2.2.1. İşletmelerin Çevre Stratejileri
Günümüzde çevre koşullarına en çok müdahalede bulunan organizasyonların başında endüstri ve fabrikalar gelmektedir. İşletmeler, çevreye karşı sorumlulukları çerçevesinde üretim çalışmaları konusunda çevreye ve çevre koşullarına verdikleri önem giderek artmaktadır. Kaynakların sınırsız olmayışı ve kıt kaynakların tükenebilir olması sebebiyle üretim konularında çevre faktörü daha fazla önem arz eder bir hal almıştır.
48Kağnıcıoğlu, a.g.e., s. 113.
35
Geçmişte örneklerine rastladığımız birçok üretim tesislerinde çevreye karşı duyarsız kalınması sonucu ortaya çıkan kirlilik ve zararlar çoğu canlının türünün yok olmasına ve hatta birçok kullanılabilir kaynağın işlevini yitirmesine sebep olmuştur. Tükenen her kaynak ekosistem içerisinde orayı habitat olarak benimseyen canlıların da tükenmesi anlamına gelir. Bu sadece maddi olarak ele alınması gereken bir konu değil ayrıca sosyal bir sorumluluktur49.
2.2.1.1. Çevre Yönetim Sistemi Nedir?
Kuruluşların faaliyet, ürün ve hizmetlerinin çevreye verdikleri zararın belirlenmesini, değerlendirilip önemli etkilerin kontrol altına alınmasını, kirliliğin önüne geçici faaliyetlerde bulunmalarını ve çevreye verilen zararların giderek azalmasını öngören bir sistemdir. ISO 14001, ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi ile aynı çalışma planına sahip olup kalite yönetimini elinde bulunduran herhangi bir kurum, ISO 14001 sistemini de mevcut planına dahil edebilir. Teknolojik gelişmeler ve eğitim seviyelerinin artmış olması insanların ve toplumların bilinçlenmesine, bu bilinçle birlikte kuruluşlardan daha büyük beklenti içerisinde olmalarına sebep olmuştur. Kurumlar ise bu beklentiyi sadece ISO 9001 kalite yetki belgesi ile karşılayamaz hale gelmiştir. Beklenti artık sadece ürün ve mal kalitesi ile doğru orantılı değil, bu ürün ve hizmetler üretilirken çevreye karşı duyulan saygı, bu kaynakların kullanımı konusunda gösterilen özen, iş ve insan sağlığı gibi sosyal sorumluluk içeren durumların da yerine getirilmesiyle alakalı olur hale gelmiştir.
2.2.1.2. Çevre Yönetim Sistemi Kurma Aşamaları
ÇYS kurulmadan önce ilk yapılan mevcut durumun tespitidir. Bu aşamada işletme objektif biçimde ele alınır. Çevreye karşı değerlendirilmesi yapılır. Kanuna uygunluk, diğer yasal düzenleme ve gereklilikler karşı mevcut durumlar ve geçmişte dönemlerde yaşanan çevresel kazalar belirlenir. Ardından Çevre Yönetim Sistemi Oluşum Planı hazırlanır. Bu sistemin uygulamalarını yönetecek birim belirlenir ve bu birime destek verecek kişi ve ya kişilerin, zaman ve yetkiyi en optimal biçimde kullanabilmeleri için sorumluların ve konuların belirlenmesine geçilir. Bu plan işlerin kağıda dökülmesi anlamına gelir. Bu planlar dönem-dönem incelenir gerekiyorsa üzerinde değişiklikler yapılır. Planlama aşamasının sonuçlandırılmasından sonra bu sistemi kullanacak kişilerin eğitimine geçilir. Burada kilit nokta, bu eğitim kurumun tüm çalışanlarına değil sadece
49 Torlak, a.g.e., s. 84.
36
görevlendirilmiş ve bu konuda yetki sahibi olan kişilere verilmektedir. Bu şekilde diğer çalışanlara gereksiz bilgilendirme ve işten alıkoyma durumlarına maruz bırakmamış olunur. Tabi eğitilen kişi sayısınca maliyette göz önünde bulundurulması gereken bir diğer konudur. Ne kadar çok kişi o kadar ekstra maliyet. Eğitimlerin sorunsuz biçimde tamamlanmasının ardından sistemin kurulması aşaması gerçekleşir. ÇYS kurulacak firmalardaki genel uygulama, kuruluşun büyüklüğüne göre takımlar oluşturmaktır. Bu takımlar önemli çevresel etkenlerin belirlenmesine ilişkin raporlar hazırlar ve bu etkenlerin tespiti yapılır. Kurum üst yönetimince bu çevresel durumları belirleyen bir çevre politikası oluşturulur. Bu sayede kurumun çevresel amaçları oluşturulur. Ortaya çıkabilecek acil durum senaryolarına karşı alınacak önlem ve yöntemler hazırlanır. Son olarak çevresel performans göstergesi bu aşamada belirlenir. Sistemin oluşumunun tamamlanmasının ardından, oluşturulan yardımcı sistemlerinin sorunsuz olarak faaliyete geçip geçmediğinin ve diğer sistemler ile koordineli etkileşim içinde olup olmadığının tetkiği yapılır. Tespit edilen herhangi bir olumsuz veya olumsuzluklar planlı olarak tekrardan ele alınır.
2.2.1.3. Uluslararası Çevre Standardı (ISO 14000)
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi Standardının hayata geçirilmesi konusu 1992 yılında Rio’da yapılan dünya zirvesi sonucu Rio Sözleşmesi olarak kayıtlara geçen prensiplere bakılarak kararlaştırılmıştır. Bu zirvenin ardından 1993 yılında İSO’nun önderliğinde çevre yönetim sistemleri hazırlanmak üzere, yaklaşık olarak 50 farklı ülkenin yasal temsilcilerinin bulunduğu bir kurul oluşturularak çalışmalara başlanıldı. 1996 yılında ISO 14001 Çevre yönetim standardı dünyaya tanıtılmış oldu50.
Bu standart, sadece, tarafsız olarak denetlenebilen şartları ihtiva etmektedir. Çevre yönetim sistemiyle ilgili çok geniş bir alanda daha genel bir kılavuza ihtiyaç duyan kuruluşlar, ISO 14001‟e başvurmalıdır. Bu standart, kirliliğin önlenmesine ve sürekli iyileştirmeye yönelik olarak yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uymak için, çevre politikasında taahhütlerin ötesinde çevre performansı için mutlak şartlar ortaya koymaz. Böylece, benzer faaliyetlerde bulunan fakat değişik çevre performansına
50İrfan Çağlar, İşletmelerde Çevre Yönetimi ve Çevre Yönetimini Yaygınlaştıran
37
sahip olan iki ayrı kuruluşun bu standardın şartlarını karşılaması mümkün olabilmektedir51.
İSO standardında amaçlanan ürün standardının sağlanması değil, sistem standardının oluşturulmasıdır. Sistem ne üretildiğinden çok, üretim aşamasının nasıl gerçekleştiği ve ne sonuçlar doğurduğuyla ilgilenir. Standart, çevre performansının iyileştirilip, geliştirilmesini amaçlar. Yani, toprağa, suya, havaya verilen zararın minimaliz edilmesini hedefler.