oluşturmak; ülkedeki mesleki, teknik ve genel
eğitim alanlarını tamamlayan gençlerin aldıkları
eğitime iş piyasasında karşılık tesis etmek,
endüstri’nin dördüncü dönüşümünü simgeleyen
endüstri 4.0’ın en önemli gereklilikleri olarak
karşımızda durmaktadır.
PERSPEKTİF
Giriş
Günümüzde küresel bir mesele olan işsizlik sorununu sadece belirli gelişmişlik seviyeleri dışındaki ülkelerin problemi olarak görmek geçerliliğini yitirmiştir. Gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun bütün ülkeler, çeşitli işsizlik türleri ile mücadele etmekle birlikte özellikle
küreselleşme süreci nedeniyle diğer ülkelerdeki yaygın
işsizliklerden de etkilenmektedir. Endüstri’nin dördüncü
dönüşümünü simgeleyen Endüstri 4.0’ın sıklıkla
konuşulmaya başlandığı 21.yy; bütün üretim süreçlerinde köklü değişimlerin yaşandığı, bilgi teknolojilerinin bütün sektörleri etkilediği ve teknoloji kullanımının giderek yaygınlaştığı bir yüzyıldır. Bu sürecin üretimde, rekabette ve verimlilikte kuşkusuz sayısız avantajı sıralanabilmekle birlikte, işgücü piyasası açısından önemli riskler taşıdığı da
bilinmektedir. Her şeyden önce iş piyasasının teknoloji yoğun üretimle birlikte ihtiyaç duyduğu becerilere sahip işgücünü, işgücü piyasasında bulamaması; teknolojik işsizliğe ve hatta eksik istihdam gibi önemli yapısal problemlere yol açmaktadır. 20.yy. sonlarında imalatın otomasyonunu ileri seviyelere taşıyan elektronik ve bilgi teknolojilerinin devreye girdiği Endüstri 3.0 süreçleri ile başlayan teknoloji yoğun üretime yönelim; 21.yy.’da çok daha ileri seviyelere taşınmıştır. Endüstrinin dördüncü devriminin yaşandığı günümüzde; nano-teknolojiler, akıllı robotlar, yapay zekâ, siber güvenlik ağları ve büyük veri gibi ileri teknoloji
İşsizliğin nedenleri
sorgulandığında kuşkusuz ilk olarak karşımıza eğitim-istihdam dengesine ilişkin problemler çıkmaktadır. Ülkedeki mesleki, teknik ve genel eğitim alanlarını tamamlayan gençlerin aldıkları eğitimin iş piyasasında karşılığının olmaması, istihdam süreçlerini olumsuz yönde etkileyen en önemli nedenlerdendir. Bu noktada özellikle mesleki ve teknik eğitim veren orta ve yükseköğretim program içeriklerinin ilgili meslek alanları ile eşgüdümü kritik önem taşımaktadır.
Talep kesiminin ihtiyaçlarını karşılayacak ve çalışma yaşamındaki yeni iş ve meslek ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir mesleki-teknik eğitim sistemi oluşturulması yapısal işsizlikle mücadelede anahtar role sahiptir. Mesleki ve teknik bilgi gerektiren iş alanlarının ihtiyaçları doğrultusunda mesleki eğitim müfredatının güncellenmesi konusuna literatürde de sıkça vurgu yapılmaktadır.
kullanımının yaygınlaşması 21.yy.’da da işsizliğin en önemli nedenleri arasında teknoloji yoğun üretim nedeniyle iş piyasası beceri ihtiyaçları ile uyumsuzluğunu göstermektedir. Bu nedenle artık küresel işsizlikten bahsedilmekte ve küresel önlemler tartışılmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre; 2018 yılında Dünya genelinde yaklaşık 172 milyon insan işsizdir ki bu rakam %5,0 işsizlik oranına karşılık gelmektedir. Bu oranın artan işgücü ile birlikte 2019 sonunda yükselmeye devam edeceği ve 2020’ye kadar 174 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Yaş grupları ve cinsiyet gibi alt kırılımlar itibarıyla incelendiğinde ise işsizliğin gelişmişlik
seviyelerine göre değişen oranlarda yine bütün Dünya ülkelerinde gençleri ve kadınları daha çok etkilediği görülmektedir. Özellikle 15-24 yaş grubu genç nüfusta uzun süreli işsizliğin ne eğitimde ne de istihdamda yer almama eğiliminde artış ve kayıt dışı istihdama yönelme gibi olumsuz sonuçları ile karşılaşılmaktadır.
