İMGELEME MODELLERİ Pettlep Modeli (The Pettlep Model)

Holmes ve Collins (2001) tarafından geliştirilen modelde; Fiziksel (Physical), Çevre (Enviroment), Görev (Task), Zamanlama (Timing), Öğ- renme (Learning), Duygu (Emotion) ve Perspektif (Perspective) olmak üzere yedi madde bulunmaktadır. Model; imgeleme senaryoları ile ilgili faktörlerle ilişkili deneyimlerden yola çıkılarak oluşturulmuştur. Modelin temelinde nörobilimsel fonksiyon denklik literatürü yer almaktadır.

Fiziksel (Physical): İmgeleme yapan kişinin görevine özgü vücut po- zisyonu, kıyafet ve spor ekipmanlarını içeren doğal fiziksel durumları ifa- de eder. Fiziksel bir durumdan ziyade fiziksel bir durum olarak algılar. Bir beceri yapılırken hissedilen bir duygu durumunun, zihinde imgeleme yaparken de hissedilmesi durumudur (Wakefield ve Smith, 2012).

Çevre (Environment): Performansın sergileneceği ortamın veya ben- zer ortamın kullanılarak yapıldığı imgeleme türüdür. Benzer çevre şartla- rının oluşturması için video veya fotoğraflar da kullanılabilir (Weinberg ve Gould, 2003). Sergilenecek becerinin doğasına uygun bir biçimde ser- gilenebilmesi için ortamın oluşturulması gereklidir.

Görev (Task): İmgelemenin kişinin doğasıyla uyumlu olması halidir. Sporcuların spor yaşları dikkate alındığında spor yaşı düşük olan spor- cular ile tecrübeli sporcuların kullanacakları imgeleme türünün iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Burada uyarlama sporcunun yeteneğine ve uygu- lama düzeyine göre ayarlanmalıdır.

Zamanlama (Timing): İmgelemenin gerçek müsabaka zamanına uy- gun zaman dilimlerinde uygulanmasını içerir. Hem müsabaka süresi ile imgeleme süresinin aynı olması hem de müsabaka saati ile imgeleme ant- renman saatlerinin aynı anda başlaması önemlidir.

Öğrenme (Learning): Yeni öğrenilen veya geçmişte öğrenilen beceri ile yeni öğrenmelerin etkileşimini ifade eder. Becerinin zamanla değişme- si göz önüne alındığında imgeleme çalışmalarının da bu değişime uyum sağlayarak değiştirilmesi güncellenmesidir. Yapılan dönütlerle hareketle- rin düzeltilmesi bu sürecin içinde yer alır.

Duygu (Emotion): Sporcu müsabaka içinde farklı duygu durumların- da olabilmektedir. Bu değişen duygu durumlarına uyum sağlayabilmek için imgeleme çalışmasında duygusal tepkiler vermesi ile alakalı durum- dur. İmgelemenin kişinin duruma anlamlı ve duygusal tepkiler vermesini içermesini ifade eder. Burada senaryonun hissettirdikleri önemlidir.

Perspektif (Perspective): Sporcunun bir hareket veya beceri sırasında becerisini kendi gözüyle veya dışardan yabancı bir gözle incelemesidir. İmgeleme sırasında benimsenen görsel bakış açısı bu durumu oluşturur.

PETTLEP modelinin etkileşimi ve kaynakları; Konttinen VD., (1995); Callow ve Hardy (1997); Decety vd., (1989); Collins vd., (1998) (Holmes, P. ve Collins, D. (2011)’den alınmıştır).

Sporda İmgelemenin Dört “N” (imgeleme içerik modeli) modeli Munroe vd. (2000), sporcuların imgeleme kullanım biçimlerini açıka- lamak için 4 soru sormuş ve aldıkları cevaplarla imgelemenin sporda kul- lanımı “Dört N” (four W’s imagery) modeliyle açıklamaya çalışmışlardır. Sorulara verilen cevaplarla imgelemenin içeriğinin daha iyi anlaşılacağı ve buna göre de bir kazanım elde edilebileceğini ifade etmişlerdir.

Nerede / İmgeleme nerede kullanılır? Ne zaman / İmgelemenin kullanım zamanı

Neden / İmgeleme neden kullanılır? Ne / Neyi imgelersin?

