İcrai, İhmali ve İhmal Suretiyle İcrai Suçlar Açısından Fikri İçtima

İhmali suçlar ile ihmal suretiyle icrai suçların fikri içtima uygulamasında yer almalarının mümkün olup olmadığı noktasında bir değerlendirme yapmak gerekirse; konuyu öncelikle icrai suçlar, ihmali suçlar ve ihmal suretiyle icrai suçlar bakımından ayrı ayır ele almak gerekecektir.

Hareketin işleniş şekline göre suç tipleri bakımından doktrinde yapılan ayrıma göre

icrai suç; aktif (icrai) bir insan davranışı şeklinde ortaya çıkan ve toplum düzenini bozduğu

gerekçesiyle kanun tarafından yasaklanarak suç haline getirilmiş bazı davranışların fail tarafından gerçekleştirilmesi olarak tanımlanabilir397_{. Diğer bir anlatımla icrai suç; failin}

etken bir hareketiyle korunan hukuksal değeri ihlal ederek işlediği suçtur398_{. Örneğin, TCK}

md.81 kasten öldürme suçu, TCK md. 151 mala zara verme suçları icrai hareketle işlenebilen suçlardandır. Tek bir icrai hareketle birden fazla ve farklı suç tipinin ihlal edilmesi teorik ve pratik açıdan mümkün olduğundan birden fazla icrai suçun tek fiil ile ihlal edildiği durumlarda fikri içtima uygulamasının gündeme geleceğini ifade etmemiz gerekir.

İhmali suç ise; kanunun yapılmasını veya olumlu bir davranışta bulunulmasını açıkça

emrettiği bir durumda bu kurala aykırı bir şekilde olumsuz (pasif) bir davranışta bulunmak suretiyle korunan hukuksal değerin ihlaline neden olunması şeklinde tanımlanabilir399

. Örneğin, TCK md.98/(1)’de “yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi” suçu olarak düzenleme altına alınmıştır. Bu düzenlemeye göre; “Yaşı, hastalığı veya

yaralanması dolayısıyla ya da başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye hâl ve koşulların elverdiği ölçüde yardım etmeyen ya da durumu derhâl ilgili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.”

Suç tipini açıklayan madde metnindeki ifadeler incelendiği takdirde; tanımda geçen ihmali bir suç tipinin düzenlenmiş olduğu sonucuna ulaşılacaktır.

İhmali suçlar arasında fikri içtima ilişkisinin gündeme gelip gelmeyeceği meselesine bir açıklık getirebilmek için öncelikle failin gerçekleştirdiği tek bir fiil ile birden fazla ve farklı ihmali suçu ihlal edip edemeyeceğinin tespit edilmesi gerekir. Bu bakımdan; fiil kavramından aslında neyin anlaşılması gerektiğinin net bir şekilde ortaya konulması gerekecektir. Bilindiği üzere; ihmali suçlar doktrinde neticesi harekete bitişik suç, sırf hareket

397 _{Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 398-399.} 398 _{Özen, s. 346.}

399_{Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 399. İhmali suçlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Hakeri Hakan, Ceza}

suçu veya neticesiz suçlar olarak değerlendirilmekte ve bu durumda netice ve hareket unsuru

ayrımına gidilememekte ve bu suçlarda hareketin sayısının fiil sayısına karşılık geleceği ifade edilmektedir400. Buna göre; ihmali suçlar arasında fikri içtima ilişkisinin özellikle bir hareketle birden çok yükümlülüğün yerine getirilmemesi (ihmali) şeklinde ortaya çıkabileceği ifade edilmiştir401_{. Örneğin, failin yardıma muhtaç birden çok kişiyi görmesi ve buna rağmen}

yardım yükümlülüğüne aykırı hareket ederek birinin ölmesine ve diğerinin de yaralanmasına neden olması halinde, fikri içtima hükümlerinin uygulanması gerektiği ifade edilmiş ve sonuç itibariyle tek bir ihmali hareketle birden fazla ve farklı suç tipinin ihlal edilebileceği teorik ortaya konulmuştur402

.

İhmal suretiyle icrai suç ise aslında icrai hareketle işlenebilen bir suçun ihmali

hareketle de işlenebilmesi olarak tanımlanmakta ve özellikle failin kanundan, sözleşmeden veya öngelen tehlikeli eyleminden dolayı neticeyi önleme yükümlülüğü altında bulunmasına rağmen bu yükümlülüğü ihlal etmesi suretiyle işlenebilen suçlar olarak değerlendirilmektedir403

. 5237 S. TCK md. 83’te düzenlenmiş olan kasten öldürmenin ihmali

davranışla işlenmesi404

suçu ihmali suretiyle icrai suçlara örnek olarak gösterilebilir.

Doktrinde, ihmali suretiyle icrai suçlar arasında fikri içtima uygulanmasının gündeme gelip gelmeyeceği hususunda farklı yaklaşımların benimsendiğini söyleyebiliriz. İhmal suretiyle icrai suçlarda netice unsurunun hareket unsurundan teorik olarak ayırabilmenin 400 İçel, s. 69. 401 Özen, s. 347. 402 _{Özen, s. 347.}

403 _{Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 402. İhmali suçlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Hakeri, Ceza Hukukunda}

İhmal Kavramı ve İhmali Suçların Çeşitleri, s.81 vd.

