1.Yabancı Ülkelerde Yapılan İlgili Araştırmalar
Friedmann (1977), Giddings (1993), Miewald ve Comer (1986), Reif (1999), Nelson (2008), Ostwald ve diğerleri (2003), Van Roosbroek ve Van de Walle (2008), Hertogh (2013) ve Creutzfeldt (2016) vb. birçok araştırmacının yapmış olduğu çalışmalar doğrultusunda; ombudsmanın bilinmesi, desteklenmesi ve güven
126
duyulması kurumun işlevselliği (etkinliği) bakımından oldukça önemli bir unsurdur273. Bu sebeple hemen hemen kurumun var olduğu bütün ülkelerde ilk olarak sistem ile ilgili alan araştırması gerçekleştirilmektedir. Konuya ilişkin araştırmalar hükümetler, akademisyenler ya da ombudsman aracılığıyla yapılmaktadır.
Uluslararası ombudsmanlık konusu kapsamında yapılan çalışmalara bakıldığında ombudsman algı araştırmasında dört farklı çalışma evreninin kullanıldığı görülmektedir. Örneğin, Van Roosbroek ve Van de Walle (2008), Ahmad ve Qadeer (2012) ve Harrison ve diğerleri (2013) çalışmalarında hedef kitle olarak halkı seçerken274, Cox (2009)275 ve Althaus ve diğerleri (2012)276 parlamento üyelerini seçmişlerdir. Bunun yanında kurumun denetlediği kişiler ise ombudsman modeline göre değişmektedir. Klasik ombudsman için yapılan araştırmalarda kamu görevlileri hedef kitle seçilirken (Dessie (2018))277, gazete ombudsmanı için gazeteciler (Cilliers ve Froneman (2010))278, bakım ombudsmanı için bakımevi çalışanları (Chris ve Cary (2008 shelly ve diğerleri 2015)) seçilmektedir. Estes ve diğerleri (2004), Deuze ve Van Dalen (2006)279 ve Doğan (2014)280 çalışmalarında ombudsman ofisi çalışanlarını hedef kitle seçmişlerdir. Bunların yanı sıra; Miewald and Comer (1986), şikâyet eden kişiler ile etmeyen kişilerin algı ve tutumunu281, Ostwald ve diğerleri (2000) ise 8
273 Tülay Kırçoğlu, Kamu Görevlileri Perspektifinden Kamu Denetçiliği Kurumu Algı Araştırması, (Danışman: Dr. Hakan Pabuçcu), Bayburt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Eylül 2018.
274 Van Roosbroek, Steven ve Van de Walle, Steven (2008), “The Relationship Between Ombudsman, Government, And Citizens: A Survey Analysis”, Negotiation journal, 24 (3), 287–302.
275 Cox, Carolyn C. (2009), “Long Term Care Administrators Perceptions of the Ombudsman Program in the State of Missouri”, Journal of Elder Abuse & Neglect, 21 (1), 74-82.
276 Althaus, Catherine ve diğerleri (2012), “Trends in Australian and Canadian Public Service Perceptions from on Employee Survey Perspective, Australian Journal of Public Administration, 71 (4), 423-439
277 Dessie, Shimellis Hailu (2018), “Ombudsman for Good Governances in Ethiopia: Assessing the Awareness and Perceptions Of Civil Servants: Insight from South Wollo Zone Civil Servants”, Global Journal of Human-Social Science Research, 18 (1), 28-31.
278 Chris, Wellin ve Carry, Kart (2008), Enhancing the Performance of Local Long Term Care Ombudsman Programs in Ohio: Chartbook, Scripps Gerontology Center Publications.
279 Deuze, Mark ve Van Dalen, Arjen (2006), “Reader’s Advocates or Newspapers Ambassadors, Newspaper Ombudsmen in the Netherlands”, European Journal of Communication, 21(4), 457-475. 280 Doğan, Kadir Caner (2014), Karşılaştırmalı Ülke İncelemeleri Bağlamında Türk Kamu
Yönetiminde Ombudsmanın Uygulanabilirlik Analizi, Yayımlanmış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
281 Miewald, Robert D. ve Comer, John C. (1986), “Complaining as Participation The Case of the Ombudsman”, Administration & Society, 17 (4), 481-499.
