B. ÖDEME İÇİN İBRAZIN TABİ OLDUĞU USUL VE ESASLAR
4. İbrazın Yapılacağı Kişi veya Kişiler
Ödeme için ibrazın kime yapılacağı Türk Ticaret Kanunu’nun ibraz başlıklı 708’inci maddesinde düzenleme altına alınmamıştır. Ödeme için ibrazın amacı, senet bedelinin ödenmesini sağlamak olduğuna göre ibrazın ödeme ile yükümlü olan kişiye yapılması gereklidir132. Bonoda ödeme için ibraz; ödeme yerinde, senedin asli
borçlusu olan keşideciye yapılmalıdır133. Bonoda keşideci bir gerçek kişi olabilece ği
gibi tüzel kişi de olabilmektedir. Keşidecinin bir tüzel kişi olması durumunda ibraz tüzel kişinin yetkili organına yapılacaktır134. Kişi gerçek veya tüzel kişi tacir ise,
129 Poroy / Tekinalp, s. 202, N. 284; Saraç (Karahan / Arı / Bozgeyik / Ünal), s. 247; Öztan,
Kıymetli Evrak Hukuku (2012), s. 123; Bozer / Göle, s. 78; Bozkurt, s. 124.
130 Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (2012), s. 123; Bozkurt, s. 124; Saraç (Karahan / Arı /
Bozgeyik / Ünal), s. 247; Poroy / Tekinalp, s. 206, N. 287b; Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 164, N. 609; Bozer / Göle, s. 78.
131 Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997), s. 675.
132 Bozkurt, s. 133, 134; Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997), s. 679. 133 Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 177, N. 656; Bozkurt, s. 133, 134. 134 Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 177, N. 656.
49
işletmesine bir ticari mümessil ataması halinde, ibrazın ona yapılması da mümkündür135.
Birden fazla ticari mümessil atanmış ve bu kişiler hakkında birlikte temsil kaydıyla sınırlama (birlikte temsil, çifte imza) yapılmış olması durumunda, içlerinde n sadece birine yapılan ibrazın geçerli olup olmayacağı hususu önem arz etmektedir. Birlikte temsil sınırlandırması, aktif temsil halinde söz konusudur; pasif temsilde birlikte temsil kuralı aranmamaktadır136. Pasif temsile örnek olarak, tacire yapılan
ihbar ve ihtarları onun adına kabul etmek gösterilebilir. Bononun ödenmesi, borç ilişkisinin borçlanma aşamasını değil; ifa aşamasını oluşturmaktadır. İfa aşamasının aktif mi yoksa pasif temsil mi olduğunun nitelendirilmesi önem arz etmektedir. Tacir borçlanma aşamasını senedi düzenleyerek gerçekleştirmiştir. Bununla birlikte senedin ödenmesi tacirin aktifinde eksilme meydana getirmemektedir. Zira borç zaten doğmuştur. Bu sebeple, bononun ödenmesi pasif temsil olarak nitelendirilebilir. Bu durumda her bir ticari mümessile tek başına senedin ödenmek üzere ibrazı yeterli olacaktır.
Değerlendirilmesi gereken bir başka konu ise, bononun ticari vekile ödenmek üzere ibraz edilip edilemeyeceği hususudur. Ticari vekil, özel olarak yetkilendirilmedikçe, tacir adına kambiyo taahhüdünde bulunamaz (TBK m. 551/2). Bununla birlikte kambiyo senedinin ödenmesi, yukarıda da belirttiğimiz üzere, bir taahhüt aşaması değildir; taahhüt olunan şeyin ödenmesi aşamasıdır. Genel yetkili ticari vekil, işletmenin olağan işlerini yapmaya yetkilidir (TBK m. 551/1). Hammadde bedellerini ödemek, hizmet bedellerini ödemek olağan işlerdendir137. Kanaatimizce
135 Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997), s. 680.
136 Arkan, Sabih: Ticari İşletme Hukuku, 18. Baskı, Ankara 2013, s. 178; Karahan, Sami: Ticari
İşletme Hukuku, 22. Baskı, Konya 2011, s. 305; Domaniç, Hayri / Ulusoy, Erol: Ticaret Hukukunun Genel Esasları – TTK Tasarısı ve Gerekçeleri ile Birlikte, 5. Baskı, İstanbul 2007, s. 368.
50
bononun taahhüt edilmesi her ne kadar olağanüstü bir işlem olsa da, taahhüt edilmiş bononun ödenmesi olağan işler içerisinde mütalaa edilmelidir. Dolayısıyla bu kişilere de ibraz, geçerli bir ibraz olacaktır. “Sınırlı (özel) yetkili ticari vekiller” açısından ise, ancak bu kişiler muhasebe işleri için özel olarak atanmaları halinde (muhasebe müdürü gibi), bu kişilere ödeme için ibraz yapılması geçerli olabilir. Ancak insan kaynakları, personel işleri gibi hususlar için atanmış sınırlı (özel) yetkili ticari vekillere yapılan ibraz, geçerli bir ibrazın hüküm ve sonuçlarını doğurmayacaktır.
