IQVIA isimli şirket ilaç sektöründe satış analizleri ve birçok konuda detaylı raporlandırma hizmeti vermektedir. Sektör çalışanları tarafından kısaca IMS (International MedicalStatistics) olarak isimlendirilen raporları, 100 den fazla ülkeden sağladığı verilerin düzenlenmesi ile oluşur. Geçmiş yıllara ait raporların kaynak bildirimlerinde bu bilgiler “IMS”, “IMS Health” ve “QuintilesIMS” olarak yer almaktadır. Bu isimler şirketin farklı zamanlarda ticari olarak büyüme ve birleşmeler sebebiyle yaptığı isim değişiklikleridir. Şirketin verileri sağlık endüstrisi ve ilaç sektöründe referans veritabanı olarak kabul edilmektedir.
Pazar araştırması verilerini, birinci basamak hekimlerden, uzman hekimlere, eczanelerden, ecza depolarına kadar bütün kuruluşlardan toparlayabilir. Dünya genelinde ve yerel olarak verileri karşılaştırabilir, hasta guruplarını, tedavi alanlarını, tedavi maliyetlerini, ürün sınıflandırmalarını, satış adetlerini, bu adetlerin finansal karşılıklarını ve pazar paylarını istenilen şekilde düzenleyebilmekte bilimsel ve etik kurallara uygun olacak şekilde yapmış olduğu analizleri endüstriyel müşterilerine sunmaktadır.
İlaç sektöründe raporlama;
-İlgili ürünün pazar, satış, üretim, tedarik, rekabet, ciro oranlarının belirlenmesi
-Pazarlama ve satış politikalarının oluşturulabilmesi
-En küçük yerleşim birimden dünya geneline kadar analiz yapabilmesi
-Satış performansını takip etme ve uygun satış hedefler oluşturabilmesi
-Geçmiş dönemler ve yıllara göre pazar değişimlerinin takip edilebilmesi
-Potansiyel ve gelişime açık pazarın belirlenmesi
-İşletme yönetiminin gelecek dönemler için satış, bütçeleme, AR-GE, pazarlama gibi konularda daha sağlıklı kararlar alabilmesine olanak sağlamaktadır.
İKİNCİ BÖLÜM İŞLETME BÜTÇELERİ
Bütçe teriminin temelini Latince “bulge” ve Fransızca “bouge” veya “bougette” terimlerinden aldığı belirtilmektedir. Deriden çantayı veya torbayı ifade etmek için kullanılmış olan kavramın ilk olarak 17. yüzyıl İngiltere’sinde kullanıldığı ve Avrupa’ya buradan yayıldığı ifade edilmektedir (Şahin, 2007: 3). Bu bölümde işletme bütçesinin tanımı, türleri, işlevleri, ilkeleri, bütçe hazırlamanın amaç ve faydaları, bütçe hazırlama süreçleri ve bütçelemede yapılan hatalar anlatılmaktadır.
2.1. İşletme Bütçesi Kavramı ve Özellikleri
Bu bölümde işletme bütçesinin tanımı ve temel nitelikleri üzerinde durulacaktır.
2.1.1. İşletme Bütçesi Kavramı
Türk Dili Kurumuna (TDK) göre bütçe kavramı, “devletin, bir kuruluşun, bir
aile veya bir kimsenin gelecekteki belirli bir süre için tasarladığı gelir ve giderlerinin tümü, devlet ve öteki kuruluş veya toplulukların belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerinin oranlama niceliklerini önceden belirleyen, onaylayan ve bu işlemlerin yapılmasına izin veren kanun veya karar” şeklinde tanımlanmıştır.
Bu tanımda bütçe genel bir ifade ile ele alınmıştır. Farklı bir ifadeyle bütçe devlet bütçesi ve işletme bütçesi ayrımına gitmemiştir.
İşletmelerde yönetimsel süreci meydana getiren kavram ve tekniklerin işletmede ulaşılmak istenen hedeflere göre yönetebilme, gerçekleştirebilme işletme yönetimlerinin ehemmiyetli önceliklerinden biridir. Günümüzde gelişme gösteren iktisadi, teknik şartların yönetimsel alanda daha farklı kavram ve teknikler gelişme göstermektedir. Söz konusu kavramların arasında yer alanlardan bir tanesi de işletme bütçesi terimidir (Haftacı, 2010: 1). İşletme bütçesi kavramına ilişkin literatürde farklı tanımlar yer almaktadır.
İngiltere’de Maliyet Muhasipleri Enstitüsü tarafından yayınlanan “Terminology” adlı kitapta işletme bütçesi; “belirli bir amaca ulaşmak amacıyla, belirli bir sürede ardınca gidilecek politikayı gösterir önceden hazırlanmış finansal ve/veya kantitatif bir hesap cetveli” olarak tanımlanmıştır (akt. Yeşiltaş, 2000: 41).
Parlakkaya (2004: 230) ise işletme bütçesini, “bir sonraki etkinlik zamanı açısından şirketin hedef, gaye ve politikasına göre işletmenin idaresi kapsamında hazırlanmış olan bir sonraki döneme ait etkinlik ve neticeleri maddi ve rakamsal şekilde belirten raporlar” biçiminde tanımlamıştır.
