İlköğretimde Müzik Öğretiminin Boyutları

İlköğretimde müzik eğitimi Uçan (2001) tarafından, ses eğitimi, müziksel işitme eğitimi, çalgı eğitimi, müziksel beğeni (zevk) eğitimi ve kuramsal bilgilerin eğitimi olarak boyutlandırılmıştır.

1.1.3.1. Ses Eğitimi

İlköğretimde müzik eğitiminin amacı, çocuğun sesini eğiterek ona iyi ve doğru şarkı söylemesini ve sesini doğru kullanmasını öğretmek olmalıdır. Ses eğitimi, bir toplumda ses birliğinin kurulmasına ve şarkı söyleme geleneğinin doğmasına en büyük katkıda bulunacak bir eğitimdir (Egüz, 1991; Bilen, 1995: s.14’deki alıntı). Ancak; ilköğretimde öğrencinin sesini eğitecek olan öğretmenin ses eğitimi için insanın ses çıkaran örgenlerini, sesin özelliklerini, ses türlerini, solunma tekniğini, ses eğitimi vereceği öğrencilerin ses alanını genişletmeyi, ses rengini ve ses gürlüğünü geliştirmeyi bilmesi gerekmektedir. Bu nedenle ses eğitimi verecek öğretmen adaylarının, ses eğitimi konusunda gereken ön bilgileri almaları ve bu bilgilerini beceriye dönüştürmeleri gerekmektedir (Uçan, 1999; Uysal, 2004: s.8’deki alıntı).

Ses eğitiminin toplu şarkı söyleme geleneğine katkısının yanı sıra, bir bakıma bu katkının doğal sonucu da sayılabilecek bireyin duygusal ve sosyal gelişimine de doğrudan etkisi vardır. Diğer yandan birey çok sayıda şarkı öğrenip söylerken, sesini kullanmayı denetlemeyi kavrar. Sesinin arkadaşlarından çok ya da az çıkmamasına özen gösterir. Tartımsal açıdan çabuk ya da ağır söylemeyi, arkadaşlarıyla uyum içinde olmayı öğrenir; doğru ve temiz seslerle şarkı söyleme becerisi kazanır. Böylece birlikte iş yapmanın, toplumla uyum içinde olmayı gerektirdiğini kavrayarak, birlikte iş yapmanın gerektirdiği disiplin alışkanlığını kazanır. Bu yolla yeni bir şey öğrenmenin, toplu şarkı söylemenin tadına varır (Sun, 1993; Bilen, 1995: s.14’deki alıntı).

Kocabaş (2003; Uysal, 2004: s. 8’deki alıntı)’ a göre, öğrencilere kendi seslerinin en doğal ve en etkili çalgı olduğu duygusu kazandırılmalı ve çirkin ses- güzel ses ayrımından kurtarıp, eğitilmiş her sesin güzel olduğuna inandırılmalıdır. Ancak çocukların seslerini sevebilmeleri için, onlara doğru ve güzel şarkı söyleme alışkanlığı kazandırılmalıdır. Doğru soluk alma şekli (diyafram nefesi), doğru yerlerde nefes alma, bağırmadan şarkı söyleme, konuşur gibi şarkı söyleme, diğer arkadaşlarını dinleyerek şarkı söyleme, kulağıyla sesleri her an kontrol etme, sesleri doğru çıkarma, ses kaydırmaları (glisando) ve notada olmayan süslemeleri yapmama, sesini diğer seslerle bir bütün olacak şekilde düşünme ve kullanma gibi davranışlar mutlaka kazandırılmalıdır.

1.1.3.2. Müziksel İşitme Eğitimi

Bireyin müziksel davranışlar kazanmasını sağlayan önemli öğelerden biri de müziksel işitme becerisinin geliştirilmesidir. Müziksel işitme eğitimi, müzik eğitiminin en güç, en soyut boyutunu oluşturur. Doğuştan getirilen, her bireyde farklı düzeylerde kendini gösteren müziksel işitme yeteneği, müziksel işitme etkinlikleri, diğer müzik etkinliklerinin bütünlüğü içinde, doğru ve yerinde yöntemlerle iyi planlandığında en üst düzeyde geliştirilebilir.