127
farklı hedef kitlenin algısı üzerinden ombudsmanın rolünü belirlemeye çalışmıştır282. Danet (1978) ise halk, kamu görevlileri ve ombudsman ekibi olmak üzere 3 ana grup üzerinden ombudsmanın etkinliğini ve rolünü değerlendirmiş ve 9 ülke uygulamaları ile bu verileri karşılaştırmıştır283.
2.Türkiye’de Yapılan İlgili Araştırmalar
Günümüze dek ülkemizde kurum ile ilgili yapılmış olan akademik çalışmalarda ya teorik açıdan diğer ülke örnekleri ile kıyaslanarak birtakım önerilerde bulunulmuş ya da ülkemizde var olan yönetim sistemi gözlemlenerek uygulanabilirliği tartışılmıştır. 1960’lı yıllardan günümüze dek gerek yerli gerekse yabancı literatürde çalışma alanını gittikçe genişleten ombudsmanlığın oldukça farklı konu başlıkları altında incelendiği görülmektedir. Yerli literatüre bakıldığında ombudsmanlık sadece ülke uygulamaları, yerel ombudsmanlık, Türkiye uygulaması, kurumsal yapı ve idari yargı açısından incelenerek kısır döngüye girmiştir. Literatür kapsamında yapılan alan araştırması çalışmalarının sayısı ise oldukça azdır284.
2013 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi Çağatay, Uçar ve Arslan tarafından ‘’Kamu Denetçı̇lı̇ğı̇ Kurumunun Yerel Düzeyde Algılanması: İzmı̇r ve Manı̇sa Barosuna Kayıtlı Avukatlar Üzerı̇ne’’ adlı çalışma ile ombudsman-yargı ilişkisi belirlenmeye çalışılmıştır285. Katılımcı avukatların %35,7’si Kamu Denetçiliği Kurumunun etkin bir denetim aracı olduğunu düşünmekteyken, %30,4’ü ise soru karşısında kararsız olduğunu ifade etmiştir. Çalışmaya katılanların %33,9’u kurumun etkin bir denetim aracı olup olmadığı sorusuna olumsuz yanıt vermiştir286. Erzincan merkez ilçede 1000 vatandaşa yapılan KDK’ nın Bilinirliğinin Tespiti Anketinde ise
282 Ostwald, Sharon ve diğerleri (2003), “Texas Certified Volunteer Long Term Care Ombudsmen: Perspectives of Role and Effectiveness”, Journal of the American Medical Directors Association, 4 (6), 323-328.
283 Danet, Brenda (1978), “Toward a Method to Evaluate the Ombudsman Role”, Administration & Society, 10 (3), 335-370.
284 Mehmet Göküş, ‘’Türkiye’de Ombudsmanlık Konusunda Yapılan Lisansüstü Tezler Üzerine Bir İçerik Analizi’’, Akademik Ombudsman Dergisi, Yıl 5, S.10, Ocak-Haziran 2019, s.239.
285 Uluç Çağatay, Ahmet Uçar, Recep Arslan, ‘’Kamu Denetçiliği Kurumunun Yerel Düzeyde Algılanması: İzmir ve Manisa Barosuna Kayıtlı Avukatlar Üzerine Bir Araştırma’’ Süleyman Demirel
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2013/1, S. 17, s.51-68.
286Uluç Çağatay, Ahmet Uçar, Recep Arslan, ‘’Kamu Denetçiliği Kurumunun Yerel Düzeyde
Algılanması: İzmir ve Manisa Barosuna Kayıtlı Avukatlar Üzerine Bir Araştırma’’ Süleyman Demirel
128
katılımcıların çoğunluğu kısmen cevabını vererek kararsız kaldıklarını ifade etmişlerdir.
