Daha önceki bölümlerde derecelendirme ve skorlama modelinin en önemli temel farklarından birisinin skorlamanın uygulanacağı işletmenin büyüklüğü olduğu
81 belirtilmiştir. Çalışmanın daha önceki bölümlerinde belirtildiği gibi finansal verilerin tek başına KOBİ’lerin mevcut performanslarını belirleme konusunda yetersiz kalması nedeniyle finansal olmayan bilgileri de dikkate alan skorlama modelleri KOBİ’ler için en uygun kredi risk yönetim aracı olarak ön plana çıkmaktadır. Çalışma kapsamında önerilen skorlama modelini özetleyen yapı Şekil 3.1.’de verilmektedir:
Şekilde görüldüğü gibi skorlama modeli karma (hibrid) bir yapıda finansal ve finansal olmayan skorların bileşiminden oluşan genel kredi skorunun hesaplanmasına dayanmaktadır. Model kapsamında belirlenen eşik skor ve kredi risk derecelendirmesine göre kredi “kabul” veya “ret” edilir. Kredi kararının “kabul” olması durumunda skorlama modelinin bankalar açısından temel sonucu olan kredi fiyatlaması ve teminatlandırmada kredi risk derecesine uygun farklılaştırma ortaya çıkmalıdır.
Temel ilke yüksek risk grubunda düşük fiyatlama ve daha az likit teminatlar iken, tersi durumda kredi verilmemesi veya kredi verilecekse yüksek faiz oranları ve daha likit teminatlarla kredilendirme yolu tercih edilir.
Şekilde görüldüğü gibi skorlama modelinin kredi sürecinde “kredi karar süreci” ve
“kredi kullandırımı ve izleme” olmak üzere 2 aşamada kullanılması mümkündür.
Çalışmanın konusu olan kredi skorlama modelinin, kredi karar sürecinde kullanımı amaçlanmaktadır. Kredi kullanımı ve izleme süreci çalışma kapsamı dışındaki bölümdür. Kredi kullandırımına bağlı olarak yapılacak geri ödeme, izleme ve raporlamalar ile kredi skorlama modelinin kestirim gücünün sürekli olarak test edilmesi, temerrüt olasılıklarında bankanın müşteri protföyüne uygun doğru kalibrasyonların yapılması, veri setinin sürekli olarak güncellenmesi ve derinleştirilmesi mümkündür. Bu kapsamda, şekilde kredi kullandırımı ve izleme sürecinde; model başarısı, temerrüt oranlarının ve veri güncellemesi kesikli çizgilerinin kredi karar süreci ile ilişkilendirilmesi modelin kullanılmaya başlaması sonrasındaki bir süreç olarak değerlendirilmelidir. Önerilen model kullanıldıkça ve kredi kullandırımı artıkça model gerçek temerrüt verileri ile kestirim gücünü ortaya koyarken, gerçek verilerle model veri setinin güncellenmesi ile veri seti derinliğini ve güvenilirliğini artıracaktır.
84 Modele ilişkin öngörüler 3 ana başlık altında özetlenebilir:
• Skorlama modeline ilişkin işletme ölçek farklılaştırması,
• Skorlama modelinde değerlendirme dönemi,
• Skorlama modelinin risk derecelendirmesi ile ilişkilendirilmesidir.
Diğer taraftan önerilen skorlama modelinin temel sınırlılığı; şirketlerin sadece tarihsel finansal verileri ve mevcut şirket bilgileri üzerinden genel kredi skorlamasının hesaplanmasıdır. Model ile skorlanan şirketin ileriye dönük üretim, satış, karlılık gibi finansal skoru etkileyen veya firmanın ortaklık, yönetim yapısı, satış ve pazarlama ağı, teknoloji vb. unsurları gibi finansal olmayan skorunu etkileyebilecek ileriye dönük planlamaları skorlamalarda dikkate alınmamaktadır.
