İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı

Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı‟ndan edinilen tecrübeler ve beklenenin üstünde başarılar sonucu hükümet 1936 yılında ikinci planın hazırlanmasına karar vermiştir. Planda temel olarak birinci plana paralel bir şekilde sanayileşmeyi arttırma ve özel sektörle birlikte önceki planda yakalanan büyüme trendlerini devam etme amacı güdülmüş; 2 yılda hazırlanarak 1938 yılında kabul edilmiş ancak 1939 yılında İkinci Dünya Savaşı‟nın çıkması nedeniyle uygulanamamıştır(Yaşa, 1966:42).

Dönemin devlet adamları iktisadi ve siyasi bağımsızlığı korumak için sanayileşmeyi vazgeçilmez bir ulusal hedef saymaktadırlar. Bu nedenle İkinci Plan, kapsadığı iktisadi alanlar ve tesis sayısı yönünden Birinci Plan‟dan daha geniş tutulmuştur. Bu kararın alınmasında kazanılan tecrübelerin ve kısa bir zaman diliminde üretime açılan tesislerin verdiği moralin etkisi bulunmaktadır.

1.4.3.1. İBYSP’nin Hazırlanma Nedenleri

İkinci Beş Yıllık Sanayileşme sanayi ürünlerine ve bu bağlamda maden sektörüne yönelmiş bir plan şeklindedir. Bunun birincil sebebi ise maden sektörü ve ihracat potansiyeli olan ürünlerin imalatıdır. Bu dönemde maden sektörü ile alakalı bir çok adım atılmış ve özel sektörü desteklemek için kredi ve teşvik programları geliştirilmiştir. Fakat ilk dönemde özel sektörün de devletin üretim yaptığı alanlara yönelmesi ile bazı cevherler ülke içinde yerli arz sıkıntısı yaşamıştır.

56

İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı‟nın hazırlanmasında, özellikle İkinci Dünya Savaşı‟nın yaklaşmakta olduğu ve bu nedenle ekonomik gücün hızla arttırılması düşüncesi hâkim olmuştur. Birinci Planda olduğu gibi, ikinci planda da büyük sermaye ve teknik güce gerek gösteren ve ham maddesi tamamen içerde bulunan, iktisadî yapı ve koşularımıza uygun sanayi ele alınmıştır. İçerde sürümü az fakat dış ülkelerde talebi yüksek olan madenlerimiz, gerek ham, gerek yarı mamul, olarak ihracata elverişli bir hale getirilecektir. Su mahsullerimiz ve hayvancılığımız geliştirilecek, meyvalarımızın içte ve dışta sürümünü temin edecek faaliyetlerde bulunulacaktır. Ülkenin enerji ihtiyacını giderecek elektrik santralleri, makine sanayiine bir başlangıç olmak üzere de kurulmakta olan Karabük demir ve çelik fabrikalarının yarı mamullerini işleyecek fabrikalar kurulacaktır. (Gökçen, 1998: 3255-3269)

1.4.3.2. İBYSP’nin Stratejisi ve Ana Esasları

Devletçilik anlayışıyla ülkeyi kalkındırma amacı taşıyan İkinci Plan‟da sadece sanayileşme değil aynı zamanda ticaret ve tarımda da hamleler yapmayı hedeflenmiş ve planın stratejisi bu doğrultuda çizilmiştir. Planın ana hedefleri ve stratejisi şöyle sıralanabilir:

 Yeniden hangi sanayinin kurulması ve mevcutlarından hangilerinin genişletileceği belirlenecektir.

 Büyük sermaye ve teknik güç gerektiren ve hammaddesi tamamen yurt içinden sağlanabilen, ülkenin ekonomik yapısı ve şartlarına uygun olan sanayi kollarına yönelicektir.

 İç piyasaya karşın dış piyasada yüksek talebi olan madenler gerek hammadde gerekse yarı mamul olarak ihracata elverişli biçime getirilecektir.

 Ülkenin enerji ihtiyacını karşılayacak elektrik santrallerinin kurulması sağlanacaktır.

 Makina sanayiine bir başlangıç olmak üzere, kurulmakta olan Karabük Demir ve Çelik Fabrikalarının yan mamullerini işleyecek fabrikalar kurulacaktır.