Özellikle eğitim-istihdam dengesizliğine bağlı olarak; mesleki eğitimin yerel düzeyde iş piyasası ile eşgüdümsüzlüğü kaynaklı nedenler ve bunun bir sonucu olarak mesleki eğitimin tercih edilmemesi, işverenlerin uygulamalı eğitim almamış gençleri tercih etme konusundaki isteksizlikleri gibi nedenler karşımıza çıkmaktadır.
Bu çerçevede; eğitim-istihdam dengesizliği probleminin ulusal düzeyde tek-tip bir mesleki eğitim program ve müfredatı ile aşılamayacağı, bir diğer ifadeyle değişen bölge/il şart ve ihtiyaçlarına tek-tip bir mesleki eğitimle cevap verilemeyeceği söylenebilir. Özellikle gençler üzerinde daha fazla etkisi olan yapısal karakterli işsizlik probleminin çözümü maksadıyla ise; mesleki eğitim sisteminin yerel düzeyde iş piyasası ihtiyaçları ile uyumunun sağlanması maksadıyla düzenli olarak ihtiyaç analizi çalışmalarının yapılması ve eğitim program ve içeriklerinin bu analizler doğrultusunda sürekli güncellenmesi gerekli görülmektedir.
Endüstri 4.0 ve Eğitimden Beklentiler
Dinamik ve değişken bir yapı arz eden günümüz işgücü piyasasında ise bireylere istihdam edilebilirlik becerileri kazandıracak ve bunu sürekli kılacak bir eğitim sistemine ihtiyaç duyulmaktadır. Kısacası işsizlikle mücadelede iş/meslek ve birey arasında uyumun sağlanması en önemli hedef olmakla birlikte bu hedefi gerçekleştirmede mesleki ve teknik eğitim kilit rol oynamaktadır.
Küresel rekabetin etkisi altında, özellikle gelişmekte olan ülkelerin işgücü piyasalarında, yapısal karakteri ile ön plana çıkan işsizlik sorunu önemli ölçüde iş piyasası beklenti ve ihtiyaçları ile örtüşmeyen eğitim alanları ile açıklanmaktadır.
Üçüncü sanayi dalgasıyla başlayıp endüstri 4.0’la birlikte giderek gelişen bilgi teknolojilerine yönelim süreci, üretim
süreçlerinde önemli değişimleri beraberinde getirirken hemen her alanda yaşanan teknoloji odaklı gelişmeler, oldukça dinamik ve değişken bir işgücü piyasasının varlığını kaçınılmaz kılmıştır. Dinamik ve değişken bir yapı arz eden günümüz işgücü piyasasında ise bireylere istihdam edilebilirlik becerileri kazandıracak ve bunu sürekli kılacak bir eğitim sistemine ihtiyaç duyulmaktadır. Kısacası işsizlikle mücadelede iş/meslek ve birey arasında uyumun sağlanması en önemli hedef olmakla birlikte bu hedefi gerçekleştirmede mesleki ve teknik eğitim kilit rol oynamaktadır.
Dünya Ekonomi Forumu Mesleklerin Geleceği Raporu’nda da uzun vadeli stratejiler içerisinde;
öncelikle eğitim sistemlerinin öğretim programlarında ve uygulamalarında Dördüncü Sanayi Devrimi’nin gerektirdiği teknik, sosyal ve analitik becerileri kapsayan çoklu işlevsel becerilerin kazandırılmasını sağlayacak şekilde gözden geçirilmesi suretiyle eğitim-istihdam
dengesinin yaratılması önerisi yer almakta, ikinci olarak işgücünün yaşam boyu öğrenme kapsamında
becerilerini geliştirmelerine yönelik teşviklerin sağlanması üzerinde durulmaktadır (WEF, 2016).