Koç-Yalkın ve Demir’e (2015: 4) göre işletme bütçesi, “izlenen politikanın ve yapılacak işlerin maddi ve rakamsal kavramlarla açıklanmasını sağlayan rapor ya da raporlar serisi”dir.
Haftacı’ya (2010) göre işletme bütçesi işletmelerin üst yöneticileri tarafından gelecek bir faaliyet dönemi için belirlenen politikaların, amaçların, hedeflerin resmi ve sayısal ifadesi” şeklinde tanımlamıştır.
Akdoğan, (2000: 607) işletme bütçesini “belirsizlik etkilerinin az olduğu bir süre için hazırlanan ve kesin rakamlara vurulabilen bir plan” olarak açıklamaktadır.
Tüm bu tanımlamalardan yola çıkarak işletme bütçesini, belirli bir amaca ulaşmak için belirlenen bir zaman kapsamında ulaşılacak hedefi belirten, hazır halde olan finansallığı belirten bir hesabın belgesi biçiminde ifade edilebilir. İşletme bütçesi, işletmelerde idareye ilişkin kararlar alınabilmesini kolay hale getiren ve alınan kararın uygulanabilirliğini denetleyen maliyetlere ait hesaplar, üretimeait miktar ve teknik ile ilgili bulunan ekonomik plandır (Sevgener ve Hacırüstemoğlu, 2000: 276). İşletme bütçesi ile birlikte bütçeleme kavramı da sıkça kullanılır. Bütçeleme, gelecekteki belirli bir zaman dilimi içinde yapılacak işleri önceden ve sayısal olarak gösteren bütçenin yapılabilmesi için, gerekli tekniklere ve yöntemlere verilen genel bir addır. Bütçeleme eylemi sonunda işletme bütçesi oluşur (Haftacı, 2010: 1).
İşletme bütçeleri faaliyetlerin uygulanması ve koordinasyonunda önemli görevleri yerine getirmektedir. Bütçeler; işletmenin bütün faaliyetlerini kapsayacak şekilde, çok detaylı veya basitleştirilmiş biçimde detaysız olarak oluşturulabilir. Bu şekilde gerçekleşen performans ile planlanan performans arasındaki farkı görmeye olanak tanır ve kontrolü kolaylaştırırlar (Yükçü, 2011: 709). Tüm bu tanımlar ve açıklamalardan da görüldüğü gibi işletme bütçeleri kapsamı dolayısıyla çeşitli niteliklere sahiptir. Bu temel nitelikler aşağıda kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır.
2.1.2. İşletme Bütçesinin Özellikleri
İşletmecilikte bilimsel yönetim döneminin başlamasıyla üretim maliyetleri standartları ve maliyet muhasebesi tekniklerinde önemli ilerlemeler sağlanmış; bu ilerlemeler de, çağdaş işletme bütçelerinin gelişiminin temellerini oluşturmuştur (Tepeli, 2010: 23). Bu kapsamda işletme bütçesi kavramı ortaya çıkmıştır. İşletme bütçeleri kapsamı itibariyle çeşitli niteliklere sahiptir. Öncelikle işletme bütçeleri, henüz gerçekleşmemiş olan, tahmini rakamları gösteren bir mali plan olma özelliğine sahiptir. Diğer taraftan bütçe ekonomik, mali, siyasi ve hukuki sonuçlar yaratır (Uyanık, 2016).
Gelmedi (2012: 50) daha kapsamlı bir sıralama ile işletme bütçelerinin özelliklerini aşağıdaki gibi belirtmiştir:
-Bütçeler belirlenen amaçlara yani hedeflere göre düzenlenir. Bunlar belli bir satış hacmi, bir yatırım tutarı, bir kar tutarı olabilir.
-Bütçe, işletmenin tüm bölümlerini ve işletme çalışmalarının tamamını kapsar.
-İşletme çalışmalarının yürütülmesinde işletme bütçesinden yararlanılabilmesi için bütçe, parasal ve sayısal verileri kapsamalıdır.
-İşletme planlamasında işletme bütçesi, kısa süreli bir yönetim aracıdır. Bu nedenle bütçe, bir yıla kadar bir süre için düzenlenir.
-Bütçeler sadece gider kontrol aracı değil, aynı zamanda kar planlama ve kontrol aracıdırlar.
-Basit bir öngörü olmayıp gelecekteki uğraşıların önceden planlanmasıdır.
-Uygulamada gerçekleşen sonuçların ve öngörülen sonuçların karşılaştırılıp departmanların ve çalışanların gerçek başarılarını ölçmek için kullanılan bir standarttır.
-Uygulandığı alanda işletmenin politikasını belirleyen bir dokümandır.
-Değişen ekonomik koşullara bağlı olarak revize edilebilir özelliktedir.
-Yönetim basamakları arasında iletişim aracıdır.
-Her yılın şartları farklı olduğundan değişik planlamalara açıktır.
-Belli periyotlarda (günlük, aylık) izlenebilir özelliktedir.
-Hedefler, planlar, kararlar ve çalışan performanslarıyla bağlantılı dinamik bir süreçtir.