İlham Aliyev Dönemi

2003 Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile İlham Aliyev oyların yüzde 82’ sini alarak Azerbaycan’nın yeni devlet başkanı seçilmiştir. Devlet Başkanı İlham Aliyev gerek seçimler sırasında, gerek yemin töreninde, gerekse de göreve başladıktan sonra tüm açıklamalarında Haydar Aliyev'in çizgisini sürdüreceğini vurgulamıştır (Aslanlı, 2011, 1).

Azerbaycan dış politikasında Haydar Aliyev döneminde oluşturulan denge politikası İlham Aliyev’le de devam etmiştir. Azerbaycan en önemi sorunu olan Dağlık Karabağ’da bir açılım sağlamaya çalışmakta ayrıca enerji kaynaklarını da en karlı şekilde değiştirmek istemektedir. Özellikle Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının gerçekleşmesi sürecinde Azerbaycan, ABD ile yakın ilişkilere önem vermiş bu arada Türkiye ve Gürcistan ile de ilişkileri geliştirmiştir (Kasım, 2011: 45).

İlham Aliyev döneminde de işgal edilmiş topraklarının geri alınması, Hazar’daki petrol kuyuları üzerine İran ve Türkmenistan’la toprak sorunu ve Hazar’ın statüsü sorunu, Doğu Batı enerji ve ticaret koridoru olma özelliğinin sağlanması gibi meseleler Azerbaycan Dış Politikasının öncelikleri olmaya devam etti. İlham Aliyev’in Fransa, Rusya ve İran ziyaretleri ülke içinde Azerbaycan’ın denge siyasetinden vazgeçtiği ve Rusya ve İran’la ilişkilerini daha üst seviyeye taşıyacağı eleştirilerini beraberinde getirmiştir.13 Şubat 2004’de basın toplantısı düzenleyen Azerbaycan Cumhurbaşkanı Dış İlişkiler Danışmanı Novruz Memmedov, Azerbaycan dış politikası’nın Rusya yönlü olması yönünde eleştirileri reddetti ve Bakü’nün temeli Haydar Aliyev döneminde konulan dengeli dış politika olduğunu açıkladı (Veliyev, 2011: 74-75).

Azerbaycan İran’dan Rusya’ya göre daha ucuz fiyattan doğal gaz almaktadır. İlham Aliyev’in 23-26 Ocak 2005 tarihleri arasında yapmış olduğu Tahran ziyareti önemli olmuştur. Görüşmenin Azerbaycan için en önemli gelişmesi olarak, İran’ın, Ermenistan tarafından ambargo uygulanan Nahçıvan’a doğal gaz sevkiyatını başlatmasıdır. Bu pratikte Ermeni ambargosunun İran tarafından kırılması anlamına gelmektedir. Ayrıca, Azerbaycan yönetimi, İran’ın nükleer çalışmaları ile ilgili olarak, sorunda tarafsız kalacağını ilan ederek, dolaylı olarak İran yönetimine destek vermiştir. Bu açıdan önemli bir diğer gelişme ise, İran Cumhurbaşkanı Mahmut Bakü’ye bir ziyaret gerçekleştirerek, ülkesinin Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün desteklediğini açıklamıştır. Benzer şekilde Aliyev, İran’ın nükleer enerjiye baışcıl amaçlarla sahip olmasının bir hak olduğunun altını çizmiştir (Kasım, 2011: 142).

İlham Aliyev’in Nisan 2009’daki Moskova ziyareti sırasında Şah Deniz 2 sahasından Rusya’ya gaz satışında mutabakata varmışlardır. Bunun ilk adımı 27 Mart 2009 tarihinde Azerbaycan şirketi SOCAR ile Gazprom arasında imzalanan memorandum olmuştur. Bağımıszlığından itibaren sürekli Rusya’dan gaz ithal eden Azerbaycan’ın ilk defa Rusya’ya doğal gaz satacak olması nedeniyle anlaşma önem taşımaktadır. Azerbaycan enerji anlaşamalarını Rusya’nın Karabağ sorunundaki tutumunu değiştirmek için de kullanmak istemiştir. Özellikle Ağustos 2008’deki Rusya-Gürcistan çatışmasından sonra Rusya’nın bozulan imajını düzeltmek için Karabağ sorununda insiyatif almak istemesi de Azerbaycan’a fırsat vermiştir. 2 Kasım 2008 tarihinde Moskova’da yapılan Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya Devlet Başkanlarının zirve toplantısından sonra Moskova Deklarasyonu’nun imzalanması Rusya’nın süreçte ön plana çıkması olarak değerlendirilse de deklarasyonunun Rusya’yı memnun etmek için Azerbaycan ve Ermenistan Devlet Başkanları tarafından imzalandığı bağlayıcı bir yönünün olmadığı ve taraflara bir sorumluluk yüklemediği de ifade edilmiştir (Kasım, 2011: 29).

Rusya’nın bölgede olan nüfuzunu zayıflatma politikası Ebülfez Elçibey döneminde başlanmış, Haydar Aliyev ve İlham Aliyev döneminde de devam etmiştir (Vəliyev, 2011: 25).