Yıldız (2002: 28), çocuğa sesleri incelikleri, kalınlıkları ve ritmleriyle kavratma ve bunun sonucunda okuyup yazabilme becerisi kazandırma amacıyla yapılan eğitime müziksel işitme eğitimi demektedir. Okul müzik eğitiminin önemli amaçlarından biri de çocuğun kulağını eğitmek ve bu yolla onu müzik bilgisi ve kültürü ile donatmak; müzik yazısını okuyup yazabilecek düzeye getirmektir. Müziksel işitme eğitimi çocukta sesleri birbirinden ayırma, müzik örgeni ve tümcesini tanıma, kavrama, anımsama ve belleme yeteneğini geliştirir.

Kocabaş (2003; Uysal, 2004: s. 9’daki alıntı)’a göre iyi bir müziksel işitme eğitimini alan çocuk, şarkı söylerken ve çalgı çalarken, sesleri doğru çıkarabilme, duyduğu bir ezgiyi doğru bir şekilde ezberleyebilme, yanlışları duyup düzeltebilme, daha önce tanıdığı bir müziği anımsayabilme, nota öğretiminde bildiği kolay ezgileri

okuyup yazabilme, notasını gördüğü bir ezgiyi içinde duyabilme alışkanlıklarını kazanmış olmalıdır.

1.1.3.3. Çalgı Eğitimi

Müzik eğitiminin bir diğer boyutu da çalgı çalma eğitimidir. Her müzik eğitimi programında zorunlu olmamakla birlikte, çalgı eğitimi Türkiye’de giderek yaygınlaşmaktadır.İlköğretimde müzik öğretimi, sekiz yılı kapsayan, birincisi üç yıl, ikincisi iki yıl, üçüncüsü üç yıl süren bir süreçtir. İlköğretim çağı çocuğunun müziksel gelişimi ve onunla tutarlı program yapısı bakımından bu üç devre birbiriyle ortak ve benzer özellikler gösterdiği gibi, birbirinden çok farklı özellikler de gösterir. Bu ortak, benzer ve farklı özellikler, çocuğun ses gelişiminin yanı sıra, özellikle çalgısal gelişiminde kendini açıkça belli eder. Genellikle kabul edilen bir gerçektir ki; bu üç devre çocuğun çalgısal gelişiminde sessel gelişimine göre daha belirgin biçimde görülür (Uçan ve ark, 1999; Uysal, 2004: s. 9’daki alıntı).

Çalgı öğretiminin yararları iki açıdan ele alınabilir. Birincisi, bir müzik dersinin içinde yer alacak eğitim etkinliklerini kolaylaştırıcı, daha etkin kılacak bir etkinlik göstermesi, ikincisi ve belki de diğerinden daha önemli yararı, çocukların çalgı çalma becerisi ile toplum içinde bir yer edinmesinde, kendine güvenli bir kişilik geliştirmesinde etken olabilmesidir.

Kocabaş (2003; Uysal, 2004: s. 9’daki alıntı)’a göre şarkıların yanı sıra, hem oyunlara, yürüyüşlere eşlik etmek, hem de çocukların tek tek ve toplu olarak çalgı çalma istek ve alışkanlıklarını kuvvetlendirmek amacıyla çocukların çalabilecekleri çalgılarla, çalgı toplulukları kurulmalıdır. Çalgı eğitiminde hangi çalgıların kullanılacağı konusu da önem taşımaktadır. Çünkü öğretimi yapılacak çalgı ya da çalgıların çocukların gelişim özelliklerine uygun olması gerekmektedir. İlköğretim kurumları müzik ders programında öngörülen temel çalgı “vurmalı ezgi çalgısı” dır. Bu nedenle ilköğretim çalgı eğitiminde genellikle orff çalgıları diye adlandırılan ritm ve ezgi çalgıları tercih edilmelidir (Uçan, 2001: 19).

1.1.3.4. Müziksel Beğeni (Zevk) Eğitimi

İlköğretim müzik eğitiminin amaçlarından biri de çocukta müziğe karşı ilgi ve sevgi yaratmak, ona iyi bir müzik beğenisi ve anlayışı kazandırmak ve bu yolla müzik dinleme, müzik yapma isteği uyandırmaktır. Bu nedenle, öğretmenin müzik öğretimi uygulamalarında, bu kaygıyla öğretimini düzenlenmesi gerekmektedir (Uçan ve ark, 1999; Uysal, 2004: s. 10’daki alıntı ).