 Su ürünleri ve hayvancılık geliştirilecek, meyvelerin içte ve dışta sürümünü temin edecek faaliyetlerde bulunulacaktır (Özyurt, 1981:131).

1.4.3.3. İki Sanayi Planının Farkları

İkinci Beş Yıllık Sanayi ve Kalkınma Planı, gerek içeriği ve bunu gerçekleştirmek için gerekli olan sermaye büyüklüğü açısından, gerekse öngörülen

57

ekonomik ve sosyal gelişme hedefleri açısından Birinci Beş Yıllık Sanayi ve Kalkınma Planı‟ndan çok daha geniş tutulmuştur. Birinci planda yirmi kadar yeni tesis kurulması ön görülmüşken ikinci planda kurulacak tesis sayısı yüze yakındır. Ancak, 1939 yılında II. Dünya Savaşı‟nın başlaması ve hüküm süren savaş ortamı nedeniyle bu plan uygulamaya konulamamıştır. Savaşın getirdiği olumsuzluklar, kıtlıklar ve seferberlik ortamında ekonomik kalkınma ve sanayileşme hamlelerini sürdürmek söz konusu bile olamadığı gibi ülke kaynaklarının çok büyük bir bölümü askeri harcamalara ayrılmıştır. Ülke savaşa girmeden ayakta kalabilmenin mücadelesini vermiştir. 1942 yılında “Teşvik-i Sanayi Kanunu”nun yürürlükten kaldırılması olası tek tük girişimcileri de temelsiz bırakmıştır.

İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı‟na ilişkin sektörel yatırım payları incelendiğinde ise sektörel tercihlerin Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planına göre önemli ölçüde farklılaştığı, İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı‟nda madencilik, enerji, kimya ve gıda sanayinin öne çıktığı saptanmaktadır. Başka bir anlatımla, Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planında yatırım malları üretiminden ziyade temel tüketim ve ara malları (dokuma, demir-çelik, kağıt vs) üretimine yönelirken, İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı‟nda, madencilik, enerji, kimya, demir-çelik, deniz ulaşımı ve gıda sanayileri gibi sektörlerin öncelikli sektörler olarak belirlendiği, böylelikle sanayileşmede derinleşmenin ve dışa bağımlılığın azaltılarak kendi kendine yeterli bir ekonominin amaçlandığı anlaşılmaktadır.

Her iki plana ilişkin sektörel yatırım profili genel olarak değerlendirildiğinde; İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı‟nın sektörel tercihlerinin Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı‟nı tamamlamaya yönelik olarak hazırlandığı, İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı ile birlikte ekonominin giderek dışa bağımlılığının azaltılmaya çalışıldığı saptanmaktadır. Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı‟nın uygulanması sonucunda, birçok üründe yerli üretim oranı önemli düzeyde artmıştır.

 Her iki planda da, ülkenin iktisadi bünyesine ve koşullarına uygun olan, büyük sermaye ve teknik gücü gerektiren ve hammaddesi tümüyle içeride yetişen sanayi ele alınmıştır.

58

 Her iki planda da büyük sermaye ve teknolojiyi gerektiren sanayi alanlarında özel girişimciliğe yer verilmemiştir. Bunların dışındaki alanlarda özel girişimciler serbest bırakılmıştır.

 Yeraltı ve üstü kaynaklarımızın bol ve kaliteli olduğuna işaret edilerek bunların halk kitleleri için kazanç kapısı haline getirilmesi planlanmıştır.

 İkinci planda özellikle, ulusal savunma ve iktisadi gelişme bağlamında kömür havzaları ile elektrik santrallerine özel bir dikkat çekilmiştir.

 Makine sanayiine bir altyapı oluşturmak üzere, I. plana göre kurulmakta olan Karabük Demir ve Çelik fabrikalarının yarı mamul maddelerini işleyecek fabrikalar II. planda teklif edilmiştir.

Beş yıllık sanayi planları ve onların dayandığı devletçilik sistemi, sosyalizm (kolektivizm) yanlısı ya da liberalizm (kapitalizm) karşıtı olarak ifade edilmediği için doktriner (ideolojik) değil, ihtiyaçların ve koşulların zorlaması ve Türkiye‟ye özgü bir yapı arz ettiği için pragmatiktir.