İbn Akîl’in Hocaları, Öğrencileri ve Eserleri

İbn Akîl, Mısır’da yetişen İslamî ilimlerde söz sahibi olan büyük bir âlimdir. Hemedanlı olmasına rağmen öğrenimini ilerletmek amacıyla Kâhire’ye yerleşmiştir. Ebû Hayyân el-Endelüsi’den 12 yıl ders okumuş ve onun en büyük talebelerinden olmuştur. Ondan İbn Mâlik’in et-Teshil’i ile Sibeveyhi’nin el-Kitab’ını okumuştur. Ebû Hayyân ve diğer hocaları onu çok takdir etmiştir.132 _{İbn Akîl, kırâat ilmini Takıyyüddîn}

İbnü’s Sâig’den,133 _{fıkıh ilmini Zeyneddin el-Kettânî’den,}134 _{belâgat ilmini Hatib el-}

Kazvînî’den, usûl-i fıkıh, hılâf, mantık, tefsîr, kelam, Arap dili ve edebiyat ilimlerini Alâüddîn Konevî’den öğrenmiştir.135

İmâm-ı Gazâlî’nin Bidâyetü’l-Hîdâye isimli eserini Ebü’l-Hudâ Ahmed bin Muhammed’den dinlemiştir. İbn Sa’îd, İbn Şehne Celâl Kazvînî, Hasan bin Ömer Kürdî, Şerâfeddin İbnü’s-Sâbûnî, el-Vânî, Bedreddin İbn Cemâa ve Vezir lakabıyla tanınan Sittü’l-Vüzerâ gibi devrin birçok âliminin derslerine devam etmiştir.136

1.4.2. Öğrencileri

İbn Akîl, muhtelif ilimlerde mütehassıs olduktan sonra Kâhire’de Kutbiyyetü’l- Kübrâ (el-Atika) Medresesi,137 _{İmam Şafî Zâviyesi, Haşşâbiyye Medreselerinde,}138

129 _{Askalânî, ed-Dureru’l-Kâmine, II/267.} 130 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/240.}

131 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/240; es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/48.} 132 _{Askalânî, ed-Dureru’l-Kâmine, II/267.}

133 _{es-Suyûtî, Husnu’l-Muhâdara, I/537.} 134 _{es-Suyûtî, Husnu’l-Muhâdara, I/537.} 135 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/240.} 136 _{Askalânî, ed-Dureru’l-Kâmine, II/266-267.} 137 _{es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/47.}

28

Nâsırî Camî’nde ve Tûlûn Câmî’nde139 _{başta tefsir ve fıkıh olmak üzere İslamî ilimlerin}

hemen her dalında dersler vermiştir. Hocası Ebû Hayyân vefât ettikten sonra, Kâhire İbn Tûlûn Câmii’nde tefsîr hocalığı yapmıştır. İbn Akîl’in verdiği dersler çok rağbet görmüştür. O sayısız öğrenciye farklı alanlarda dersler okutmuştur.

İbn Akîl’in meşhur öğrencilerinden birisi Sirâcüddîn Ömer b. Raslan el- Berkinî’dir. Bu talebesi devrin Şeyhü’l-İslâmı olmuş ve hocası İbn Akîl’in kızıyla evlenmiştir. Berkinî’nin bu evlilikten iki çocuğu dünyâya gelmiştir. İbn Akîl’in iki torunu da dedelerinden ilim tahsil etmişlerdir. Celâlüddîn Abdurrahman b. Ömer el- Bulkini, dedesi gibi kâdı’l-kudât olmuş ve Bedrüddîn Muhammed b. Ömer el-Bulkinî de çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır.140 _{O devirde yetişmiş Cemâlüddîn İbni}

Zâhire ve Veliyyüddîn Irakî, İbn Akîl’den hadîs-i şerîf dinlemişler ve rivayette bulunmuşlardır.141

Kaynakların bildirdiğine göre İbn Akîl talebeleri çok sever, onları korur kollardı. Hocalık yaptığı yıllarda ve kâ’dıl-kudât olduğu yıllarda yoksul öğrencilere ve halka cömert davranıp, sürekli onlara maddi yardımda bulunurmuş. Cömertliğinden dolayı arkasında borç bırakarak vefat etmiştir. 142