3.1.Skorlama Modeline İlişkin İşletme Ölçek Farklılaştırması
Skorlama, temel olarak KOBİ’ler için ölçek büyüklüğü açısından tercih edilen modeller olduğu için önerilen skorlama modelinin KOBİ’ler için kendi içinde farklılaştırmayı sağlayacak kabullere yer vermesi gerekmektedir. KOBİ’ler için ülkeler ciro, çalışan sayısı vb. faktörlere göre çeşitli sınıflamalarla KOBİ’ler kendi içinde mikro, küçük ve orta büyüklükte işletmeler olarak ayrılmaktadır. Ülkemizde 2005 yılına kadar farklı kuruluşlar farklı KOBİ tanımları ile kendi hedef grupları için farklı tanımlamaları kullanmıştır. Avrupa Birliği’ne (AB) müzakere sürecine bağlı olarak 20053 yılında yapılan düzenleme ile AB’ye uyumlu KOBİ tanımı yapılarak kuruluşlar arasında ortaya çıkan KOBİ tanımlaması farklılıkları da ortadan kaldırılmıştır.
3Daha fazla bilgi için bakınız: Bakanlar Kurulu’nun 2005/9617 sayılı kararı ile kabul edilen “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik”, 18 Kasım 2005 tarihinde Resmi Gazete.
85 Söz konusu yasal düzenleme de KOBİ’ler 3 alt başlığa ayrılmıştır:
Tablo 3.1.: KOBİ Tanım Kriterleri
Tanımlar Çalışan
Sayısı Ciro (TL) Mikro işletme <10 =<1.000.000 Küçük İşletme <50 =<5.000.000 Orta büyüklükte
işletme <250 =<25.000.000
Skorlama modelinde ölçeğe bağlı farklılaştırma, finansal ve finansal olmayan skorların genel kredi skoru içerisinde farlı ağırlıklandırmalar kullanılarak giderilmesi öngörülmektedir.
İşletmenin genel performansını göstermesi anlamında işletme büyüklüğü ile üretilen finansal bilginin kalitesi arasında doğrusal bir ilişki söz konusudur. Mikro bir işletme için finansal olmayan bilgiler daha ön planda iken, orta büyüklükte bir işletme için yapılacak değerlendirmede finansal ve finansal olmayan bilgiler eşit ağırlıkta öneme sahip olabilecektir.
Çalışma içerisinde öngörülen skorlama modeli orta büyüklükteki işletmeler için geliştirilmiştir. Bu kapsamda finansal ve finansal olmayan skorların genel skor içerisindeki ağırlığı eşit oranda dikkate alınmıştır.
86 Diğer taraftan dördüncü bölümde yapılacak uygulamada seçilen firmaların ölçek büyüklüğü ayrımında aşağıdaki verilen ciro kriteri kullanılacaktır.
Tablo 3.2.: Finansal ve Finansal Olmayan Skor Ağırlıkları4
Tanımlar Ciro (TL)
Mikro işletme =<1.000.000 30 70
Küçük İşletme =<5.000.000 40 60
Orta büyüklükte
işletme =<25.000.000 50 50
3.2.Skorlama Modelinde Değerlendirme Dönemi
Skorlama modeli içerisinde finansal ve finansal olmayan skorların hesaplamasında kullanılan bilgilerin kullanıldığı dönemlerdeki genel yaklaşım aşağıdaki şekildedir:
Finansal skorlamada kullanılan bilgiler: Finansal skorlamada kullanılan bilgi esas olarak geçmiş yıl (tn-1) verisidir. Diğer taraftan, geriye dönük 3 yıllık finansal veri kullanılarak ve her yıl için farklı ağırlıklandırmalarla 3 yıllık ağırlıklı finansal skor hesaplanması yapılması öngörülmektedir. Söz konusu seçim için değerlendirme yapılan işletmenin kendine has özellikleri, verilerin yeterliliği, sektörel veya bölgesel özellikler
4 Ölçek büyüklüğüne bağlı finansal ve finansal olmayan skor ağırlıklandırması bankacılık sektöründe kredi uzmanları ile yapılan görüşmeler ve bu kapsamda yapılan karşılıklı değerlendirmeler ışığında belirlenmiştir. Ayrıca bu çalışmanın çıkış noktası olan KOBİ’ler açısından mevcut kayıt dışılık, “finansal sonuçlar ile işletme ölçeği” arasındaki doğrusal ilişki bu tür bir ağırlıklandırmayı zorunlu kılmaktadır.