Müzik beğenisinin geliştirilmesi müzik derslerindeki birçok etkinlikle doğrudan bağıntılıdır. Çocukta müziğe karşı ilgi ve sevgi yaratacak, onda müzik dinleme, müzik yapma gereksinimi uyandıracak, ona iyi bir müzik beğenisi anlayışı verecek etkinliklerin başında şarkı söyleme gelir. Okul şarkıları, sözleri yönünden eğitsel, çocuk zevk ve psikolojisine uygun, ezgileri yönünden orijinal, sanat değeri taşıyan, kolay öğrenilir şarkılar olmalıdır (Yönetken, 1952; Bilen, 1995: s. 17’deki alıntı).

Öğretmen sesiyle, çalgısıyla ve kitle iletişim araçlarıyla olanaklar elverdiği ölçüde, çevrede bulunan müzik kurumları ve kaynak kişilerle ilişki kurarak onların gerçek müzik eserlerini ve sanatçılarını tanımalarını sağlamalı, boş zamanlarında müzik dinleme alışkanlığı kazandırmalıdır. Okullarda müzik beğenisi eğitme çalışmaları, belli bir programa göre yürütülmeli, öğrencileri sanata yöneltecek etkinlikler düzenlenmelidir. Okulda zaman zaman konserler düzenlenmeli, bu konserlere okul korosu, okul çalgı topluluğu dışında, başka okulların toplulukları ve yöresel sanatçılar çağırılmalıdır. Bu yolla çocuklarda, müzik dinleme, iyi müziği ayırma, arama alışkanlığı ve sanatsal etkinliklere yönelen bir ilgi yaratılmalıdır (Kocabaş, 2003; Uysal, 2004: s.10’daki alıntı). Bütün bu uygulamalar müzik beğenisinin geliştirilmesinde önemli etkinliklerden sayılabilir.

1.1.3.5. Kuramsal Bilgilerin Eğitimi

Özellikle müziksel alan bilgilerinin öğretiminde yeri geldikçe gerekli müzik kavramlarına, müziksel sayı ve işaretlere, bunların açıklamalarına, ne anlama

geldiğine ve ne işe yaradığına yer vermek gerekmektedir. Hatta hem halk müziğimizin değişik türleri, hem de başka milletlerin müziği ve tanınmış bestecileri hakkında ilgi çekici, kısa ve gerçekçi bilgiler verilmesi, çocukların çaldıkları çalgıları ve kendi seslerini nasıl korumaları gerektiği hakkında aydınlatılması gerekebilir. Bu bağlamda kuramsal bilgilerin eğitimi de çocuklar için müzik eğitiminin güç ve soyut boyutlarından biridir. Bu yüzdendir ki; bütün bu kuramsal bilgilerin verilmesinde ölçü, canlı müzik örnekleri olmalıdır. Şarkılarda, türkülerde, çalgı müziklerinde geçmeyen bilgilerin öğretilmesine gerek yoktur. Ayrıca bu bilgilerin verilmesinde, kolaydan zora ve bilinenden bilinmeyene doğru bir sıra izlenmelidir (Yıldız, 2002: 44 ).

Kocabaş (2003; Uysal, 2004: s.11’deki alıntı)’a göre, müzik öğretimi ve eğitimi çocuğun ana dilini öğrenmesine benzer. Çocuk önce nasıl konuşmayı öğreniyor, yazmayı ve dilin kurallarını öğreniyorsa müzikte de önce şarkıyı söylemeyi, taklit yoluyla öğrenmeli; kuramsal bilgiler yeri geldikçe ve bir müziğe bağlı olarak verilmelidir.

Müzik eğitimi boyutları olarak ses, müziksel işitme, çalgı, müziksel beğeni ve kuramsal bilgilerin eğitiminin her biri birbiriyle bağıntılı olarak müzik eğitimi bütünlüğü içinde doğru yöntem ve tekniklerle ele alındığında bir anlam kazanır ve gerçek hedeflerine ulaşır. Bu yüzden; bu bölümde üzerinde durmamız gereken ve araştırma konusunun özünü oluşturan aktif öğrenme, aktif öğrenmenin temel düşünceleri, aktif öğrenme teknikleri ve uygulamaları gibi başlıklara yer verilecektir.