İşletmenin, İşyerinin ve İşin Gereklerinden Kaynaklanan Geçerli Fesih

a) İşyeri İçi Nedenler

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, İş Kanununun 18. maddesinde, işletmenin, işyerinin ve işin gereklerinden kaynaklanan geçerli nedenlerin neler olduğu belirtilmemiş olmakla beraber, maddenin gerekçesinde bu nedenler işletme içi nedenler ve işletme dışı nedenler olarak ayrılarak örneklendirilmiştir.

İşyeri içi nedenler denildiğinde, işverenin, işletme politikasını uygulamak amacıyla teknik, organizasyon ve ekonomik alanda aldığı tüm işletmesel önlemler anlaşılmalıdır. İşveren, aldığı bu önlemlerle, işletmenin organizasyon yapısı ve üretimle ilgili yönetim hakkından552 kaynaklanan karar alma yetkisini kullanmaktadır553. Diğer bir deyişle, işyeri içi nedenler, işverenin işletmesel kararına554 dayalı olup, burada geçerli neden oluşturan olgu işverenin işletmesel kararıdır. Bu nedenle, işyeri içi nedenlerde işverenin iradesi belirleyici rol oynamaktadır555.

552 “Yönetim hakkı”, dayanağını iş sözleşmesinde bulan, işçinin iş sözleşmesi nedeniyle ortaya çıkan iş görme borcununun talimatlar ile somutlaştırılmasını sağlayan bir haktır, Alp, s.179-180. 553 Kılıçoğlu/Şenocak, Güvence, s.242.

554 İşletmesel karara ilişkin olarak ayrıntılı bilgi için bkz. Kılıçoğlu/Şenocak, Güvence, s.233 vd. 555 Kara, Ethem: İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Geçerli Nedenle Feshi ve Sonuçları, Ankara

İşyeri içi nedenlere, yeni çalışma yöntemlerinin uygulanması, işyerinin daraltılması, yeni teknolojinin uygulanması556_{, işyerlerinin bazı bölümlerinin iptal}

edilmesi557_{, bazı iş türlerinin kaldırılması şeklinde gerekçede sayılanlar yanında,}

üretimde değişiklik yapmak, masrafların kısılması, yeni bir pazarlama sisteminin uygulamaya konulması, yarım gün çalışmayı tam gün çalışmaya dönüştürme, işlerin, işyerinin tam gün çalışılan yerlerinde mi yoksa kısmi süreli çalışılan yerlerinde mi yapılacağının karara bağlanması, çalışma sürelerinin azaltılması, çalışma yoğunluğunun arttırılması, işyeri bölümlerinin birleştirilmesi, bazı faaliyetlerin alt işverene veya başka bir firmaya aktarılması558 gibi nedenler örnek olarak gösterilebilir559.

Yargıtay, bir kararında, işletmenin yeniden yapılandırılması sonucu yaprak tütün işletmelerinde tütün destekleme alımlarının durdurulup stokların satış, ihracat veya imha yoluyla eritilmesi; üretimde ileri teknolojinin kullanılması, stoktaki tütünün bakım ve işlenmesini yapan personelin azaltılmasını zorunlu hale getirmesi nedeniyle işgücü fazlalığının ortaya çıkmasını geçerli neden olarak kabul etmiştir560. Buna karşın, işyeri devri başlı başına bir geçerli neden oluşturmaz. Ancak, devralan işverenin, işyerinde yeniden yapılanmaya gitmesi ve bu çerçevede işgücü fazlalığı çıkması sonucu işçinin çalıştırılması ihtiyacının ortadan kalkması halinde geçerli neden doğması mümkündür561.

İşveren, teknolojik değişimler, verimlilik ve rekabet gereklerini dikkate alarak, işletmesi ile ilgili dilediği kararı almakta, işletmesini istediği şekilde düzenlemekte serbesttir. İşverenin hakkı olan karar verme özgürlüğü, feshin son çare

556 Yeni teknoloji kullanılan işyerinin bakım ve onarım gibi asli işleri için nitelikli teknisyene ihtiyacı olduğu, ortaokul mezunu olup yardımcı teknik eleman olan işçiye ihtiyacının kalmamış olması geçerli bir nedendir. BkZ. Y9HD, 22.12.2005, 36456/40662, Günay, Şerh, s.670.

557 Y9HD, 31.05.2004, 1916/13174, Günay, Şerh, s.753. 558 Y9HD, 14.10.2004, 22472/23187, Günay, Şerh, s.748-749. 559 Kılıçoğlu/Şenocak, Güvence, s.242 vd.