87 bir bütün olarak değerlendirilerek karar verilmektedir. Birden fazla yıl kullanılarak yapılacak değerlendirmelerde aşağıdaki ağırlıkların kullanılması önerilmektedir:
Tablo 3.3.: Skorlama Modeli Yıl Ağırlıkları
Seçenek Ağırlık (%)
1nci Yıl 2nci Yıl 3ncü Yıl Seçenek 1 (İncelenen Yıl) 100 Seçenek 2 (Son iki Yıl) 70 30
Seçenek 3 (Son Üç Yıl) 60 30 10
Finansal olmayan skorlamada kullanılan bilgiler için sadece inceleme döneminde elde edilen mevcut bilgilerin kullanılması öngörülmektedir.
3.3.Skorlama Modelinin Risk Derecelendirmesi ile İlişkilendirilmesi
Skorlama veya derecelendirme modelinin kredi risk ölçüm aracı olarak kullanılabilmesi için elde edilen skor veya derecenin, daha önce belirlenmiş ölçüm skalası ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir.
Tüm derecelendirme kuruluşları şirketlerin borçlanma kapasitelerine ilişkin temerrüde düşme veya geri ödemeyi erteleme durumunu belirleyebilmek için derecelendirme skalasında sembolleri, sayıları veya çoğunluğunda olduğu gibi her ikisini kullanarak şirketleri en güvenilirden en spekülatif borçlu yapısına göre risk dereceleri ile sınıflandırırlar. Derecelendirme sektörünü yöneten uluslararası derecelendirme kuruluşlarından Fitch, S&Ps ve Moody’s yatırımcıların daha anlaşılır risk derecelendirmelerini yapabilmelerini sağlayabilmek amacıyla harf ve sayıdan oluşan risk derecelendirme skalasında “+” ve “-“ yapısını eklemişlerdir.
88 Sektör standardı olarak kullanılan risk derecelendirme skalaları ve bu skalaların anlamları Tablo 3.4.’de verilmiştir (Cantor, 1994: 5-6).
Tablo 3.4.: Uzun Dönemli Borçlanma Derece Sembolleri
S&P ve Diğerleri Moody's Yorum
AAA Aaa En Yüksek Borçlanma Kapasitesi
AA+ Aa1
Ödeme Zorluğu veya Moddy's de Temerrüt
89 Skorlama modelinden elde edilen genel kredi skoru ile kredi riski ölçülebilir bir hale dönüştürülmüş olup, bu skorun risk dereceleri ile ilişkilendirilmesi sonucunda firmanın kredi risk derecesi belirlenmiş olacaktır. Çalışma kapsamında geliştirilen modelde aşağıdaki risk derecesi tanımları kullanılacaktır:
Tablo 3.5.: Kredi Risk Dereceleri
Derece Puan
Aralığı Derecenin Açıklaması A+ 90-100 Kredi değerliliği çok yüksek A 80-90 Kredi değerliliği yüksek
A- 70-80 Kredi değerliliği yükseğe yakın B+ 60-70 Kredibilitesi kabul edilebilir
B 50-60 Kabul edilebilir
B- 40-50 Dikkatli olmak kaydıyla kabul edilebilir
C+ 30-40 Kabul edilebilirin altında
C 20-30 Kötü
C- 20-30 Çok kötü
D 0-10 En kötü