Endüstri 4.0’ın istihdam
üzerindeki etkisinin ne olacağına dair görüşler incelendiğinde ilk karşılaşılan dijital devrimin istihdamı azaltacağı yönündeki karamsar görüşlerdir. Bununla birlikte oluşturulacak yeni sektörlerde istihdam artışı beklendiği yönündeki görüşlerin hakimiyeti ise dikkat çekmektedir. Yeni sektör ve iş alanlarında ortaya çıkacak işgücü talebinin teknoloji yoğun üretimleri nedeniyle en fazla mekanik-mühendislik gibi teknik bilimler alanlarında hissedileceği söylenebilir. Dolayısıyla genel olarak istihdam artışı veya azalışından ziyade istihdamdakilerin nitelik seviyelerine olan talebin değişeceği; emek yoğun üretim alanlarındaki düşük nitelikli işgücüne ilişkin istihdam imkânları azalırken, e-beceriler de dâhil olmak üzere çoklu becerilere sahip yetkinliklere olan talebin artacağını söylemek mümkündür. Gerçekten de son yirmi yılda ortaya çıkan değişiklikler sonucunda üretim sektöründeki birçok mavi yaka iş ortadan kalkmıştır. Hatta şimdiye kadar nitelikli iş kapsamında görülen beyaz yaka işlerde bile hem işçiler hem de işverenlerin hızlı adaptasyonunu gerektiren bir dönüşüm süreci söz konusudur. Dünyanın dört bir yanında gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomiler, bu dönüşüm sürecinde yeni becerilere ilişkin ihtiyaç duydukları desteği sağlamak konusunda hazırlıksız yakalanmışlardır.
PERSPEKTİF
Bu noktada iş piyasasının değişen beceri ihtiyaçları karşısında işsizlik riskini önlemek maksadıyla uygulanması gereken ihtiyaç analizleri ile eğitim sistemi sürekli güncellenmelidir. Türkiye’de son yıllarda özellikle bazı üniversitelerin mühendislik ve teknik bilimler alanlarında açtıkları yeni programlar bu ihtiyacın karşılanmasında ve Endüstri 4.0 uyumlu işgücü yetiştirilmesinde öncü ve önemli atılımlardır. Örneğin geleceğin meslekleri içerisinde ilk sıralarda sayılan ve geniş bir istihdam alanı potansiyeli taşıyan yapay zekâ alanında oldukça önemli bir adım Hacettepe Üniversitesi tarafından atılmıştır. Türkiye’nin ilk yapay zekâ mühendislerini yetiştirecek olan Hacettepe Üniversitesi; tıptan hukuka, istihbarattan savunma sanayisine kadar birçok alanda görev yapacak yapay zekâ mühendislerini yetiştirmek üzere açtığı Yapay Zekâ Mühendisliği lisans programında 2019-2020 akademik yılı itibarıyla eğitime başlayacaktır. Benzer şekilde Fırat Üniversitesi tarafından açılan Adli Bilişim
Mühendisliği lisans programı geçtiğimiz yıllarda ilk mezunlarını vermiştir. Yine Türkiye’deki pek çok üniversitenin Endüstri Mühendisliği lisans program içeriklerinde yaptıkları Endüstri 4.0 uyumlu güncellemeler, Akıllı Sistemler Mühendisliği alanında açılan Yüksek Lisans programları geleceğin çok yakın olduğunu göstermektedir.
Mesleki Eğitim-İş Piyasası Dengesinde Mevcut Durum
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)’nün 21 Ekim 2017 tarihinde Türkiye’ye özel hazırladığı “İstihdam ve Yetenek Stratejileri” başlıklı raporunda; Türkiye’deki bölgesel eşitsizliğin beceri arz ve talebine yansıması ortaya konulmaktadır. Raporda; Türkiye’de yoğun olarak düşük beceri talebi ve düşük beceri sunumu eşlemesi dikkat çekerken, kimi bölgelerin yüksek beceri ihtiyacı içerisindeyken, kimi bölgelerde yüksek becerilerin düşük beceri gerektiren işlerde atıl kullanıldığı görülmektedir.