İlham Aliyev döneminde Azerbaycan enerji politikasında en önemli gelişmelerden biri olarak ülkede araştırma projeleri çerçevesinde büyük doğalgaz rezervinin bulunduğu

bildirildi. Ülkenin bugüne kadar açtığı en büyük ikinci doğalgaz yatağıdır. Konu ile ilgili olarak Fransız petrol şirketi Total’den yapılan açıklamada, bulunan yeni doğalgaz rezervinin Abşeron yatağında bulunduğu ifade edilerek, rezervin zengin kaynaklar açısından ciddi olabileceği belirtildi. Bu arada, Fransız petrol şirketi Total’in başkan yardımcısı Michael Borrell ve beraberindeki heyet, bulunan yeni doğalgaz rezervi hakkında bilgi vermek üzere Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından kabul edildi. Kabulde, Borrell ve beraberindeki heyetin, Cumhurbaşkanı Aliyev’e bulunan yeni doğalgaz rezervi hakkında bilgi verdiği kaydedildi. Michael Borrell, TOTAL ve Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) tarafından yürütülen doğalgaz arama çalışmaları sonucu bulunan yeni doğalgaz rezervinin önemli olduğunu belirterek, TOTAL ve SOCAR arasında yürütülen işbirliğinin başarılı bir biçimde devam ettiğini ve bundan sonra da genişleyerek pekişeceğini söyledi. Cumhurbaşkanı Aliyev, kabulden sonra konu ile ilgili olarak, bir basın açıklaması yaptı. Aliyev açıklamasında, Abşeron yatağında bulunan yeni doğalgaz rezervinin çok büyük olduğunu, bu durumu Azerbaycan kamuoyunu ile bütün Azerbaycan halkına duyurmak ve onları tebrik etmek istediğini söyledi. Abşeron yatağında yeni doğalgaz yatağının bulunmasının büyük bir olay olduğunun altını çizen Aliyev, bulunan yeni doğalgaz rezervinin Azerbaycan doğalgaz potansiyelin gelişmesine verilen büyük bir katkı olduğunu da ifade etti. Aliyev, bulunan yeni doğalgaz yatağı ile beraber Azerbaycan’ın doğalgaz ihraç eden bir ülke gibi dünya kamuoyu tarafından görülmeye başlayacağını da sözlerine ekledi. Abşeron yatağında bulunan yeni doğalgaz rezervinin, yerin 6550 metre altında bulunduğı belirtildi. Azerbaycan, geçen yıl Kasım ayında da yeni bulduğu "Ümid" doğalgaz yatağını faaliyete geçirmiştir (http://ekonomi.milliyet.com.tr/azerbaycan-da-buyuk-dogalgaz-rezervibulundu/ekonomi/ ekonomidetay /10.09.2011/ 1436882/ default. htm 16.07.2012).

SOCAR Başkanı Abdullayev, Hazar’da açılan yeni doğalgaz yatağının, hacmine göre Şahdeniz yatağından sonra en büyük ikinci doğalgaz yatağı olduğunu ifade etti. Ümid yatağında bulunan doğalgazın 200 milyar metreküp civarında olduğunu açıklayan Abdullayev, doğalgazın piyasa değerinin ise 30-40 milyar dolar civarında olduğunu kaydetti(http://dunya.milliyet.com.tr/azerbaycan-yeni-dogalgaz-yatagi-buldu/dunya/ dunyadetay/25.11.2010/1318281/default.htm 17.07.2012).

İlham Aliyev döneminde Bulgaristan Azerbaycan’dan doğal gaz satın alacaktır. Doğal gazda Rusya’ya bağımlılıktan kurtulmayı amaçlayan Bulgaristan ile Azerbaycan arasındaki doğal gaz anlaşması uyarınca, Azerbaycan, 2011 yılından itibaren, her yıl Bulgaristan’a 1 milyar metre küp doğal gaz sağlayacaktır. Anlaşmayı Azerbaycan adına imzalayan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Bulgaristan ile imzalanan doğal gaz tedarik anlaşmasının, Azerbaycan’ın, Avrupa Birliği’nin enerji ortağı olmasına imkan vereceğini kaydetti.Bulgar yetkililer, doğal gazın,Türkiye-Yunanistan-İtalya boru hattı çerçevesinde sağlanacağını vurgularken, Bulgaristan’ın bu hattın yanısıra, Azerbaycan’dan, Gürcistan üzerinden, tankerlerle sıkıştırılmış doğal gaz almayı da planlandığını vurguladılar (http://ekonomi.milliyet.com.tr/bulgaristan--azerbaycan-dan-dogal-gaz-satin-alacak/ekonomi/ekonomidetay/15.11.2009/1162216/default.htm

18.07.2012).

Cumhurbaşkanı “Aliyev, Azerbaycan'ın petrol üretiminin bu yıl 50 milyon, gelecek yıl 60 milyon tona ulaşacağını söylemiştir. Ülkesinin petrol ve doğalgaz rezervlerinden 100 yıl daha yararlanacağını belirten Aliyev, 3 petrol ve 4 doğalgaz boru hattı ile dünyaya enerji nakli yaptıklarını bildirdi. Hazar'ın dünya ülkeleri için yeni bir enerji havzası olduğunu hatırlatan İlham Aliyev, 1994 yılından itibaren dış piyasalarda oluşan güven sonucu, Azerbaycan’a dev şirketlerin yatırım isteklerinin giderek arttığını vurguladı. Petrol ve gaz ihracından elde ettikleri geliri halka yansıtmayı hedeflediklerini ve maddi bakımdan büyük gelişme içinde bulunduklarını bildiren Aliyev, 10 milyar dolar döviz rezervi sağladıklarını söyledi. Petrol Fonu'nda biriken gelirlerin şeffaf harcandığını belirten Aliyev, “Azerbaycan'da petrol gelirinin halk kitlesine paylaşımında hiçbir sorun olmadığın belirtti ve Birleşmiş Milletler bu nedenle geçen yıl şeffaflık ödülünü bize verdi, ekonomimiz 4 yıl içinde 2 kat büyüdü” diye konuştu( http://dunya.milliyet. com.tr/petrol-devleri-baku-de-bulustu/dunya/dunyadetay/ 03.06.2008/762352/default. htm 18.07.2012).

BÖLÜM 3: AZERBAYCAN ENERJİ KAYNAKLARININ