Bonoda birden fazla keşideci bulunuyorsa; bononun ödenmek üzere bunların tamamına ibrazı gerekir138. Ancak içlerinden birinin yaptığı ödeme geçerli ve yeterli
olabileceği gibi, içlerinden birinin ödemeyi reddetmesi de hamilin müracaat borçlularına başvurabilmesi için yeterlidir, artık hamilin diğer keşidecilere bonoyu ibraz etmesine gerek yoktur139.
Burada üzerinde durulması gereken diğer bir husus da, keşidecinin, ödeme için ibrazın üçüncü kişiye yapılmasını isteyip isteyemeyeceği, böyle bir imkanı var ise, bunu ne şekilde yapacağıdır. Bononun adresli veya ikametgahlı olarak düzenlenmesi mümkündür (TTK m. 674, 697, 778/2-a). Adresli bonoda; keşideci kendi yerleşim yerinde ancak farklı bir adreste bonoyu ödeyeceğini şart kılarken ikametgahlı bonoda keşideci, kendi yerleşim yerinden farklı bir yerde ödemenin gerçekleşeceğini şart kılmaktadır140. Her iki durumda da keşideci ödeme yapacak üçüncü bir kişi tayin
edebilir. Bu durumda bono bu adreslerde bulunan üçüncü kişiye ibraz edilmelidir141.
Keşideciye ibraz edilmesi yeterli değildir ve bu ibraza dayanarak protesto
138 Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 177, N. 656; Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997),
s. 680; Can / Güner, s. 126.
139 Bozer / Göle, s. 96; Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997), s. 680.
140 Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 180, N. 669; Poroy / Tekinalp, s. 150, 151, N. 201. 141 Bozer / Göle, s. 98; Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 180, N. 669; Kınacıoğlu, s. 181;
Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997), s. 679; Can / Güner, s. 124; Bozgeyik (Karahan / Arı / Saraç / Ünal), s. 267.
51
düzenlenemez142. Ancak keşideci böyle bir belirlemede bulunmamışsa, gösterdiği
yerde bonoyu kendisi ödeyecektir ve bu sebeple bono kendisine ibraz edilecektir. Poliçede olduğu gibi bonoda da araya girme suretiyle ödeme mümkündür(TTK m. 738, 778/1-e). Bonoda keşideci adına araya girme suretiyle ödeyecek birisi varsa , bu durumda araya giren kişinin yerleşim yeri, ödeme yerinde olması koşulu ile bu kişiye de ibraz edilmelidir143 (TTK m. 739/1, 778/1-e).
Ödeme için ibraz takas odasına144 da yapılabilir. Bononun bir takas odasına
ibrazı ödeme için ibraz yerine geçer (TTK m. 708/2, 778/1-c). Bonoda ibrazın senet borçlusuna yapılması gerekliliğinin bir istisnası olan takas odasına ibraz, sadece teorik bir düzenlemedir ve ülkemizde hiçbir uygulaması yoktur145. Çünkü takas odası;
ülkemizde yalnızca çeklerin ödenmesi146 konusunda faaliyet göstermektedir147. Zaten
takas odası sayesinde ödemenin gerçekleşebilmesi için hem ödemeyi talep eden senet
142 Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997), s. 679; Can / Güner, s. 124.
143 Poroy / Tekinalp, s. 214, N. 299; Karayalçın, s. 135; Bozgeyik (Karahan / Arı / Saraç / Ünal),
s. 267; Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 177, N. 657.
144 Takas odası, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Bankalararası Takas Odaları Merkezi
Yönetmeliği ile 3167 sayılı Kanunun 6’ncı maddesi gereğince çeklerin banka şubeleri arasında hesaben tesviyesini sağlamak üzere, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın gözetimi altında, merkezi Ankara'da bulunan ve faaliyetlerinde özel hukuk hükümlerine tabi " Bankalararası
Takas Odaları Merkezi” adıyla kurulan bir tüzel kişiliktir. Uygulamada ve teoride kısaca takas
odası adıyla anılmaktadır.
145 Bahtiyar, s. 83; Kınacıoğlu, s. 181; Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 177, N. 661. 146 Takas Odası Yön. m. 2: “Bu Yönetmeliğin amacı, çek kullanımının yaygınlaştırılmasını ve
bankalararası para nakil hareketlerinin azaltılmasını teminen; A) Bank alarca, muhatap bank alara fizik en ibraz edilen çek lerden; a) Elek tronik ortamda işlem görmeyen çek lerin,
b) Elek tronik ortamda işlem gören çek lerin,
B) Bank alarca, muhatap bank alara fizik en ibraz edilmeyen çek lerin,
Bankalararası Takas Odaları Merkezi aracılığıyla üye bankalar arasında hesaben tesviyesi işlemlerinin yürütülmesini…”
147 Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya, s. 177, N. 661; Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku (1997),
52
hamilinin (bankanın)148 hem de senedi ödeyecek olan senet borçlusunun takas odasına
kayıtlı olması gerekmektedir149. Bankanın senet hamili olması halinde bu durum
gerçekleşir. Çünkü takas odasına ibraz ancak bir banka tarafından yapılabilir (Takas Odası Yön. m. 2, 10/f).