Nerede (Where): Sporcuların imgelemeyi nerede kullandıklarını açıklamaya yarayan sorudur. Performansı gösterme imkanı olan her yerde, antrenman, soyunma odası, kamp, müsabaka sonu gibi ortamlar soru ala- nının içindedir. Genellikle sporcuların imgelemeyi, antrenmandan ziya- de yarışma ortamlarında kullandıkları ifade edilmekte ayrıca sporcuların imgelemeyi ev, iş ve sosyal yaşantıda da kullandıkları ifade edilmektedir. Ne zaman (When): İmgeleme kullanımının zamanla ilgili kısmını açıklamaya çalışan sorulardır. Antrenman öncesi, sonrası, maç öncesi, sonrası, gün boyu, kamp süresi gibi zamanlar ifade edilmeye çalışılmıştır. Sporcuların gece yatmadan önce, gün içinde de imgeleme kullandıkları ifade edilmiştir.

Neden (Why): İmgeleme hangi amaçla kullanılmaktadır sorunun ce- vabı aranmaktadır. İçerik ve fonksiyon anahtar iki kavramdır. İmgelem kullanımı ile ne amaçlanmaktadır? Fonksiyonel amaçlarla performans arttırmak için imgeleme kullanımı çok görülmekle birlikte, nedensellik kavramı içinde motivasyon, kaygı unsurunun azaltılması da yer almak- tadır.

Ne (What): İmgelenen şey nedir sorusunun cevabını almak için; neyi imgelersin sorusu sorulmaktadır. Neden sorusunda olduğu gibi içerik ve fonksiyon ortak anahtar kavramdır. Cevaplarla ortaya çıkan içerik ve ni- teliğin yapısı imgelemenin alt basamaklarını oluşturmaya olanak sağla- yacaktır. Munroe vd. (2000), elde edilen cevapların “imgelemeye ilişkin bölüm”, “etkinlik”, “çevre”, “kontrol edilebilirlik”, “imgeleme tipi” ve “doğasına” ilişkin altı faktörlü bir içerik oluşturmasını sağlamıştır. Bu içe- riklerin alt kategorilerini de “perspektif”, “duyuşsal dahil olma”, “imgele- me manipülasyonu” ve “jenerasyonu” gibi faktörler açıklayarak nitelik ve süreç tanımlanmaya çalışılmıştır.

Sporda İmgeleme Kullanımının Üç Seviye Modeli Murphy ve Martin (2002) tarafından geliştirilmiştir. Model;

1. İmgelemenin doğası,

2. Başarı hedefine ulaşmak için imgelemenin kullanımı, 3. İmgenin sporcu için anlamı seviyeleri ile açıklanmıştır.

İmgelemenin doğası kavramı, bilişsel ve psikolojik süreçlerle ilgile- nen seviyeyi oluşturur.

Başarı hedefine ulaşmak için imgeleme kullanımın performans üze- rinde etkisi incelenmektedir. İmgeleme ve zihinsel hazırlık kullanımının performans etkisinin nasıl olabileceği irdelenmiştir. İmgenin sporcu için anlamı kavramı, imgelemenin fizyolojik, bilişsel ve kullanım yönlerinin seviye 1 ve 2 ile bağlantılı olduğunu bireysel ve deneysel bir faaliyet oldu- ğuna odaklanmıştır.

Sporda Motor İmgelemeyi Birleştirme Modeli

Uzun yıllar yapılan imgeleme çalışmaları sonucunda imgeleme model- lerini birleştirmeyi hedefleyen Guillot ve Collet (2008) tarafından geliştiri- len modeldir. Kullanılan modellerin eksik yönlerine odaklanarak; görsel, kinestetik, dokunsal, duyumsal girdilerin birleştirilmesini içerir. Motor İm- gelemeyi Birleştirme Modeli (Motor Imagery Integrative Model in Sport - MIIMS-) dört motor imgeleme sonucu kapsamaktadır. Birinci motor öğren- me ve performans, ikinci; motivasyon, özgüven ve kaygı, üçüncü; problem çözme ve stratejileri, dördüncü sakatlık sonrası rehabilitasyondur.