Araştırmada katılımcıların %28,6’sı kurumun aldığı kararların bağımsız ve tarafsız olduğuna inanırken, %33’ü kararsız kalmıştır. Çoğunluğu oluşturan %38,4’lük kısım ise kurumun tarafsız ve bağımsız olduğuna katılmamaktadır287. Erzincan merkez ilçede 1000 vatandaşa yapılan KDK’ nın Bilinirliğinin Tespiti Anketinde ise katılımcıların %37’lik bir oranla çoğunluğu oluşturan kısmı ise kurumun tarafsız ve bağımsız olduğuna inanmamaktadır.
Aynı şekilde 2014 yılında Kaplan, Macı̇t ve Özcan tarafından Tokat şehrinde rastgele seçilen 500 vatandaşa uygulanan Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Kamuoyu Algısı Üzerine adlı çalışma gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu araştırmada kuruma başvuru yollarının bilinip bilinmediğine dair soruya katılımcıların %80,9’u hayır, %19,1’lik kısım ise başvuru yollarını bildikleri doğrultunda cevap vermiştir. Verilen cevaplar doğrultusunda katılımcıların oldukça büyük bir kısmı kuruma başvuru yollarını bilmemektedir288. Erzincan merkez ilçede 1000 vatandaşa yapılan KDK’ nın Bilinirliğinin Tespiti Anketinde ise vatandaşların %94’lük çoğunluğu başvuru yollarını bilmemektedir.
Yine katılımcıların 13,6’lık kısım Kesinlikle katılmıyorum/Katılmıyorum yanıtını vererek kurumun yaptırım yetkisinin olmamasının kurumun etkinliğini olumsuz yönde etkileyeceğini düşünmemektedir. Vatandaşın %26,3’ü bu konuda kararsız kalırken, %60,6’sı ise yaptırım yetkisinin olmamasının ombudsmanlığın etkinliğini azaltacağı görüşündedir289. Erzincan merkez ilçede 1000 vatandaşa yapılan KDK’nın Bilinirliğinin Tespiti Anketinde ise katılımcıların %66’sı kurumun yaptırım yetkisinin olmamasının büyük bir eksiklik olduğu görüşündedir.
287 Uluç Çağatay, Ahmet Uçar, Recep Arslan, ‘’Kamu Denetçiliği Kurumunun Yerel Düzeyde Algılanması: İzmir ve Manisa Barosuna Kayıtlı Avukatlar Üzerine Bir Araştırma’’ Süleyman Demirel
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2013/1, S. 17, s.60.
288 Çetin Kaplan, Mustafa Macit, Emrah Özcan, ‘’Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumu’nun Kamuoyu Algısı Üzerine Bir Çalışma’’, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, S.5(2), Kasım 2014, s. 89.
289 Çetin Kaplan, Mustafa Macit, Emrah Özcan, ‘’Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumu’nun Kamuoyu Algısı Üzerine Bir Çalışma’’, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
129
2015 yılında Parlak ve Doğan’ ın yapmış olduğu ‘’Türkiye’de Ombudsmanın Uygulanabilirlik Analizi: Ampirik Bir Çalışma’’ sı Ombudsmanlık Kurumunun Türkiye'deki uygulanabilirliği ile ilgili bir anket çalışmasına dayanmaktadır290.
2016 yılında Kaygısız ise kuruma karşı kendi geliştirdiği algı ölçeğini lisansüstü öğrenciler üzerinde uygulayarak, söz konusu ölçeğin geçerliliğini sınamıştır. Yapılan bu çalışmanın amacı, 1970’li yıllardan beri ülkemizde uygulanabilirliği tartışma konusu olan kamu denetçiliği kurumu hakkında özgün bir alan araştırması gerçekleştirmektir291.
2018 yılında Efe ve Arslan’ın yapmış olduğu ‘’Erzincan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğrencilerinin Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu Hakkındaki Algıları’’ adlı çalışma ile İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinde farklı branşlarda okuyan öğrencilerin Kamu Denetçiliği Kurumu’na dair algıları ortaya koyulmaya çalışılmıştır292.
F. Metodoloji