560 Y9HD, 12.01.2005, 2004/7336, 2005/499, Günay, Şerh, s.719-720.

561 Çankaya, Osman Güven/Çil, Şahin: İş Hukukunda Üçlü İlişkiler, Asıl İşveren Alt İşveren İlişkisi, Geçici (Ödünç) İş İlişkisi, İşyeri Devri, Hizmet Akti Devri, Ankara 2006, s.197. Aynı yönde, Y9HD, 19.10.2005, 27058/34060, Günay, Şerh, s.679-680.

olması ilkesinin sınırıdır562. Bu bağlamda, işveren işletme içi önlemin zorunluluğunu ispat etmek zorunda olmayıp, ekonomik risk işverene aittir. İşyeri içinden veya dışından kaynaklanan ve işgücü fazlalığına yol açan nedenlerin işverenin kusuru neticesinde ortaya çıkması da önem arzetmemektedir563. Bu şekilde, işçinin iş güvencesi ile işverenin ekonomik etkinlik hakkı dengelenmektedir564. Mahkeme tarafından denetlenecek olan husus, geçerli neden teşkil eden işletmesel kararın fiilen uygulamaya geçirilip geçirilmediği ve işçinin işyerinde çalıştırılma imkanının ortadan kalkıp kalkmadığıdır565. Diğer bir deyişle, işletmesel karar sonucunda feshin zorunlu hale gelip gelmediği, işverenin feshe ilişkin kararının keyfi olup olmadığı denetlenmektedir566. Bu da karar sonucunda feshin gerekli olması yerine, kararın amacının fesih olması hali ile sınırlıdır567. Mahkemelerin, işletmesel kararların doğruluğunu, yerindeliğini ve anlamlı olup olmadığını denetleme yetkisi yoktur568.

Yargıtay, önceki yıldaki gelirlerden dolayı tüm çalışanlara teşvik primi ödemesi yapılan işletmede, bu uygulamanın zarar etme olgusu ile çeliştiğini belirterek zarar edilmesi nedeniyle yapılan feshi geçersiz saymıştır569. Yargıtay, bir başka kararında ise, işçinin iş sözleşmesi feshedilirken, verimlilik sağlamak, ekonomik krizden kurtulmak gerekçesini ileri süren şirketin yeni personel alımı

562 Eyrenci/Taşkent/Ulucan, s.159. Aynı yönde, Y9HD, 02.11.2009, 1917/29704, YKD, C:36, Mart 2010, S:3, s.431-435.

563 Demir, İş Güvencesi, s.12; İnciroğlu, s.89.

564 Tuğ, Adnan-Başbuğ, Aydın: İş Güvencesiz İş Hukuku (Milletlerarası Hukukta İş Güvencesi ve İş Hukukumuza Eleştirel Bir Yaklaşım), Ankara 1992, s.22.

565 Kılıçoğlu/Şenocak, Güvence, s.245; Ekonomi, İş Güvencesi, s.47. Aynı yönde, Y9HD, 13.07.2009, 289/20632, YKD, C:35, Aralık 2009, S:12, s.2242-2246.

566 Y9HD, 12.01.2005, 2004/12373, 2005/522, Günay, Şerh, s.718-719; Y9HD, 06.04.2009, 6959/9559, YKD, C:35, S:6, s.1077-1081.

567 Alp, s.180.

568 Sümer, Uygulamalar, s.181; Ekonomi, İş Güvencesi, s.47; Kılıçoğlu, s.462; Demir, İş Güvencesi, s.13; Alp, s.180. Aynı yönde, Y9HD, 25.02.2008, 3735/2001, http://www.tisk.gov.tr, erişim:26.05.2006. Farklı görüşte olan Çelik’e göre, uyuşmazlık halinde Mahkemece, işletmesel kararın alınmasına yol açan sebeplerin gerçekten var olup olmadığı araştırılabilmeli ve bu kararların keyfi olmadığı, doğru ve makul olduğu işveren tarafından ispat edilmelidir, Çelik, İş Güvencesi, s.31-32.

569 Y9HD, 07.02.2005, 1608/3299, Günay, Şerh, s.704-705. Yargıtay benzer yöndeki bir başka kararında, küçülme gerekçe gösterilerek işçi çıkarılmasına rağmen yeni işçi alınmasının feshin geçerli nedene dayanmadığını gösterdiğini belirtmiştir, Y9HD, 08.11.2004, 12698/25058, aynı yazar, Şerh, s.741-743.

yapan bir başka şirketle birleşmesi karşısında, dayandığı geçerli nedenin inandırıcı olmadığı, diğer bir deyişle, işletmesel kararın fiilen uygulamaya geçirilmediği sonucuna varmıştır570_.

b) İşyeri Dışından Kaynaklanan Nedenler

İşyeri dışından kaynaklanan nedenler, işverenin doğrudan doğruya etkisinin olmadığı yani işverenin iradesi dışında ortaya çıkan ve işçinin işyerinde çalıştırılması imkanını ortadan kaldıran nedenlerdir571. İş Kanununun 18. maddesinin gerekçesinde örnek olarak gösterilen, işyeri dışından kaynaklanan geçerli nedenleri yukarıda belirtmiştik. Burada, İş Kanununun 25. maddesinin 3. bendinde hükme bağlanan, “işçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı sebepler” düzeyine ulaşmamakla birlikte, işyerinin ve işletmenin dışında ortaya çıkan ve işçi azaltılmasını gerekli kılan durumlar söz konusu olmaktadır572.

İşyeri dışından kaynaklanan nedenleri piyasa olayları belirler. İşverenin, çalışma ve sosyal politikaya veya iş piyasasına bakış açısı işyeri dışı nedenler olarak kabul edilemez. Zira, bunların işletme ile doğrudan ve somut bir bağlantısı bulunmamaktadır573.

3- İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gereklerinden Kaynaklanan Nedenlerin