işletmeler performans ve örnek modelinde veri setine dâhil edilmemiştir.

Bir sonraki aşamada 144 şirket için 1996–2002 dönemine ilişkin olarak açıklayıcı değişken olarak kullanılması planlanan 8 likidite oranı, 11 finansal yapı oranı, 6 devir

94 oranı ve 12 karlılık oranı olmak üzere toplam 37 finansal orandan oluşan “finansal oran ön veri seti” oluşturulmuştur.

Hazırlanan finansal oran ön veri setine başarılı ve başarısız işletmeler için belirlenen

“1” ve “0” kukla değişkenleri eklenerek 6 dönem için (1998-2002) 144x37’lik veri matrisleri oluşturulmuştur (Örnek 2000 yılı veri matrisi Ek-3’te verilmiştir).

Hazırlanan veri matrislerinde bulunan veriler ayrıştırma analizinde kullanılmak üzere aşağıdaki şekilde veri düzeltmesine tabi tutulmuştur.

• Yüksek çıkması beklenen finansal oranlarda negatif çıkan oranlar aynı orana ilişkin en düşük oran değeri ile düzeltilmiştir.

• Düşük çıkması beklenen oranlar aynı orana ilişkin en yüksek oran değeri ile düzeltilmiştir.

• Karlılık oranlarına ilişkin negatif değerler “0” ile düzeltilmiştir.

• Çarpıklık olan oranlarda çarpık oranların veri setinden çıkarılmasından sonraki en yüksek değer kullanılmıştır (örneğin: Net Kar/Kredi Ödemeleri:

200 kez gibi bir oran değeri, bu orandan bir önceki değer olan 30 gibi bir oranla düzeltilmiştir).

95 Hesaplanan oranlar Tablo 3.6.’da verilmiştir.

Tablo 3.6.: Finansal Oran Ön Veri Seti X1

Faaliyet Oranları

Stok Devir Hızı (Kez)

96

Tablo 3.6.: Finansal Oran Ön Veri Seti (Devam) X 26

Karlılık Oranları

Net Kar (Zarar) / Öz Kaynaklar Oranı (%)

X 27 Faiz ve Vergi Öncesi Kar (Zarar) /Pasif T.Oranı (Ekonomik Rantabilite) (%) X 28 Net Kar (Zarar) / Aktif Toplamı Oranı (%)

X 29 Faaliyet Karı (Zararı) / Faaliyetin Gerçekleştirilmesinde Kul. Varlık Oranı (%) X 30 Faaliyet Karı (Zararı) / Net Satışlar Oranı (%)

X 31 Brüt Satış Karı (Zararı) / Net Satışlar Oranı (%) X 32 Net Kar (Zarar) / Net Satışlar oranı (%) X 33 Satılan Malın Maliyeti / Net Satışlar Oranı (%) X 34 Faaliyet Giderleri / Net Satışlar Oranı (%) X 35 Faiz Giderleri / Net Satışlar Oranı (%)

X 36 Net Kar (Zarar) ve Faiz Giderleri / Faiz Giderleri Oranı (%) X 37 Banka Kredileri / Toplam Pasifler (%)

Her yıl için düzeltilmiş olan veri setleri modelde kullanılacak finansal oranların seçiminde kullanılmak üzere “ayrıştırma veri seti – 29 başarısız, 45 başarılı, toplam 74”

ve finansal skor fonksiyonunun test edilmesi amacıyla “test veri seti – 28 başarısız, 42 başarılı, toplam 70” olarak 2 veri setine dönüştürülmüştür. Ayrıştırma ve test veri seti oluştururken veri setine dâhil edilen işletmeler her hangi bir seçim kriteri olmaksızın rassal olarak seçilmiştir. 2000 yılı düzeltilmiş “ayrıştırma veri seti” ve “test veri seti”

Ek-4 ve 5’te örnek olarak verilmiştir.

4.1.1.2.TCMB Sektör Kartillerinin Tanımlanması ve Veri Setinin