1.4.3. Eserleri

İbn Akîl’in kaynaklarda geçen eserleri şunlardır:

a. Şerhu Elfiyyeti’bni Mâlik: İbn Mâlik et-Tâi’nin143 _{el-Hülasa veya el-Elfiyye}

adlarıyla tanınan nahve dair manzum eserinin şerhi olup birçok baskısı yapılmıştır.144 b. ez-Zâhire fî Tefsiri’l-Kur’ân: Müellifin tefsir sahasındaki ilmî gücünü

gösteren bu iki ciltlik eserde Âl-i İmrân süresinin sonuna veya Nisâ süresinin ortalarına kadar gelebilmiştir.145

c. et-Ta’lik-ül-Veciz: Diğer adıyla el-İmlâü’l-Veciz ale’l-Kitabi’l-Aziz olan bu

eseri Tefsiri’l-Kur’ân’ın özetidir.146

139 _{es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/47.} 140 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/241.} 141 _{es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/48.} 142 _{Askalânî, ed-Dureru’l-Kâmine, II/268.}

143 _{Brockelmann, Carl, Tarihu’l-Edebi’l’Arabî, (Neşr, Abdulhalîm en-Neccâr), Kâhire, trs., V/296.} 144 _{es-Subkî, Abdulvahhâb b. Tâceddîn, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kübrâ, (thk. M. Muhammed} Tanâhî_Abdulfettah Halû), Arap Kitaplarını Yaşatma Evi, Beyrût, 1383/1964, II/239; Dâvûdî, Tabakât-

ül-Müfessirîn, I/241; es-Suyûtî, Hüsnü’l-Muhâdara, I/537. 145 _{es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/48.}

d. el-Camiu’n-Nefis alâ Mezhebi’l-İmam Muhammed b. İdris: Şafî fıkhına dair

geniş bir çalışma olup altı ciltten sadece istinca bahsine kadar gelinmiş fakat tamamlanamamıştır. Safedî (ö. 764/1363) bunun bir nüshasının kendinde olduğunu söylemiştir.147

e. el-Müsa’id alâ Teshîli’l-Fevâ’id: İbn Mâlik’in Arap gramerine dair Teshîlü’l-

Fevâ’id ve Tekmîlü’l-Makâsıd adlı eserinin şerhidir. Kısa olan bu eser 758/1357 yılında

tamamlanmıştır. el-Müsa’id ihtiva ettiği bol örnekler ve ihtilaflı konularda ortaya konan çeşitli fikir ve görüşler yönüyle benzerleri arasında seçkin bir yere sahiptir.148

f. Muhtaşarü’ş-Şerhi’l-Kebir li’r-Rafi’i: Gazzali’nin Şafî fıkhına dair el-Veciz adlı eserine Abdülkerim b. Muhammed er-Rafii tarafından yapılan şerhin (Fethu’l-Aziz

ala Kitabi’l Veciz) özetidir.149

Bunların dışındaki bazı eserleri şunlardır: ez-Zeyl’ale’l-Cami’in-Nefis,150 _el-

Evhâmü’l-Vakı’atü li’n-Nevevî,151 _{İbn’r-Rif’a ve Gayrihima,}152 _{Fetevâ İbn Akîl,}153

Mes’elet-ü Refü’l-Yedeyn,154 _Resâil,155 _{Teysirü’l-İsti’dâd,}156 _{el-Evhâmü’l-Vûkia.}157

147 _{es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/48.}

148 _{es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/48; Askalânî, ed-Dureru’l-Kâmine, II/268.} 149 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/241.}

150 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/241.} 151 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/241.} 152 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/241.}

153 _{Hacı Halife, Mustafa b. Şehyaz, Keşf-üz-Zünûn an Asâmi’l-Kutub ve’l-Funûn, (thk. Muhammed} Şerâfeddin Yaltkaya), Arap Mirasını Yaşatma Evi, Beyrût, 1363/1941, II/1219.

154 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/241.} 155 _{Dâvûdî, Tabakât-ül-Müfessirîn, I/241.} 156 _{el-Bağdâdî, Esmâ’ü’l-Mü’ellifîn, I/467.} 157 _{es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vu’ât, II/48.}

İKİNCİ BÖLÜM

2. İBN AKÎL’İN “ŞERHU ELFİYYETİ’BNİ MÂLİK”DE İZLEDİĞİ METOD VE DİLSEL GÖRÜŞLERİ