404 _{“Kasten Öldürmenin İhmali Davranışla İşlenmesi” suçu; 5237 S. TCK md. 83’te; “(1) Kişinin yükümlü}

olduğu belli bir icrai davranışı gerçekleştirmemesi dolayısıyla meydana gelen ölüm neticesinden sorumlu tutulabilmesi için, bu neticenin oluşumuna sebebiyet veren yükümlülük ihmalinin icrai davranışa eşdeğer olması gerekir.

(2) İhmali ve icrai davranışın eşdeğer kabul edilebilmesi için, kişinin;

a) Belli bir icrai davranışta bulunmak hususunda kanunî düzenlemelerden veya sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğünün bulunması,

b) Önceden gerçekleştirdiği davranışın başkalarının hayatı ile ilgili olarak tehlikeli bir durum oluşturması, gerekir.

(3) Belli bir yükümlülüğün ihmali ile ölüme neden olan kişi hakkında, temel ceza olarak, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine onbeş yıldan yirmi yıla kadar, diğer hâllerde ise on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunabileceği gibi, cezada indirim de yapılmayabilir.” şeklinde düzenleme altına alınmıştır.

mümkün olduğu sonucuna ulaşıldığı için bu konuda fiil sayısının tespitinde neticeye üstünlük veren veya harekete üstünlük veren görüşlere göre ulaşılacak olan sonuçlar da değişkenlik göstermektedir. Bu kapsamda; fiil kavramından sadece netice unsurunun anlaşılması gerektiğini savunan yazarların, birden fazla ihmal suretiyle icrai suçun ortaya çıkması halinde fiil sayısını belirlenmek için doğrudan netice sayısını esas aldıkları hatırlanacak olursa; somut olayda birden fazla neticenin varlığını tespit etmeleri halinde aynı zamanda birden fazla fiilin de varlığını kabul edecekleri için bu durumda fikri içtima uygulamasını kabul etmeyeceklerini söyleyebiliriz405_{. Örneğin; batmakta olan bir teknedeki kişilerin yardım çağrısına cevap}

vermeyen cankurtaran; bir kişinin ölmesine ve diğer bir kişinin yaralanmasına neden olması halinde; bir ölüm diğeri yaralanma olan iki farklı netice ve buna bağlı olarak gerçekleşen iki farklı fiilin varlığı neticeye üstünlük veren yazarlar tarafından kabul edileceğinden; bu durumda fikri içtima uygulamasının gündeme gelmesi mümkün olmayacaktır406.

Bir diğer örnek olarak; meydana gelen tehlikeli durumu önlemeyerek gözetimine bırakılan birden fazla çocuğun ihmal suretiyle ölümüne sebebiyet veren fail hakkında mağdur sayısınca netice ve fiil gerçekleştirdiği kabulünden bahisle gerçek içtimanın uygulanması gerektiği ifade edilmiştir407_{. Kaldı ki; fiil kavramını hareket unsuruyla açıklayan görüş}

kapsamında failin ihmali hareketinin aynı nev’iden fikri içtima kapsamında değerlendirilmesi de TCK md.43/(3) hükmü karşısında yine mümkün görülemeyecektir.

Fiil kavramından sadece hareket unsurunun anlaşılması gerektiğini savunan yazarların ise failin tek bir hareketiyle birden fazla ihmal suretiyle icrai suçu ihlal etmesi halinde fikri içtimanın gündeme geleceği sonucuna ulaştıkları ve yukarıda verilen örnekte cankurtaranın tek bir ihmali hareketiyle bir kişinin ölmesine ve diğer bir kişinin de yaralanmasına neden olduğu olayda fikri içtimanın varlığını kabul ettikleri ifade edilmiştir408

.

Sonuç itibariyle, her ne kadar birden fazla ihmali suç arasında veya bir ihmali suç ile bir ihmal suretiyle icrai suç arasında fikri içtimanın gerçekleşmesi ihtimali doktrinde bazı yazarlar tarafından teorik olarak kabul edilmiş olsa da ihmali suçlar ile icrai suçların aynı anda fikri içtima ilişkisine dahil edilmesi noktasında aynı şeyi söylemek mümkün değildir409

. Fail tarafından gerçekleştirilen tek bir fiilin, aynı anda hem ihmali hem de icrai nitelik taşımasının mümkün olmayacağı doktrinde bazı yazarlar tarafından savunularak bu durumda

405 _{İçel, s. 69.} 406 _{Özen, s. 347.}

407 _{Hakeri, Kasten Öldürme Suçları, s. 202.} 408

Özen, s. 347.

409

bir ihmali suç ile bir icrai suçun tek fiil sonucunda ortaya çıkmasının mümkün olmadığı sonucuna ulaşılmıştır410

. Bu nedenle de ihmali suçlar ile icrai suçların birlikte fikri içtima kapsamında değerlendirilemeyeceği kabul edilmiştir411

.